جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیۀ سوم سورۀ تحریم خبر از راز رسول‌ خدا‌ (ص) و افشای آن توسط برخی همسران ایشان می‌دهد که اخبار سبب نزول، افشای آن راز و نوع توطئه را به‌عنوان یک مسئله، به حسادت زنانه تنزل داده است. کشف این راز و نوع توطئه از این زاویه دارای اهمیتی ویژه است؛ زیرا از یک سو راز افشاشده را به حسادت زنانه کاهش داده و ازسوی دیگر، مفسران اهل تسنن و مکتب شیعه متأثر از این روایات، راز افشاشده را به خلافت ابوبکر و حضرت علی (ع) معطوف دانسته‌اند. در این مقاله، ابتدا اخبار سبب نزول از منابع و تفاسیر شیعه و اهل‌سنت ذیل حسادت زنانه و خلافت ابوبکر و حضرت علی (ع) دسته‌بندی و ارزیابی شده و آنگاه با استفاده از روش تاریخ‌گذاری سوره‌های قرآن و خط نزولی سورۀ تحریم و همجواری میانی آن با سوره‌های منافقون، نور، احزاب ، فتح و صف، حقیقت توطئه و راز افشاشده در آیۀ سوم را مربوط به پیروزی قطعی پیامبر (ص) در آیندة نزدیک بر مشرکان دانسته است. بنابراین، گذشته از تبیین متفاوتی که از مفهوم راز افشاشده ذیل آیۀ سوم حاصل شد، روش تاریخ‌گذاری نقش مهمی در شناخت صحت و سقم روایات اسباب نزول ایفا کرد؛ زیرا تاریخ نزول این سوره به‌وضوح نشان می‌دهد که روایات اسباب نزول به غلط ذیل آیۀ سوم سورۀ تحریم آورده شده و برآن منطبق گردیده است.

یکی از گونه‌های پرکاربرد سخن در قرآن کریم، قصه است. قصص قرآن کریم گنجینه‌ای بس غنی از معارف ایمانی و اخلاقی و رفتاری است که آن‌ها را در عمل مجسم می‌کند و به تصویر می‌کشد تا قابلیت «تأسی» و «اقتدا» را برای دیگران مهیا سازد. ازسوی دیگر، در یک بازخوانی جامعه‌ساز از قصص انبیا در قرآن، اولین گام‌ها یافتن مضامین پرتکرار در روایت خداوند از آموزه‌ها و عملکرد انبیای الهی در قرآن کریم است. رویکردهای مضمون شناسی در دانش‌های ادبی، از جمله روایت‌شناسی، ابزارهای علمی دارای رَوایی و پایایی ارائه نموده است که می‌تواند به ما در این مسیر یاری رساند. براین‌اساس، نوشتار حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی و با الگوی کاربست عنصر نقش‌مایه در دانش روایت‌شناسی، بخشی از داستان حضرت ابراهیم (ع) در قرآن کریم را بازخوانی کرده است. یافته‌های پژوهش نشان از نقش‌مایه‌هایی همچون تثبیت نگرش عقلانی تمدن‌ساز در پرتو نقش‌مایۀ محاجّه، تثبیت کوشش و مجاهدت در بسط امر تمدنی با نقش‌مایۀ ابتلا و دغدغۀ تداوم تمدنی در نسل‌های آینده با نقش‌مایۀ دعا برای فرزندان در داستان ابراهیم (ع) دارد.

دورۀ صفویه یکی از ادوار مهم تاریخ ایران محسوب می‌شود. درک وی‍ژگی‌های تاریخ این روزگار از خلال متون برجای‌مانده امکان‌پذیر است. برخی مفاهیم پرکاربرد متون برجای‌مانده با رویکردهای مذهبی مسلط بر ساختار قدرت همخوانی جدی دارد. کاربرد فراوان آیات و روایات، به‌خصوص مواردی که هویت‌بخش شعائر شیعه است، در این مکتوبات خودنمایی می‌کند. از جملۀ منابع شاخص این دوره کتاب جهان‌آرای عباسی است. نوشتار پیش رو در نظر دارد با روش توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از داده‌های کمّی و کیفی، به تحلیل کنش‌های گفتاری و استنادات قرآنی کتاب مزبور بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که استنادات قرآنی این کتاب چگونه و بسامد هر کنش‌گفتار به چه میزان است؟ به نظر می‌رسد با توجه به رویکرد تشریحی و توضیحی نویسندگان و مورخان دورۀ صفویه، بیشترین کنش گفتاری استنادات قرآنی کتاب تاریخ جهان‌آرای عباسی از نوع کنش اظهاری است.

پس از ورود اسلام به ایران، معماری و شهرسازی و به تبع آن باغ‌سازی دستخوش تحولاتی شد. از آن دوران تاکنون، تلفیق مضامین قرآنی با هنر اسلامی جنبۀ تقدس به خود گرفته و تجسم زیبایی‌ها و توجه به زیبایی‌شناسی آیات کلام وحیانی، ابزار برجسته و منبع برگزیدۀ هنرمندان و معماران باغ‌های جهان اسلام در اعصار مختلف گردیده است. ازآنجاکه آیات توصیف‌گر بهشت در قرآن کریم بهترین وصف را از منظر معماری باغ دارد، پژوهش حاضر بر آن است تا با استناد به آن‌ها، تطابق آیات بهشت افلاکی با معماری باغ‌های خاکی را صورت‌پردازی کند و نحوۀ انعکاس این مفاهیم ذهنی به تجسّدی عینی را مورد مداقه قرار دهد؛ لذا ابتدا بخشی از آیات قرآنی در رابطه با توصیف بهشت را بررسی می‌کند، سپس به صورت موردی، عناصر بطنی و محتوایی این آیات را که به صورت نمادین الگوی معماری و فضاسازی باغ‌های اسلامی شده است، با رویکردی زیبایی‌شناسانه و به شکل تطبیقی تحلیل خواهد نمود. روش پژوهش در این مقاله توصیفی‌تحلیلی و گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای است. تجزیه و تحلیل اطلاعات براساس تفاسیر قرآنی به‌ویژه تفسیر المیزان صورت گرفته است. نتایج به‌دست‌آمده رهنمونی به پیامد آهنگ الهی بهشت موعود در حیات دنیوی و اخروی انسان است. البته به‌یقین می‌توان اذعان داشت که باغ ایرانی تنها تبلوری ناقص از نمونۀ اصلی و مجازی از آن حقیقت عالی است.

هدف این پژوهش تبیین نقش نظام تغذیه قرآن بر سلامت معنوی و روش آن توصیفی‌تحلیلی است. در این پژوهش سعی شده است مفاهیم اصلی موردنظر شامل نقش‌های معرفتی نظام تغذیۀ قرآن، نقش‌های رفتاری نظام تغذیۀ قرآن و سلامت معنوی به صورت دقیق ارزیابی شود. این روش تجزیه و تحلیل به ما این امکان را می دهد تا با شناخت بیشتری نقش‌های معرفتی و رفتاری نظام تغذیه قرآن را بر سلامت معنوی بررسی کنیم. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد نظام تغذیۀ قرآن با سه عنصر مرتبط و منسجمِ اهداف و مبانی و اصول، با نقش‌های معرفتی و رفتاری بر سلامت معنوی تأثیرگذار است. آگاهی‌بخشی انسان نسبت به طعامش و انذار به پیامدهای ارتزاق به حرام، توجّه انسان به رزاقیت خدا، مختار بودن انسان در انتخاب غذا و طعام، گرایش فطری او به غذاهای پاک و برخورداری انسان از دو کرامت ذاتی و اکتسابی از نقش‌های معرفتی نظام تغذیۀ قرآن در سلامت معنوی است. نیز التزام انسان‌ها به بهره‌مندی از غذاهای حلال و طیب، پرهیز ار غذاهای حرام و خبیث، شکرگزاری، کم‌خوری و روزه‌داری از نقش‌های رفتاری نظام تغذیۀ قرآن کریم در سلامت معنوی‌ است.

از دیدگاه قرآن کریم، انگیزش یکی از ارکان تمدن‌سازی در تأسیس آرمان‌شهر اسلامی محسوب می‌شود؛ ازاین‌رو هدف پژوهشِ حاضر ارائۀ الگوی مفهومی آرمان‌شهر انگیزشی در تمدن‌سازی قرآن کریم است. در بخش نظری این هدف از طریق بررسی مفاهیم استخراج‌شده از تفاسیر مفسران دنبال می‌شود و در بخش کاربردی، چگونگی تمدن‌سازی انگیزش مبتنی بر قرآن کریم بررسی می‌شود. سؤال اصلی پژوهش چنین است: الگوی مفهومی آرمان‌شهر انگیزشی در تمدن‌سازی قرآن کریم چیست؟ این پژوهش از نوع تحقیقات بنیادی‌توسعه‌ای به شمار می‌رود و روش کیفی مورداستفاده در آن تحلیل محتوای کیفی است. در این راستا متن آیات کل قرآن (جامعۀ آماری) بررسی و مضمون‌های مربوط به «الگوی مفهومی آرمان‌شهر انگیزشی» به عنوان نمونه (بالغ بر 2700 آیه) شناسایی شد؛ آنگاه با مراجعه به تفاسیر، طبقه‌بندی مفهومی و کدگذاری باز و محوری و انتخابی صورت گرفت. نویسنده در راستای ارائۀ الگویی جامع، پس از کدگذاری، به سه مضمون پایه اعم از علّی و ساختاری و پیامدی دست یافت. روایی و اعتبار این الگو در مرحلۀ اول توسط 17 نفر از کارشناسان بررسی شد. مقدار cvr و cvi نشان‌دهندۀ روایی محتوایی این الگوی مفهومی است. نتایج نشان داد جامعه و تمدن‌سازی از منظر قرآن کریم، آرمان‌شهری است که نظام انگیزشی آن در حوزه‌های مختلف فردی و خانوادگی و اجتماعی قوام می‌یابد.