جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پندارها و پنداشت‏ها در فضای مهدویت، که راقم مناسبات اجتماعی منتظِر با مقولۀ مهدویت است، به وضعیت‌سنجی نیاز دارد. این وضعیت سنجی با هدف تمییز باور صحیح از باورهای ناصحیح انجام می‏شود که در دو قالب تطبیق با واقع و تبیین حقایق، امکان بررسی دارد. پندارها یا انگاره‏ها در مهدویت توانایی آن را دارند تا در سه محور اساسی مورد مطالعه قرار گیرند: 1. مطابقت انگاره با واقع و حقیقت؛ 2. احتمال القای حقیقت در تاریخ؛ 3. پیامدسنجی و برداشت‏ها. مطالعۀ این سه محور نیازمند روش متمایزی است تا انگارگی موضوع مورد نظر را از قطعیت آموزه تشخیص دهد. این روش در شش مرحلۀ انگاره‌یابی، جمع‌آوری منابع، ارزیابی منابع، ارزیابی متن، تحلیل محتوا و پیامدسنجی انجام می‌شود و مجموع مراحل ششگانه در مقام پاسخ به چگونگی مطالعۀ تاریخ انگاره‏ها در مهدویت و به عنوان الگویی جامع برای مطالعه تاریخ انگاره‏ها در مهدویت معرفی شده‏اند. با استفاده از روش مطالعۀ تاریخ انگاره‏ها، همۀ گزاره‏های یک انگاره در مهدویت مطالعه می‌شود تا افزون بر کشف مبدأ پیدایش انگاره، تأثیریافتگی آن از شرایط و نیروهای اجتماعی و نیز پیامدهای تهدیدگون آن بررسی گردد. این پژوهش با روش فراترکیب، به بررسی انگاره‏ها، ذهنیات، رویکردها و پیامدها پرداخته است.

نظم در شمار کارکردهای مهم تمدن است. برای اینکه قابلیت تمدن‌زایی یک فرهنگ و اندیشه معلوم شود باید نسبت آن با این کارکرد تمدنی واکاوی شود و میزان کارآمدی آن در نظم‌دهی و نظام‌سازی تبیین گردد. باتوجه به جایگاه انقلاب اسلامی که در شرف تمدن سازی و در آستانه خیز تمدنی است، باید برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی، سرمایه‌های خود را در مصاف با رقیبان به میدان آورد و ظرفیت‌های آنها را بررسی کند. اندیشۀ امامت مهم‌ترین سرمایۀ نرم شیعه است که باید مؤلفه‌های اساسی آن برای ساخت تمدن نوین اسلامی ظرفیت‌سنجی و قابلیت‌های آن برای کارکرد تمدنی نظم معلوم شود. پژوهش حاضر با هدف تولید ادبیات نظری و بازتاب میزان کارآمدی اندیشۀ امامت در امتداد اجتماعی، به شیوۀ کتابخانه‌ای و با رویکرد تحلیلی پرداخته است. برخورداری انسان به مثابۀ محور تمدن، از ویژگی‌های مطلوبی، همچون علم ـ‌‌‌مؤلفۀ اساسی تمدن و عامل سامان‌یافتگی‌ـ و عصمت سبب نظام و قوام تمدن در فرایند طراحی، ساخت و مدیریت آن خواهد بود و خروجی آن، نظمی فراگیرتر از نظم قراردادی در اندیشۀ هابز و نظم اخلاقی در اندیشۀ دورکیم است.

هیوم از بزرگ‌ترین فیلسوفان سنت بریتانیایی بود که قصد داشت در نوشته‌های فلسفی‌اش، با تدوین چالش شکاکانه و چالش فریب اثبات کند که خداوند وجود ندارد؛ اما به تازگی محققان تلاش می‌کنند تا این رویکرد معارضه‌جویانهٔ هیوم دربارهٔ وجود خداوند را تعدیل کنند و نشان دهند که او وجود خداوند را می‌پذیرد؛ این کار عمدتاً با تکیه بر خوانش دیگر از نگرش هیوم به برهان نظم انجام شده است. این مقاله با استناد به اصل شکاکانه و اصل طبیعت‌گرایانهٔ نظام هیوم می‌خواهد نشان دهد که این رویکرد جدید محققان از موضع هیوم دربارهٔ وجود خداوند و برخی دیگر از این سنخ رویکردها، قابل اعتراض و بسیار چالش‌برانگیز هستند. در این مقاله، روش تحقیق به تناسب موضوعِ آن از نوع کتابخانه‌ای است و روش نگارش مقاله نیز توصیفی‌ـ‌تحلیلی است. در هر بخش افزون بر بیان دیدگاه خودِ دیوید هیوم در باب مباحث مطرح‌شده، به برخی آثار و دیدگاه‌های شارحان و مفسران وی در بخش‌هایی که مورد نیاز است، اشاره و به تحلیل و بررسی آنها نیز پرداخته شده است. دست آخر نتیجه این شد که هیوم در فلسفۀ خود برای پذیرش وجود خداوند جایی باقی نمی‌گذارد.

یکی از مسائل اساسی در حوزهٔ دین‌پژوهی و فلسفه دین، جایگاه شرور در عالم دنیا و ارتباط آن با خالق است که همواره در طول تاریخ، نگاه فلاسفهٔ اسلامی و غربی را به خود معطوف کرده است. پیوند این مسئله با خداباوری، ابهامی است که حل آن می‌تواند سطح گسترده‌ای از باورمندی به حکمت خداوند را در میان جوامع به دنبال داشته باشد؛ زیرا بشر همواره در طول حیات خود، با ناملایمت‌ها درگیر است و در عرصهٔ زندگی دنیوی، انتظار دستیابی به خیر مطلق و رهایی از شرور را با خود دارد. بنا بر اعتقاد قطعی اسلامی، بشر در همین حیات دنیوی، به آرمان‌شهری الهی دست پیدا خواهد کرد که «عصر ظهور» نامیده می‌شود. با این همه، تحلیل فلسفی چندانی دربارهٔ این عصر وجود ندارد و از حیث فلسفی، به تحلیل مسئلهٔ شرور در این دوران نیز توجه نشده است. ازاین‌رو نگارنده در این اثر، با روشی توصیفی-‌تحلیلی به تبیین این مسئله پرداخته است. درنهایت نتیجهٔ تحقیق این است که در عصر ظهور، رذایل اخلاقی که ریشه در سوء اختیار و ارادهٔ انسان و شرور نفسانی دارد، وجود نخواهد داشت و به سبب استکمال هستی و انسان، محدودیت‌های متافیزیکی برداشته خواهد شد و آلام بشر که به دلیل محدودیت‌های ماده بوده است، با اشتداد وجودی عالم، به پایان خواهد رسید. این تکامل در ظرف وجودی عالم ماده شکل خواهد گرفت و به معنی سلب ماده از عالم طبیعت نیست.

در جهان‌بینی آیین اهل‌حق (‌یارسانـ‌کاکه‌ای)، حسین‌بن‌علی(علیه السّلام) جایگاهی والا دارد. در این نگرش، آن حضرت در عالم ملکوت، حقیقتی دارد و در عالم مُلک، با رقیقۀ وجودی آن روبه‌رو هستیم. نوشتار حاضر به این پرسش پاسخ داده‌است که از منظر اهل حق، جایگاه والای امام حسین(علیه السّلام) بر چه مبنایی تعریف شده است؟ یافته‌های پژوهش نشان داده است پیشوایان این آیین با رویکردی باطن‌گرایانه مبتنی بر اصل تجلی ذات و صفات خداوند به تبیین و تفسیر جایگاه و مرتبۀ مقامات آیینی پرداخته‌اند. از آنجا که امام حسین(علیه السّلام) مجلای صفت خداوند است، در عالم ملکوت وجودی فوق طبیعی دارد که موسوم به «رضا» است و در عالم مُلک، امام به شمار رفته است. اهل حق همسو با نگرش امامیه سیدالشهدا را امام می‌داند؛ اما مبنای دیدگاه آنان متفاوت است. این مقاله با روشی توصیفی‌ـ‌‌تحلیلی به تبیین و بررسی جایگاه امام حسین(علیه السّلام) در نظام فکری اهل حق پرداخته است. بررسی منشأ عقیدۀ اهل حق دربارۀ امامت اهل بیت (علیهم السّلام)و نیز باور به خونخواهی امام حسین(علیه السّلام) و یارانش، از جمله اهداف این نوشتار است.

زبان از بنیادی‌ترین ساحت‌هایی است که می‌تواند موضوع تفکر انسان قرار گیرد. فلسفهٔ زبان و زبان‌شناسی با پرسش‌هایی اساسی مواجهند؛ همچون اینکه چه نسبتی میان ذهن و زبان برقرار است، آیا زبان ابزاری صرف برای مکالمه و مفاهمه است یا قوه‌ای دارای قدرت تأثیرگذاری بر درک انسان از واقعیت، یا این پرسش که زبان یک جامعه چه تأثیری بر زیست افراد آن دارد. مقالهٔ حاضر بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی-‌تحلیلی، رابطهٔ زبان با زیست انسانی را بر مبنای آرا زبان‌شناختی سوسور مورد پژوهش قرار دهد. در این مقاله خواهیم دید که می‌توان زبان را در قامت نظامی که واجد قدرت تأثیرگذاری بر اذهان است، به منزلهٔ یکی از عوامل پیشینی شکل‌گیری اندیشه‌های کاربران زبانی در نظر آورد و ساختارهای موجود در نظام یک زبان را نه به مثابۀ عوامل محدودکنندهٔ اندیشه و اراده بلکه به مثابۀ اموری مورد خوانش قرار داد که می‌توان از آنها برای رشد آگاهی و ناخودآگاه فردی و جمعی افراد بهره جست. از این منظر، زبان مطلوب زبانی خواهد بود که مفاهیم و تمایزات معنایی کارآمدی را با واژه‌های خود قاب‌بندی کند، موضوعیت ببخشد و به ذهن کاربر خود منتقل سازد.

ابن‌تیمیه شخصیتی شناخته‌شده در تاریخ عقاید است و تأثیرگذاری او بر برخی گروه‌های تکفیری، امری پوشیده نیست. موضوع این پژوهش نیز بررسی و نقد نگاه وی به اثبات عقاید مبتنی بر عقل است. این امر با شناسایی نگاه وی به روش‌های عقلی، در میان آثار مکتوبش صورت گرفته است. این تحقیق با روش توصیفیـ‌‌تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش است که نگاه ابن‌تیمیه به روش‌های اثبات عقلی عقاید چگونه بوده و چه نقدهایی بر آن وارد است؟ وی با حصر استدلال عقلی در قیاس و تمثیل و استقرا مخالف است و بیش از تعریفی مختصر به روش استقرا نپرداخته است؛ اما به روش قیاس و تمثیل به طور مفصل پرداخته است. او کارکرد قیاس منطقی یا قیاس شمولی به تعبیر خودش را انکار می‌کند و به‌عکس قائل به حجیت تمثیل و قیاس الغائب علی‌الشاهد است و تلاش می‌کند عموم صاحب‌نظران را در قبول حجیت تمثیل با خود همراه کند. درمقام نقد نیز آنچه وی به مثابۀ روش استدلال عقلی غیر از قیاس و تمثیل و استقرا مطرح می‌کند، درواقع به یکی از این سه روش بازمی‌گردد. همچنین انکار کارکرد قیاس از سوی وی صحیح نیست. تمثیل هم هرچند از روش‌های اثبات عقلی است؛ ولی یقین‌آور نیست و برخلاف ادعای ابن‌تیمیه، یقین‌ناآوری آن از نگاه بسیاری از عالمان دور نمانده است.