جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار برخی از وجوه اشتراکی مکتب شیخیه و صوفیه را در سلوک عملی و گزاره‌های اعتقادی به بحث می‌گذارد. اولین بحث در رابطه با ملاقات شیخ احمد احسائی با برخی از اقطاب صوفیه و میزان تأثیرپذیری از آن‌ها می‌باشد. مهمترین موضوع قابل طرح در این مبحث، اشتراک مکتب شیخ احمد احسائی با صوفیان در اصول معرفت شناختی است که هر دو آن‌ها، وصول به حقیقت و شناخت جهان را بر پایه نوعی شهود و علم حضوری می‌دانند. تشابه مکتب شیخیه با مکتب تصوف در مباحث تفسیری و منطق فهم متون از دیگر مواردی است که در فصلی مجزا بررسی شده ‌است. در منظومه ‌اعتقادی شیخیه و صوفیه ‌از انسان‌شناسی تا خداشناسی به‌ اشتراک قابل توجهی بر می‌خوریم که تعدادی از این گزاره‌ها مورد بررسی قرار گرفته است.

ماهواره‌ها امروزه یکی از مؤثرترین ابزارها در تبلیغ ادیان و فرق شناخته می‌شوند. زمان پدید آمدن رادیو و تلویزیون، نهادهای دینی سعی کردند از آن‌ها برای تبلیغ و ترویج عقاید دینی خود و همچنین موعظه و آموزش پیروان خود استفاده کنند. نگاهی کوتاه به ماهواره‌های مستقر بر فراز ایران و خاورمیانه، ما را بر حقیقتی دیگر در آن سوی سکه شبکه‌های دینی آگاه می‌کند. در بررسی همه جانبه برنامه‌ها و عملکرد این شبکه‌ها، درمی‌یابیم که نظام متحد رسانه‌های غرب، امروز در ظاهری متکثر، کمر به نابودی یا تضعیف تفکر اسلامی بسته است، اما در میان حجم عظیم شبکه‌های به ظاهر دینی اما به واقع ضد دینِ حق، گویا سهم رسانه‌های مسیحی بیش از دیگران است. به نظر می‌رسد جهان مسیحیت بیش از همه به این موضوع همت گمارده است و از همین رو خطر از این ناحیه بیش از همه احساس می‌شود. لذا در این مجال سعی می‌کنیم با بررسی اجمالی برخی از شبکه‌های تبشیری و برنامه‌هایشان، ضمن تبیین اهدافشان، شگردهای رسانه‌ای آنان را شناسایی و تشریح کنیم.

بحث منجی موعود و باور به آن، یکی از مقولاتی اساسی در دین اسلام شیعی هست. عده‌ای با توجه به این مقوله، خواسته‌اند این بحث را در دیگر نحله‌ها و فرقه‌ها و ادیان نیز تعمیم دهند. یکی از آن ادیان، دین زرتشتی است. متون زرتشتی اعم از متون گاهانی و اوستایی و پهلوی، بحث منجی را در خود دارد. منجی در ساختار دین زرتشتی «سوشیانت» نام گرفته است. این باورمندی به سوشیانت و منجی در زرتشت تا ابتدای قرن 20 میلادی وجود داشت و یکی از دلایل تحمل مشکلات توسط جامعه زرتشتی بود؛ اما با وجود ادیانی مانند اسلام با چارچوبی جامع افراد و مانع اغیار و نیز وجود قیدهای غیر عملی درباره منجی در دین زرتشتی، موبدان دست به کار شدند و در این باورمندی، تغییراتی صورت دادند. نتیجه آن این شد که امروزه موبدان زرتشتی در ایران، مقوله‌ای به نام منجی را دیگر قبول ندارند و حتی نام منجی‌های خود را از متن نیایش تندرستی خود حذف نمودند.

شجره‌نامه‌ عیسی مسیح برای مسیحیان از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا عهد عتیق، مسیحای موعود را از نسل داوود دانسته است؛ از‌این‌رو برای مسیحیان، بسیار اهمیت دارد که نسل وی را به داوود برسانند. دو انجیل متی و لوقا به تفصیل شجره‌نامه‌ عیسی مسیح را نقل کرده‌اند؛ ولی بین این دو نقل، تفاوت‌های زیادی وجود دارد و این اختلاف‌ها به یکی از چالش‌های بزرگ کتاب مقدس تبدیل گردیده است. مدافعان مسیحی، بسیار کوشیدند تا بین این دو شجره‌نامه،‌ آشتی برقرار کنند. در این مقاله می‌خواهیم توجیه‌های مسیحیان را بازبینی و بررسی کنیم که آیا امکان آشتی دادنِ بین این دو شجره‌نامه،‌ وجود دارد یا خیر؟

توحید، وجه اشتراک فرقۀ صوفیه و تمام مذاهب اسلامی ازجمله تشیع است که دربارۀ‎ آن بسیار سخن گفته شده است. این مقاله با بررسی دو متن دعای عرفه و شطحیات توحیدی حلاج به‎ویژه «أنا الحق» در نظر دارد توحید را در دو اندیشۀ‎ تشیع و تصوف بررسی کند. منشأ نظریۀ توحید حلاج، که با عناوین اتحاد و حلول و وحدت وجود، می‎توان دربارۀ آن سخن گفت، به بی‎نیازی انسان در برابر خداوند مرتبط است. سالک، در این اندیشه پس از وصول به ‌حقیقت و فنای در ذات و بقای بالله، دیگر نیازمند خدا نیست که بخواهد او را عبادت کند. انحراف توحید به‌وجه عینیت با ذات هم همین است که انسان به استغنا می‎رسد؛ اما در مقابل، امام‌حسین علیه السلام در دعای شریف عرفه، این احساس نیازمندی به ‌معبود را با بهترین عبارات نشان داده است. در واقع، نتیجۀ توحید به‌وجه تباین ذاتی با خداوند همین استکه انسان در پی کسب مقامات والای انسانی می‌رود که همان نیاز انسان به خالق هستی در تمام مراحل زندگی ‌ا‎ست. این پژوهش، با جمع ‎آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ‎ای و با روش توصیفی‎ تحلیلی و نقد نگاه توحیدی حلاج، به این نتیجه رسیده است که راه شناخت خداوند، تفکر در ذات حق نیست؛ بلکه تفکر در آثار فعل خدا یعنی مخلوقات اوست؛ زیرا ثمرۀ تفکر در ذات، فنا و بقای در ذات است و ثمرۀ تفکر در آثار فعل خدا، جدایی از ذات حق است. منابع دینی مانند دعای شریف عرفه نیز به این جدایی و دوئیت خالق و مخلوق با صراحت اشاره کرده است.

مفهوم‌پژوهی به‌معنای تبیین دقیق یک کلمه و واژگان مشابه و متضاد آن است. جهات تشابه و تضاد، گسترۀ معنایی کلمه را روشن می‌سازد. روایات فراوانی از پیامبر صلی الله علیه و آله صادر شده است که در آن برای معرفی جانشینان خویش از واژۀ «خلیفه» استفاده کرده‌اند. مباحثات کلامی گسترده‌ای در تفسیر این روایات صورت گرفته که منشأ بسیاری از اختلافات، نبود تبیین دقیق این واژه است؛ بنابراین، تبیین کلمۀ خلیفه به‌جهت شناخت ملاک‌های جانشینی پیامبر صلی الله علیه وآله ضرورت دارد. کلمۀ خلیفه را دانشمندان بررسی کرده‌اند؛ اما تا‌کنون در قالب یک نگاشتۀ مستقل درنیامده و مفهوم‌پژوهی نشده است. این پژوهش با هدف انعکاس معنای دقیق خلیفه از کتب معتبر لغت، به نگارش درآمده و واژگان مشابه و متضاد، برگرفته از روایات نَبَوی است. تطبیق روایی خلیفه و شباهت‌ها و تضاد‌های آن از فواید این مقاله به‌شمار می‌آید. مفهوم‌پژوهی واژۀ خلیفه در سه بخش سامان یافته است.

سید حسن بن علی السقاف از علمای شافعی مذهب اهل اردن و هاشمی و قریشی است و در اکثر آثارش نسب وی را به امیرالمؤمنین باز می‌گردانند. وی متولد چهارم شوال 1380ق، در شهر عمان کشور اردن می‌باشد. وی در سن هفده سالگی برای تحصیل در علوم دینی راهی دمشق شد و از محضر استادانی چون شیخ هاشم المجذوب، شیخ محمد سعید رمضان البوطی، شیخ حسین خطاب و شیخ اسعد صاغرچی بهره برد. وی در بازگشت به اردن در درس اساتیدی چون قاضی مطیع الحمامی و الشیخ محمد هلیل و شیخ احمد الخضری شرکت کرد. سپس به مغرب رفت و از محضر سید عبدالله بن الصدیق الغماری استفاده‌های فراوانی برد. سقاف از اساتیدی چون سید عبدالعزیز بن الصدیق الغماری و سید عبدالحی بن صدیق غماری و شیخ ابوالفیض یاسین فادانی مکی و شیخ عبدالرحمن اعظمی اجازه حدیث گرفت. وی در بیست سال گذشته در همایش‌های علمی متعددی در کشورهای مختلف حضور یافته و با شرکت در مناظره‌های شبکه ماهواره‌ای المستقله با شیخ عدنان عرعور به نقد افکار و آرای ابن تیمیه و سلفیون پرداخته است.