جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

میثم تمار یار وفادار امام علی (ع) در اواخر سال 60 هجری به دستور عبیدالله بن زیاد - کارگزار کوفه - و چند روز پیش از حادثه کربلا به دار آویخته شد. میثم تمار از خود چهار فرزند به نام‌های صالح، عمران، شعیب و یعقوب به یادگار گذاشت که با عنوان «وُلد میثم» شناخته می‌شدند. ایشان در نقل روایات اهل‌بیت (ع) سهیم بودند؛ همان‌گونه که میثم وفادار به امام علی (ع) بود. فرزندان میثم در شمار صحابه امام سجاد (ع) و صادقین (ع) بودند و گزارش‌ها و روایات باقی‌مانده از ایشان بیشتر مربوط به اهل‌بیت به‌ویژه امام علی (ع) و قیام قائم است. خاستگاه فرزندان میثم شهر کوفه بود و موالی بنواسد شناخته می‌شدند و شیعی‌مذهب بودند. در این پژوهش با مرور بر زندگانی فرزندان میثم، روایات برجای‌مانده ایشان که 55 روایت است، دسته‌بندی و تحلیل خواهد شد تا دغدغه‌های اصلی ایشان شناسایی شود. روایات فرزندان میثم درباره برتری‌های امام علی (ع)، قیام قائم و ویژگی‌های شیعیان از یک‌سو دارای زمینه و کارکرد تاریخی است و از سوی دیگر بیان‌کنندۀ دغدغه‌های گروهی از شیعیان نخستین است که به وسیله این روایات درصدد بازسازی و تعریف هویت خویش بودند.

عرفان اسلامی در جایگاه مسیری برای کشف حقیقت مطلق و بهره‌گیری از ظرفیت‌های نهفته انسانی، از طریق طی‌الارض و کرامت در سلوک معنوی جلوه‌گر می‌شود. کرامت، تجلی قدرت و محبت الهی و فراتر از اعمال خارق‌العاده، بیان‌کنندۀ کمال روحی و ارتقای معنوی انسان است. طی‌الارض نیز به‌مثابه مقام کشف صوری، نمادی از سیروسلوک عرفانی، امکان عبور از مرزهای مادی و ورود به قلمروهای معرفتی را فراهم می‌کند. این مفاهیم نه با هدف اثبات یا چگونگی عملکرد فیزیکی طی‌الارض، بلکه در جایگاه جلوه‌های ظاهری رشد معنوی، تجلی اسمای فعلی حق در قلب عارفان و مقامی از مراتب کمال انسانی نگریسته می‌شوند. بررسی متون دینی و حکمی و عرفانی، نقش این عناصر را در نیل به وحدت وجود و تکامل معنوی تبیین می‌کند. بنابراین کرامت و طی‌الارض ابزارهایی برای درک عمیق‌تر و اتصال به حقیقت الهی در زندگی عارفانه دانسته می‌شوند که به دستیابی به کمال انسانی و نزدیکی به خداوند منجر می‌گردد. با وجود شهرت این مفاهیم، تا کنون تحقیق ژرفی در رابطه با مبانی فلسفی، عرفانی و نقش آنها انجام نگرفته است. این نوشتار بر آن است تا نقش این مفاهیم را در سلوک عرفانی و رسیدن به معرفت الهی به ‌طور جامع بررسی کند.

«لقب» عنوانی است برگرفته از وجود صفتی در فرد که بر او اطلاق می‌شود. در منابع برای امام جعفر بن محمد (ع) مانند دیگر امامان لقب‌های فراوانی ذکر شده است؛ اما پرسش آن است که اولاً کدام‌یک از این القاب در منابع کهن آمده‌اند؟ و از میان آنها کدام لقب از دیرینگی و کاربست‌ بیشتری برخوردار است؟ دیگر اینکه ملقب‌شدن حضرت به آن عنوان به چه سبب بوده است؟ این نوشتار در راستای پاسخگویی به این پرسش‌ها، نخست با رجوع به منابع کهن بر اساس سیر زمانی نگارش منابع، القاب مطرح درباره حضرت استقرا و کهن‌ترین و پرکاربردترین آنها را مشخص کرده است؛ سپس دیدگاه‌های مطرح‌شده درباره چگونگی ملقب‌شدن امام به صادق را مورد بررسی و نقد قرار می‌دهد. یافته‌ها نشان می‌دهد لقب «صادق» کهن‌ترین و پرکاربردترین لقب حضرت بوده است و سبب آن نیز برآمده از اعتماد به صدق سخن در حدیث، در بستر علمی عصر امام ششم است.

جریان فکری قرآنیان یا سلفی‌گرایان شیعه با شعار بازگشت به قرآن و ادعای حذف خرافات در شیعه و طرح دیدگاه‌های کلامی سلفیت، برخی از بنیان‌های عقیدتی شیعه را که مبانی عقلی و کلامی و قرآنی متقن دارد، مورد تخطئه قرار داده است. مصطفی حسینی طباطبایی مؤلف تفسیر بیان معانی در کلام ربانی از جمله عناصر جریان فکری قرآنیان، در تفسیر خود با توسعۀ معنایی و مفهومی از «عبادت»، هرگونه اطاعت مطلق به همراه خضوع کامل را عبادت تعریف می‌کند و نیز با ادعای اینکه شرک همه مشرکان تاریخ شرک عبادی بوده است نه ربوبی، بسیاری از عقاید شیعه همچون توسل، استغاثه و شفاعت‌خواهی از معصومان (ع) را مصداق شرک عبادی می‌داند و بر عقاید شیعه تاخته است. در این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی، دیدگاه مصطفی حسینی طباطبایی بررسی می‌شود و با آیات قرآنی به طور استدلالی بیان خواهد شد که برخلاف ادعای جریان سلفی‌گرایان شیعه (قرآنیان)، مشرکان افزون بر شرک عبادی، دارای شرک ربوبی نیز بوده‌اند.

شیخ هادی طهرانی (1253 - 1321 ق) از عالمان کمتر شناخته‌شده امامی است که در بسیاری از علوم دینی از کلام گرفته تا تفسیر، آرای متمایز و بدیعی را مطرح کرده است. او از جمله دانشمندان جریان‌سازی است که هم در زمان حیات و هم پس از آن، طرفدارانی از اهل نظر و دقت را با خود همراه کرده است. او و شاگردانش در جایگاه یک جریان فکری و کلامی از جمله در موضوع امام‌شناسی، دارای دیدگاه‌های متمایزی هستند که تا کنون بررسی نشده است. پرسش نوشتار حاضر این است که وی در مباحث امام‌شناسی چه دیدگاه‌هایی را ارائه کرده است؟ این مقاله با روش توصیفی در پی نشان‌دادن مطالبی است که شیخ هادی طهرانی و گاهی برخی از شاگردان او درباره امام و امامت مطرح کرده‌اند. در این نوشتار نشان داده می‌شود شیخ هادی، امامت را ربوبیت تنزیلی می‌داند و مقام امامت را حقیقت نبوت معرفی می‌کند؛ همچنین باور دارد امام دارای اقتضای نبوت است و تا زمانی که مانع نباشد، این اقتضا فعلیت می‌یابد و نیز تنها طریق معرفت به خدا را امام می‌دانند.

در بررسی اوضاع مذهبی سده چهارم تا ششم ایران، روزگار شهریاران خاندان سامان و دودمان بویه در آغاز سده چهارم، عصر آزادی اندیشه‌ها در ایران (با ویژگی بی‌آزاری و نوازش آیین‌ها) است؛ اما با گذشت روزها و قدرت‌گرفتن ترکان غزنوی و سلجوقی، سخن‌سرایان شیعی گوشه‌گزین و خوار شدند. در بررسی این سه سده به نام‌های پرارزشی در تاریخ ادبیات برمی‌خوریم که دوستداران آل زهرا و نخستین و بزرگ‌ترین پاس‌دارنده باورهای تشیع بوده‌اند و با آنکه در درازنای زندگانی به تاوان مهر حیدر، جای و جاه‌شان ناشناخته و نادیده ماند، سرافرازی پناهندگی به ریسمان استوار احمدی را در کارنامه مینوی خویش دارند و از نامورترین چهره‌های ادبی این سرزمین به شمار می‌روند. در این نوشتار همراه با بررسی پیوستگی‌های تشیع و ادب فارسی و بازشناسی نمایندگان شایان نگرش تشیع در شعر فارسی این سه سده، گرایش‌های شیعیانه چند سراینده بانام و نشان‌گذار (رودکی، کسائی، ناصرخسرو، فردوسی، خاقانی و انوری) بررسی می‌شود. بودن شماری از چامه‌گویان نامور ایران همچون رودکی، کسائی، فردوسی، ناصرخسرو و ... که از دید فنی و هنری پیشوا و پیش‌نشین سرودگویان زبان و ادب پارسی و از یاوران اهل‌بیت پاک و دوستدار اهل عبا بوده‌اند و در زمانه سختگیری بر شیعیان، با دلیری و بی‌باکی کم‌مانند مهربانی خود را به آل یاسین آشکار کرده‌اند، پرده‌ای از پیروزی معنوی مذهب تشیع را در آن روزگاران نمایان می‌کند.