جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ویتگنشتاین در کتاب «ملاحظه­‌هایی در بارۀ رنگ» در یک عبارت کوتاه در بارۀ این باور که آیا خداوند در نگرش کسی که به او اعتقاد دارد به‌عنوان تبیین­گر رخدادهای جهان تلقی می‌­گردد؟ یعنی جایگاه خداوند در باور یک مؤمن فقط به‌عنوان موجودی نهایی است که می‌­توان از طریق او تنها حوادث جهان را تبیین کرد؟ یا این‌که خداوند به‌عنوان حقیقتی است که مؤمن با باور خود به او زندگی می‌­کند؟ برایان دیویس در شرح و تفسیر این عبارت کوتاه سعی می­‌کند نگرش ویتگنشتاین در بارۀ باور یک مؤمن به خدا، را واکاوی کند. در این واکاوی، در نهایت، به این نتیجه می‌رسد که نگاه ویتگنشتاین دربارۀ خدا و نگاه او دربارۀ نگرش یک مؤمن به خدا، به‌هیچ‌وجه نگرشی تقلیل­‌گرایانه نیست، بلکه به­ گونه‌­ای به رویکرد سنتی، همدلی بیش­تری نشان می‌­دهد.

برجسته‌ترین نمایندۀ تاریخ فلسفۀ ارمنی، متفکر نوافلاطونیِ قرون پنجم تا ششم، داویت (داوود) ملقب به شکست‌ناپذیر است. او ادامه‌دهندۀ سنتی بود که در یونان باستان به‌دست سقراط و افلاطون به اوج تکامل خود رسید. مطابق این سنت، فلسفه پیش از هر چیز، راهی برای زندگی است، شیوه‌ای برای تحول و تکامل انسان. داویت با تبعیت از اصول پائدیای یونانی، فلسفه را مراقبت از نَفْس می‌داند که در آن، نظریه و عمل درهم‌پیچیده‌اند، و شناخت جهان متکی بر کوشش فرد در جهت خودارتقائی است. نویسنده نشان می‌دهد که داویت در تعریف خود از فلسفه، تأکیدی مشهود بر اهمیت تلاش برای شکل دادن به خود یا به ارمنی «زارداروم» دارد و آن را ابزاری برای ساختبندی واقعیت، فهم یا بازاندیشی می‌داند. همچنین به این نکته اشاره شده است که می‌توان از مفهومِ میشل فوکو دایر بر «مراقبت از نَفْس» و مفهوم پی‌یِر هادوت مبتنی بر «ممارست‌های معنوی» برای اشاره به ویژگی‌های فلسفۀ خوشبینانۀ داویت سود جست. این فلسفه در نظریه‌های متفکران ارمنی همچون گریگور نارِکاتسی، گریگور ماگسیتروس، هُوهانِس ایماستاسِر، آراکِل سیونِتسی و دیگران بسط بیشتری یافت.

من در این مقاله جایگزینی برای رویکرد کثرت‌گرایی که در بحث‌های دوره معاصر در فلسفه دین و الهیات نادیده گرفته شده است را شناسایی و بسط می‌دهم. بر اساس این دیدگاه، برخی و نه همۀ ادیان بزرگ جهان، « به یک اندازه درست هستند »، یعنی آن‌ها در جستجو حقیقت و فراهم کردن راه رستگاری، به یک اندازه موفق هستند. این گزینه جایگزین با مشکل رویکرد کثرت‌گرایی، یعنی مسئله پوچی مواجه نیست. بنابراین، حداقل برای بسیاری از مسلمانان، بلکه احتمالاً برای بسیاری از مسیحیان و یهودیان نیز منطقی‌تر است که به‌جای پذیرش رویکرد کثرت‌گرایی، از آن گزینه جایگزین استقبال کنند. اینکه آیا این گزینه جایگزین باید بر رویکرد انحصارگرایی و شمول‌گرایی نیز ترجیح داده شود، موضوعی است که من در این مقاله به آن نمی‌پردازم.

نویسنده ابتدا با نقل مطالبی از تولستوی و کامو به ضرورت بحث از معنای زندگی می­‌پردازد و این موضوع را نه تنها برای فیلسوفان بلکه برای هر فردی مهم و فوری می­‌داند. بخشی از اهمیت و فوریت موضوع به این دلیل است که بسیاری از جنبه‌­های دیگر زندگی و تصمیم­‌گیری در مورد آنها بستگی به پاسخی دارد که به پرسش از معنای زندگی می‌­دهیم. اما این پرسش معنای واحدی ندارد. سه معنا برای این پرسش ذکر می‌­شود که گرچه از هم متمایزند اما با هم مرتبطند. از سوی دیگر، در پاسخ به پرسش از معنای زندگی سه رویکرد متفاوت وجود دارد. در رویکرد اول، ایمان به خدایی که از ویژگی‌­های خاصی مانند کمال مطلق برخوردار است به زندگی معنا، هدف و ارزش می‌­دهد. در رویکرد دوم، خدایی وجود ندارد و از این رو زندگی معنای عینی یا فراطبیعی ندارد و معنای زندگی را باید در امور طبیعی یافت. در رویکرد سوم، به خود پرسش از معنای زندگی پرداخته می‌­شود. برخی معتقدند که این پرسش از لحاظ معرفتی بی‌معناست اما برخی دیگر آن را معقول و بامعنا می­‌دانند. نویسنده در پایان به موضع خود در خصوص معنای زندگی، که در رویکرد دوم قرار می‌­گیرد، اشاره می‌­کند.