جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مفاهیمی که در قلمرو وجودشناسی اخلاق وارد شده و مفاهیم واقع‌گرایی و ناواقع‌گرایی را توسعه بخشیده است، مفهوم سوپروینینس است. در این مفهوم، ویژگی اخلاقی بر ویژگی نااخلاقی حمل می‌شود و ماهیت ارزش را به حوزۀ طبیعی اضافه می‌کند تا استدلالی برای طبیعت‌گرایان فراهم کند؛ در عین حال، ناطبیعت‌گرایان هم می‌توانند برای اثبات نوعی واقع‌گرایی ناطبیعی از آن به سود خود استفاده کنند. تحقیق حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، در پی توسعۀ استدلال سوپروینینس و کاربست آن به سود طبیعت‌گرایی اخلاقی است و به یکی از مهم‌ترین نتایج آن یعنی دفاع از واقع‌گرایی و نقد دیدگاه ناواقع‌گرایی مکی می‌پردازد. تفسیرهای پرشماری از سوپروینینس شده است که دربردارندۀ ضرورت، تقلیل و وابستگی می‌شود. اما ویلنبرگ براساس مفهوم «ساختن» به تبیین مفهوم سوپروینینس می‌پردازد تا پاسخ انتقادات ناواقع‌گرایان، از جمله مکی داده شود. مطابق نظر مکی، اتصاف یا عروض امور اخلاقی بر امور طبیعی عجیب است. براساس پاسخ ویلنبرگ، ویژگی اخلاقی بر ویژگی نااخلاقی به صورت رابطۀ ساختن مترتب یا عارض می‌شود؛ در عین حال، این نوع ارتباط از سنخ رابطۀ علی و معلولی نیست، بلکه از نوعی علیتِ مبتنی بر آگاهی پیروی می‌کند.

از اهداف پژوهش اینکه مسیر رسیدن به تعریف اندیشیدن را نزد دلوز روشن کند و تفاوت تعریف اندیشیدن نزد او را نسبت به تعاریفِ دیگر آشکار سازد. برای تحقق این اهداف، پرسش اصلی این است: اندیشیدنِ مسئله‌محور نزد دلوز چیست؟ برای پاسخ به این پرسش با روش توصیفی - تحلیلی، ابتدا انواع اندیشه و تصاویر آن در تاریخ فلسفه قبل دلوز معرفی می‌شود و در گام نهایی تعریف متفاوت اندیشیدن دلوز نسبت به تعاریف و تصاویر اندیشهٔ قبلی ارائه می‌گردد. اندیشیدن در فلسفه زمانی رخ می‌دهد که پیش‌فرض‌های اندیشهٔ جزمی با آشوب روبه‌رو می‌شود و جریان آن پیش‌فرض‌ها قطع می‌گردد. میدان مسئلۀ برآمده از دل آشوب، مفاهیمی را فرامی‌خواند. نااندیشیده شرط اندیشیدن است؛ از قلمرو بیرون می‌برد و قلمروگریزی را رقم می‌زند و با مفاهیم تازه، به زمین فلسفه و قلمرو فیلسوف بازمی‌گرداند. روند قلمروسازی، قلمروزدایی و بازقلمروگذاری برای اندیشیدن در فلسفه، جایگزین حرکت از مجهول به معلوم نزد منطقیان قدیم، و سطح منطقی بازشناخت نزد کانت شده است. تفکر افق‌محور، راه‌ورزانه و پرسش‌گرانه به ضرب نشانه در نظر هایدگر، برای اندیشیدن به زمین توجه داشته است. نیروی مسئله در قلمروگریزی و بازقلمروگذاری نزد دلوز به این بحث هایدگر می‌افزاید. اندیشیدن نزد دلوز، به تفاوت درونی با تفکر ریزوم‌ریخت ممکن می‌شود؛ ازاین‌رو اندیشیدن از امکان امر واقع، به خود امر واقع یا تجربۀ امر واقعی معطوف می‌شود.

مکاتب ثنوی به دو اصل مدبر که خیر و شر را تدبیر می‌کند، باور دارند. دوگانه‌انگاری در دوران گوناگون، ظهور و بروز یافته و مجوس و گنوس را شاکله داده است. ثنویان و مغان هرکدام به‌نحوی دوگانگی را تبیین و تعلیل می‌کردند تا اینکه اسلام با ایدئولوژی وحدانی به تقابل با ایشان اهتمام تام ورزید. این مقاله با روش تحلیلی - انتقادی و استناد به متون روایی اسلامی، و با هدف تبیین پاسخ‌های معصومین(علیهم السّلام) در مواجهه با مکاتب دوگانه‌انگار و اثبات برتری نظام توحیدی اسلام برابر این انگاره‌ها، به بررسی و نقد انگاره‌های مکاتب ثنوی پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که روایات اسلامی با معیارهایی عقلانی، باورهای ثنوی را به چالش کشیده‌اند و توحید را تنها مسیر منطقی می‌شمارند. برهان قاطع اسلام چنان خردمندانه بود که در طول عصرها، انگاره‌های ثنوی را به تاریک‌نای تاریخ کشاند و دعوی دوئیت از ادبیات اعتقادی کیش‌های مختلف برچیده شد. از منظر روایات اسلامی، دوگانه‌انگاری از هر صنفی که باشد، چه ایرانی و مغانی و چه گنوسی و ثنوی، ویژگی‌های مشترکی دارد و در یک ارزیابی کلی می‌توان آنها را با لحاظ مشترکات، قیاس کرد و در پس آن، ممیزه‌های هریک را به‌تفکیک بررسی کرد. این مقاله با بررسی روایات اسلامی در نقد کیش‌های دوگانه‌انگار و اسطوره‌ساز، چهارده نقد روایی بر ثنویت اساطیری استخراج کرده است و توحید را تنها مسیر عقلانی می‌شمرد.

بحث و مسئلۀ اصلی مقاله، ادعای پلانتینگا دربارۀ حل معضل معرفت‌شناسی سنتی است که با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است. هدف مقاله نشان‌دادن ادعای نادرست پلانتینگا دربارۀ مفهوم وظیفه‌گرایی در معرفت‌شناسی است. پلانتینگا در معرفت‌شناسی کوشیده است با حذف مؤلفۀ وظیفه و درون‌گرایی، معضل معرفت‌شناسی معاصر را حل کند. وی تحلیل خود از توجیه و درون‌گرایی را نشئت‌گرفته از نظریۀ وظیفه‌گرایانۀ دکارت و لاک در معرفت‌شناسی می‌داند. در نزد دکارت و لاک، موجه‌بودن باورها با وظیفه و الزام تعریف‌پذیر است. اگرچه پلانتینگا به نظریه‌های معرفت‌شناسی درون‌گرایانه و عنصر وظیفه انتقاد می‌کند، نقد او به وظیفه‌گرایی به معنای نفی تکلیف معرفتی نیست، بلکه او وظیفۀ معرفتی را در دایرۀ محدود قرینه‌گرایان نمی‌گنجاند. محتوای نظریۀ ضمانت پلانتینگا با نوعی دیگر از وظیفه‌گرایی جمع‌شدنی است. افزون بر این، بی‌نیازبودن به دلیل و برهان در دیدگاه او، در چارچوب برداشت هنجاری از توجیه است. باورهای پایه حاصل نگاه وظیفه‌گرایانه وی از توجیه است. پلانتینگا معیاری دربارۀ محتوای باورهای پایه تعیین نمی‌کند و پایه‌بودن را تخطی‌نکردن از وظایف معرفتی می‌داند. بدین ترتیب، او همچنان در بند انجام وظایف و تکالیف معرفتی است؛ بنابراین نتیجه به‌دست‌آمده از این نوع نگرش و دیدگاه، لوازمی دارد، از جمله اینکه می‌تواند به درون‌گرایی منجر شود. درواقع همان مشکلی که پلانتینگا منتقد آن بود، خود، با همان مواجه شد.

کلام کاربردی اصطلاحی نوپدید در عرصهٔ مطالعاتِ کلامی است که در امتداد مباحث نظریِ کلام طرح می‌شود. این ساحت از دانش کلام، از چگونگیِ تحقق و عینیت‌بخشی به مقولات نظریِ دانش کلام در زندگی عینی و حقیقی انسان بحث می‌کند؛ این مهم از طریق تبیینِ فرایندهایِ تحققِ اعتقادات، ارائۀ شاخص‌های عملی برای مقولات کلامی، بررسی عوامل پیدایی و پایداری این مقولات در زندگی انسان، وارسی آثار، لوازم و زدودن موانع اعتقادورزی محقق خواهد شد. تأثیرپذیری این ساحت از دانش کلام، از عناصر محیطی و فرهنگی، چه در ناحیۀ فهم مسئله و چه در حوزهٔ تبیین‌های عملیاتی و چه در ساحت عرضهٔ راهکارها و بررسی فرایندهای تحقق عینی، باعث شده است کلام کاربردی حوزه‌ای میان‌رشته‌ای قلمداد شود که با استفاده از ظرفیت‌های دانش‌های ناظر به حوزۀ عمل، به‌ویژه روش‌های کلینیکی و بالینی، قدرت تشخیص و تحلیل وضعیت‌های عینی را فراهم می‌آورد و در ادامه، با بهره‌مندی از آنها، راه‌ها و فرایندهای تحقق باورها و مقولات کلامی - نظری یا عملی - را در متن حیاتِ زندگیِ فردی و اجتماعی انسان ایجاد می‌کند و موانع ایمان‌ورزی را می‌زداید.

گزارهٔ «همه‌چیز بی‌معنا شده است» اسم رمز زندگی در زمان کنونی است. مبنای این قضاوت، مقایسه با گذشته است؛ زیرا تصور می‌شود گذشته بامعنا بود و زمان کنونی بی‌معناست. برای تبیین این مسئله، این پژوهش به روش تاریخیـ‌فلسفی، در پی پاسخ‌گویی به این پرسش است: آیا گذشته معنادار بود و زمان ما بی‌معنا شده است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که گذشته معنادار بود؛ زیرا بشر با انبوهی از تجربه‌های معنادار مواجه می‌شد؛ اما اکنون بشر بر طبیعت سیطره یافته است و تغییر فصول و تعامل و تقابل با طبیعت تأثیر اندکی بر زندگی بشر دارد و گذر زمان بی‌معنا شده است. افزایش حق انتخاب انسان در همۀ عرصه‌های زندگی که نتیجهٔ پیشرفت‌های عصر جدید است، باعث شد بشر به‌ندرت تحت تأثیر چیزی قرار گیرد. ایجاد فرصت‌های بیشتر برای متفاوت به‌نظررسیدن، به افزایش متمایزها منجر شده و متمایزماندن را دشوار کرده است. ویرانی تجربه که نتیجهٔ روزمرگی و غلبهٔ تجربه‌های تدریجی بر تجربه‌های یک‌باره است، کارکرد تجربه را کاهش داده است. تقویت نقش عاملیت بشر که کاهش چالش‌های معناساز روزمره را همراه آورد و گسترش دنیای انسان و ادراکات وی به فراموشی زودهنگام منجر می‌شود. این تغییرات و دستاوردها زندگی را بی‌معنا کرده است، معنا به مثابۀ تأثیر.

فارابی اولین فرد در دنیای اسلام است که مواجههٔ فلسفی با ترجمهٔ تفکر فلسفی یونانی و مفاهیم بنیادی متافیزیک ارسطویی دارد. وی بنا به گفتۀ خودش، راه تجدید و تفسیر فلسفه را از خودِ فلسفۀ افلاطون و ارسطو یاد گرفته است و با ارائۀ تفسیر خاص خودش از معانی «موجود» و «ماهیت»، موجود به معنای سوم - منحاز بماهیّة ما فی الخارج - به ضروری و غیرضروری دسته‌بندی می‌کند و ویژگی‌های موجود اول ِضروری را تبیین می‌کند و معتقد است که موجود غیرضروری در اصلِ وجود خودش، فقیر است و فقر آن باید از سوی موجود ضروری و غنی برطرف شود. فارابی تأکید دارد که همۀ موجودات عالم فیضان وجودی موجود اول هستند. وی از راه تفسیر خاص و دین‌پذیر خودش از برخی مفاهیم فلسفۀ ارسطویی، محور متافیزیک ارسطویی را از «موجود» به «خداوند» تغییر می‌دهد و بنیان فلسفه در دورۀ اسلامی را بنا می‌نهد. تفسیر فارابی از معانی موجود و ماهیت به‌روشنی بسترسازی تمایز متافیزیکی آنها را آماده می‌کند و منصۀ ظهور جمع حکمت اشراقی افلاطونی و فلسفۀ ارسطویی در دنیای اسلام می‌شود. این نوشتار در قالب پژوهش مسئله‌محور تلاش می‌کند با شواهد و قراین، به این پرسش پاسخ دهد که فارابی چگونه تفسیر بنیادین دربارۀ خدا به مثابۀ وجود را در متافیزیک ارسطو وارد می‌کند؟ نوشتار حاضر با روش تحلیل محتوا به این نتیجه می‌رسد که فارابی با ارائۀ تفسیر خاص نحوۀ وجودی موجودات و نیز تفسیر ماهیت موجودات، به تأسیس نگاه فلسفی در دنیای اسلام دست می‌زند.