جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب فهرست نسخه های عهد ایلخانی در کتابخانه های ایران تألیف علی بهرامیان، طرح مشترک مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه ایران با آکادمی علوم مغولستان است که در سال 1396 ش. منتشر شد. هدف کتاب، شناسایی همه نسخه های خطی موجود در کتابخانه های ایران از هجوم چنگیز تا سقوط حکومت ایلخانی است. نویسنده در نوشتار حاضر به ارائه فهرستی از نقایص کتاب مذکور با تکیه بر نسخه های خطی موجود در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی همت گماشته است.

ترجمۀ عبری قرآن به قلم اوری روبین (Uri Rubin, 1944-2021) ابتدا در سال 2005م. منتشر شد؛ مترجم پس از 11 سال، در 2016م. نسخۀ بازنویسی شدۀ آن را چاپ کرد. اهمیت این ترجمه، صرف نظر از مباحث زبانی، وجود انبوهی از پاورقی‌ها در ذیل آیات است؛ محتوای برخی از آنها قطعا به مباحث تفسیری ـ بینامتنیت کمک خواهد کرد، اما در مواردی نیز در تعارض با دیدگاه مسلمانان می‌باشد. در واقع، متن نهایی چیزی فراتر از ترجمه، بلکه یک تفسیر می‌باشد. این پاورقی‌ها به لحاظ محتوایی در چهار بخش اصلی قرار می‌گیرند: I. متن‌های صرفا توضیحی به جهت تبیین تحت اللفظی معانی آیات؛ II. اشاره به دیدگاه‌های تفسیری و احیانا اختلاف مفسران؛ III. ارجاع به آیات مشابه در متن قرآن؛ IV. ارجاع به بن‌مایه‌های توراتی، میدراشی در آیات قرآن. مقالۀ حاضر به بررسی این نسخۀ جدید متمرکز است و تغییرات آن را در دو محور مباحث مبنایی و ارجاعات بیشتر به متون پیشااسلامی به طور اجمال پی‌گرفته است.

یکی از معانی اصطلاح قیاس در آثار سده‌های نخستین، ارزیابی روایات(به ویژه اخبار آحاد) بر مبنای کتاب، سنّت و دیگر شواهد است که به دلایل مختلف گاه از آن به «قیاس» تعبیر شده است و لذا نمی‌توان به محض مشاهده این اصطلاح در متون سریعاً آن را به معنای قیاس معروف فقهی دانست. همچنین به نظر می‌رسد که مسأله قیاس به ویژه در بین امامیه باید مورد بازنگری قرار گیرد و چه بسا همان‌گونه که آیت‌الله سیستانی تلاش نموده است تا روایات و گزارش‌های تاریخی مربوط به قیاس را بازخوانی نماید، برداشت‌های جدیدی از آن ارائه گردد و فهم ما از روایات مرتبط را دگرگون سازد. این در حالی است که در آثار اصولی امامیه به ویژه از مکتب حلّه به این سو، گاه از قیاس به عنوان یکی از معیارهای ارزیابی خبر واحد و همچنین به عنوان یکی از مرجّحات باب تعارض سخن به میان آمده است و دست‌کم به عنوان مؤیّد و از باب «تجمیع قرائن» گاه مورد توجّه قرار گرفته است.

نویسنده در نوشتار حاضر در قالب بیست و هفتمین سلسله انتشارات با عنوان نسخه خوانی، متن چند نسخه را مورد مداقه قرار داده است. این متون بدین شرح اند: استفتاء در باره یک دیگ وققی: نمونه ای از استفتاءات دوره قاجاری شاه علی یزدی شیعی شعری در باره ناصرالدین، دانش خواهی او و تأسیس دار الفنون و آوردن معلم از اطریش اشعاری از صفایی خوانساری به خط خودش از سال 1110 دو آزاد نامه برای دو کنیزک گرجی از سال 1106 با گواهی علامه مجلسی قحطی در اصفهان چند یادداشت تاریخی از ستایش شاه تا ستایش ملامحمدرضا مجتهد دستوری عجیب برای نوشتن در روی عقیق نامه کلیدار حرم امام حسین علیه السلام به یکی از مقامات صفوی برای درخواست کمک شعر ابوالقاسم قشیری علیه یک فلسفه خوان شعر اسماعیل امیرخیزی در باره علامه محمد قزوینی زنان قاجاری، در زمستان و پشت کرسی، رمان های فرنگی می خواندند

ابوالمفضل شیبانی از راویان بسیار فعالی است که نامش در انبوهی از سندهای احادیث فریقین به چشم می­خورد. با وجود اهمیت بالای این راوی، تا کنون پژوهشی همه­جانبه دربارۀ شخصیتِ وی انجام نشده و بیش­تر به تعبیرهای کلی موجود در تضعیف وی در منابع رجالی، بسنده شده است که در نتیجۀ آن، احادیث وی از اعتبار ساقط شده است. در این میان، یکی از منابع مهمی که می­تواند ما را به قضاوتی دقیق­تر دربارۀ وی رهنمون سازد، توجه به عنوان کتاب­های وی و بازسازی آن­هاست. در این مقاله، به این امر پرداخته شده و در این راستا، علاوه بر فایده­های تراثی و آشنایی با برخی جنبه­های شخصیتی ابوالمفضل، قرینه­های تازه­ای که گرایش مذهبی وی را برای ما روشن­تر می­سازد، کشف شده و هم­چنین از نظر رجالی نیز نکته­هایی سودمند یافت شد که دو استدلال در تضعیفِ وی را می­تواند خدشه­دار ­سازد.

در این مقاله کوشیده‌ایم با جستجویی فراگیر دربارۀ ابن‌حسام هروی او را از همنامانش تمییز دهیم و برای اولین‌بار آثار و اشعاری از او را بشناسانیم، که تاکنون مجهول مانده بودند. همچنین کوشیده‌ایم یافته‌های تازه‌ای از تبار وی ارائه کنیم. آنچه در این مقاله آمده همچنین سرنخ‌های تازه‌ای پیرامون تاریخ علمی ـ ادبی دربار آل‌کرت و مناسبات علمی در آن روزگاران را مقابل دیدۀ خوانندگان درمی‌آورد.

نوشتار حاضر بررسی کوتاهی است از اهمیت نگاهداری و استفاده از اسناد خصوصی در تاریخنگاری دوره قاجار. از آنجا که ساختار کلی دولت در ایران در دوره قاجار، سوای چند مورد محدود، دارای یک بایگانی مرکزی نبود، گردآوری و بهره برداری از اسناد خصوصی بازمانده از آن دوران می تواند برای شناخت بهتری از تاریخ ایران در آن دوران مفید باشد.

نسخۀ شمارۀ 4251 موزۀ ملی ایران از کهن‌ترین قرآن‌های کوفی در ایران به شمار می‌رود که تقریباً تمامی اوراق آن در کنار هم باقی مانده و تاریخ کتابت آن را می‌توان به سدۀ دوم هجری نسبت داد. این اثر حاوی 326 برگ 16 سطری، از جمله وقفیات شاه عباس صفوی بر آستانۀ شیخ صفی در اردبیل بوده، اما از سال 1316 به موزۀ ملی ایران انتقال یافته و در آنجا نگهداری می‌شود، اما تاکنون مطالعه یا پژوهش خاصی دربارۀ آن صورت نگرفته است. مقالۀ حاضر ضمن معرفی کلی این نسخۀ کهن قرآنی و بررسی ویژگی‌های مختلف متنی و هنری آن، نشان می‌دهد که چند ویژگی در این نسخه وجود دارد که آن را از سایر نمونه‌های مشابه متمایز می‌کند: یکم، ترسیم سرسوره‌های قرینه در صفحۀ آغازین هر سوره. دوم، ذکر قرائات غیر معروف و شاذ. سوم، اشاره به تک‌تک مواضع تقسیمات قرآنی (تقسیمات سه بخشی تا ده بخشی قرآن). چهارم، نامگذاری‌های خاص برای سوره‌ها از جمله سورۀ موسی (به جای طه)، سورۀ سلیمان (به جای شعراء) و سورۀ داود (به جای ص). از این میان، یکی از ویژگی‌های خاص این نسخه، ذکر قرائات قرآنی خاص و غیر مشهور است که اصطلاحاً آن را شاذّ می‌نامیم. با آنکه اعراب گذاری اصلی نسخه با دوایر طلایی رنگ انجام یافته، کاتب یا اعراب گذار نسخه، با به کارگیری دوایر سبز رنگ در برخی کلمات قرآنی، به قرائت‌های دیگر نیز اشاره کرده که عموم این قرائات، غیر معروف، و گاه در میان آثار اسلامی ناشناخته‌اند. به نظر می‌رسد این شیوه از ذکر قرائات شاذ در بسیاری از قرآن‌های کوفی در قرن دوم و سوم هجری به ویژه در ایران رواج داشته است.

این مقاله منابع قطب الدین شیرازی در نگارش کتاب درة التاج را مورد بررسی قرار داده است. قطب الدین شیرازی در این اثر مفصل که به زبان فارسی نگارش یافته است، از آثار افراد مختلفی نظیر فارابی، ابن‌سینا، غزالی، فخررازی، سهروردی، شهرزوری، زمخشری، یعقوب قرطبی، عبدالملک شیرازی، صفی الدین ارموی، سراج الدین ارموی، سعید الدین فرغانی، ابن‌کمونه، جرجانی و ... استفاده کرده است. بر این اساس نشان داده شده است که کتاب درة التاج از ترجمه و ادغام چندین منبع مختلف پدید آمده است. به نحوی که بجز بخش‌هایی در منطق که هنوز منبع آنها مشخص نشده است، تمامی بخش‌های فلسفی آن برگرفته از آثار دیگران است. این تحقیق در بررسی اصالت این اثر و تعیین آراء خاص قطب الدین شیرازی حائز اهمیت است. در پایان مقاله، بخش‌های مختلف این کتاب با کتاب الکاشف ابن‌کمونه مورد مقایسه قرار گرفته است.