جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده، مقاله را با این مقدمه شروع می­کند که فیلسوفان در کنار مباحث تخصصی باید به موضوع­هایی بپردازند که اکثر مردم عادی به آن علاقه دارند و از آن سردرمی­آورند. یکی از این موضوع­ها معنای زندگی است و پرسش اساسی در این زمینه پرسشی است که کامو پیش­تر آن را مطرح کرده است: آیا می­توان بدون توسل به امور متعالی و فراطبیعی زندگی کرد؟ در پاسخ به این پرسش ابتدا دیدگاه «تعالی­گرایی» مطرح می­شود که بر اساس آن، موجودی متعالی‍ وجود دارد که انسان می‌تواند با آن وارد رابطه شود و از این طریق به معنا، هدف و انسجام برسد و در نتیجه، زندگی­اش ارزشمند شود. نویسنده با این دیدگاه مخالف است و به تفصیل آن را نقد می­کند: اولاً وجود موجود متعالی به اثبات نرسیده و هیچ یک از استدلال­هایی که در تأیید وجود آن اقامه شده است قانع­کننده نیست. ثانیاً زندگی بدون ایمان به موجود متعالی می­تواند معنا، هدف و انسجام داشته باشد. یکی از دلایل این ادعا وجود انسان­هایی است که به موجود متعالی ایمان ندارند اما زندگی­شان معنا، هدف و انسجام دارد. ثالثاً زندگی بدون ایمان به موجود متعالی نه تنها می­تواند ارزشمند باشد بلکه چون دست انسان باز می­شود تا با فعالیت­های خلاقانه­اش به زندگی ارزش دهد امکانات تقریباً نامحدودی در اختیار او قرار می­گیرد. از میان این امور ارزشمند می­توان علم، هنر، عشق و کار را مثال زد. نتیجه­ای که نویسنده می­گیرد این است که ما به سرعت به مرگ نزدیک می­شویم و اگر می­خواهیم به لحظاتی که هنوز از زندگی­مان باقی مانده است معنا ببخشیم باید به جای توسل به امور فراطبیعی و معنای عینی به امور طبیعی و معنای شخصی متوسل شویم.

شمارۀ قبل شامل شرحی خلاصه از روابط الهیات با علوم زیستی به‌خصوص با توجه به تحولات ناشی از نظریۀ تکامل بود. در این شماره، به اندیشه‌های چند نمایندۀ شاخص این رابطه که آثار مهمی نیز در این زمینه تألیف کرده‌اند، پرداخته شده و ضمن معرفی دیدگاه‌های کلی هریک، ارزیابی مختصری نیز لااقل از نظر جانمایی اندیشۀ آنها در طیف روابط الهیات و علوم زیستی انجام شده است. در پایان، مؤلف طرحی پیشنهادی دایر بر تعامل الهیات و علوم زیستی مشتمل بر لااقل پنج هدف، مطرح کرده است و به خدماتی که هریک از این رشته‌ها می‌تواند به دیگری و نهایتاً به جامعۀ بشری انجام دهد، و همچنین به نقش متألهان در تعدیل طرح‌های زیست‌فناورانه و جلوگیری از بی‌عدالتی‌های اجتماعی ناشی از اجرای برخی از آنها، اشاره کرده است.

سهروردی دارای تعدادی رسالۀ تمثیلی و رمزی است. این داستان‌ها دارای تاثیرات تعلیمی و تربیتی هستند. افراد با خواندن آنها، گام به گام در معنای باطنی رمزها سلوک می‌کنند و با پرده برداشتن از معنای باطنی متن، به خود واقعی خویش دست می‌یابند. در این مقاله رسالۀ آواز پرجبرئیل از این منظر مورد بررسی قرار گرفته و با ترجمۀ «آواز» به «پژواک و طنین»، معنای جدیدی از نمادپردازی بال فرشته بیان شده است. همچنین داستان به صورت جزء به جزء مورد بررسی قرار گرفته و نمادهای به کار رفته در آن مورد تحلیل و رمزگشایی قرار گرفته‌اند و نشان داده شده است که چگونه این نمادها به کسانی که در این عالم هستند، جایگاه حقیقیشان را تفهیم می‌کنند. بر این اساس این سخن ابوعلی فارمدی که گفته است: «از جمله آوازهای پر جبرئیل یکی توئی» تبیین شده است.

تصحیحی انتقادی از شاهکار مابعدالطبیعی ابن‌سینا - الهیات شفا - بسیار ضروری است تا بتوان مکتب فکری مابعدالطبیعی مؤلف آن را مورد ارزیابی قرارداده و میزان تأثیرپذیری او از ارسطو و سنت فلسفی مشائی را در ترازوی سنجش قرار داد. اصطلاح مطرح شده در این مقاله، عنوان «مقاله الأولى» الهیات شفا را به خود اختصاص می‌دهد که در آن اصطلاح «إنیّت» که در نسخه‌های چاپی موجود از الهیات نیز همین اصطلاح متداول است، به احتمال زیاد باید به «أئیّت» تغییر پیدا کرده و تصحیح شود. استعمال واضح و مبرهن اصطلاح دوم («أئیّت») در دیگر بخش‌های کتاب شفا (همانطور که در نسخه‌های موجود به اشتباه «إنیّت» ضبط شده)، علیالخصوص نسبت به بازنویسی رسالۀ ایساغوجی مدخل فُرفوریوس توسط ابن‌سینا، این تصحیح مطرح شده را مورد تأیید قرار می‌دهد و نشان می‌دهد که ابن‌سینا در آثار خود، از جمله الهیات شفا که قویا به الگوها و ساختارهای فکری فارابی وابسته است، تلاش کرده تا اصول و اصطلاحات به کاررفته توسط کندی را به خوبی جای دهد. مقالۀ حاضر، برجسته‌ترین اثر مابعدالطبیعی ابن‌سینا به نام «الهیات شفا» که مشتمل بر ده مقاله است را مورد بررسی قرار می‌دهد؛ اثری که بخش چهارم و پایانی مشهورترین مجموعۀ منطق، طبیعیات، ریاضیات و مابعدالطبیعه ابنسینا را تشکیل می‌دهد. الهیات شفا از منظرهای مختلف و جنبه‌های متفاوتی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. اولا، الهیات شفا مبسوط‌ترین اثر ابن‌سینا در باب مباحث مابعدالطبیعی است. ثانیا، این اثر در ارائه و تحلیل مباحث مابعدالطبیعی، بیشترین ارتباط و پیوند را با کتاب مابعدالطبیعه ارسطو دارد. ثالثا، الهیات شفا یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین آثار ابن‌سینا محسوب می‌شود، چرا که پخش و انتشار گسترده‌ای در جهان اسلام پیدا کرد و اندکی پس از آن نیز به زبان لاتین ترجمه شد و ازاینرو، تأثیر عمیق و ماندگاری بر فلسفۀ مسیحی بر جای نهاد. هدف من در این مقاله، نشان دادن ضرورت تصحیحی انتقادی از الهیات شفا است؛ چرا که نشان خواهم داد که چگونه تصحیحی ظاهرا جزئی در متن این اثر، می‌تواند تأثیرات بسیار عمیقی بر فهم ما از اندیشه‌های مابعدالطبیعی ابن‌سینا، منابعی که وی از آنها بهره برده و الفاظی که به کار برده، داشته باشد.

پرسش از معنای زندگی انسان مدرن در عصر تصویر جهان دارای اهمیت خاص خوداست، زیرا این عصر ، نمایان­گری زمانه­ای است که در آن انسان مدرن مناسبات سنتی خود را با نظام عالم برهم زتده و با تکیه بر عقلانیت خودبنیاد خویش، جهان جدیدی را مطابق خواست خود بنا کرده است. در این جهان جدید تصویر شده، هویت و حقیقت همۀ امور عالم، مانند خدا، جایگاه دیگر اشیاء، واقعیات و ارزش­های مابعدالطبیعی، الهیاتی، اخلاقی و نظایر آنها مطابق فهم و اراده انسان مدرن بازتعریف می­گردند. از اوصاف اساسی عصر تصویر جهان می­توان به انسان­محوری، بی­خدایی، یا ندانم­انگاری الهیاتی، علم­گرایی، دنیاگرایی، نسبی شدن اخلاق، فراموشی مرگ و راززدایی از عالم اشاره کرد. منتقدان چنین عصری، آن را عصر بی­معنایی تمام زندگی انسان می­دانند. درحالی­که با نظر دقیق­تر و توجه به متغیرهای اهمیت هدف، ارزش و کارکرد در معناشناسی­ معنای زندگی، و تنوع نظریات و رویکردهای جدید درباب معنای زندگی، از جمله طبیعت­گرایی و ناطبیعت­گرایی، زندگی او معنادار است، اگرچه معنایی موقتی و محدود دارد. البته با نظر به رویکرد فراطبیعت­گرایی چنین زندگی­ای فاقد معناست که تنها با بازگشت به خدا قابل بازیابی معناست. در این مقاله، ضمن تحلیل ابعاد مختلف عصر تصویر جهان با نظر به اوصاف اساسی آن، تلاش می­شود نشان داده شود که معنای دنیوی و موقتی آن تنها با محدود ساختن نگاه انسان به مرزهای دنیای مادی و دلبستگی به نتایج علم و تکنولوژی جدید قابل تصور است، ولی این معنا با معنای حقیقی در نگاه خداباوری فاصله زیادی دارد.

نوشتار پیش‌روی گزارشی است از مقالۀ طولانی توماس آنرت با عنوان «نیوتونیسم در اوایل عصر روشنگری آلمان، (1750-1720): متافیزیک و نقد فلسفه جزمی». نویسندۀ مقاله بر آهستگی و تدریجی بودن پذیرش و راه‌یابی ایده‌های نیوتن و نیوتونیسم در مرحلۀ نخست عصر روشنگری آلمان تأکید دارد و دلایلی را در تبیین مدعای خود به میان می‌آورد. توماس آنرت در این مقاله توضیح می‌دهد که شناخته شدن نیوتن و نیوتونیسم در آلمان و در جایگاه یک اندیشمند متافیزیک و یک مکتب فلسفی، آهسته بوده است؛ اول، به دلیل اینکه جامعه آلمان قبل از رواج نیوتونیسم انتخاب فلسفی خود مبنی بر عدم گزینش نیوتونیسم را انجام داده بود و بعد از مطرح شدن نیوتونیسم، جایی برای انتخاب آن نبود. دلیل دوم نیز آنکه جامعه فلسفی آلمان بر این باور بود که خود نیوتن نیز تمایل نداشته با متافیزیک سروکار داشته باشد. به علاوه به باور آنرت انتخاب نیوتونیسم به عنوان مشرب فلسفی در آلمان همراه بود با پذیرش دگماتیسم فلسفی که طبیعتاً برای جامعه عقل‌گرای آلمان در عصر روشنگری مطلوب نبود، هر چند که در برش‌هایی از تاریخ روشنگری آلمان گرایشاتی به روش نیوتن برای گریز از مشکلات فلسفه اسکولاستیکی نیز به چشم می‌خورد. همچنین بخشی از نظر آنرت متوجه آن است که رواج اصطلاحی با عنوان فلسفۀ نیوتنی و نیوتونیسم صرفاً ابداع پیروان نیوتن در بریتانیاست نه آلمان.