جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش دربارۀ ارتباط قرآن با سنت‌های عهدینی و پساعهدینی سنتی دیرینه در مطالعات اسلامی خاورشناسان است. از دیرباز دو رویکرد متمایز در این زمینه وجود داشت. برخی پژوهشگران مانند گایگر، نولدکه، توری، ونزبرو و دیگران در پی اثبات خاستگاهی یهودی برای قرآن و برخی دیگر مانند آرتور جفری، ریچارد بل، لولینگ و دیگران در مقام ترسیم محیط مسیحی برای قرآن برآمده‌اند. به دلیل جدایی مطالعات قرآنی از مطالعات ربیانی و کشیشی پس از جنگ جهانی دوم، به همراه افزایش تخصص در خودِ این رشته‌های نزدیک به هم، دیگر دانشمندانی یافت نمی‌شوند که از مهارت و دانش زبان‌شناسی تاریخی لازم برای فهم قرآن به مثابۀ یک متن چندصدایی از دوران باستان متأخر (میان 250 تا 750 میلادی) برخوردار باشند. کتاب قرآن در بستر نزول: بررسی‌های ادبی تاریخی دربارۀ محیط قرآن حاوی 39 مقاله از پژوهشگران متخصص در زمینه‌های مختلف مانند بافت سیاسی، اقتصادی، زبان‌شناختی و فرهنگی زمان نزول قرآن از یک­سو تلاشی برای پاسخ به این پرسش است که آیا تحلیل ادبی دقیق خودِ متن قرآن می‌تواند حاوی اشاراتی برای تعیین محیط و محل پیدایش آن باشد. از سوی دیگر رویکردهای مختلف نویسندگان مقاله‌ها در استفاده از منابع کلاسیک اسلامی، نگاشته‌های یهودی و مسیحی غیرعربی و همچنین منابع کلاسیک لاتین و یونانی ترغیبی به این نوع از گفتگوهای میان‌رشته‌ای دربارۀ قرآن است.

سال‌هاست فقرۀ پایانیِ زیارت عاشورای مشهور، ذهن اندیشمندان را به خود مشغول کرده است. برخی برای «عدم اصالت» آن دلایلی ارائه کرده‌اند و پاسخ‌هایی به آنان داده شده است. در مقالۀ «تحلیل و نقد یکی از فقره‌های نسخۀ رایج زیارت عاشورا» ـ که در سال ۱۳۹۲ در دوفصلنامۀ علمی، پژوهشی «کتاب قیّم» منتشر شده است ـ نویسندگان ارجمند کوشش کرده‌اند با معیارهای چهار‌گانه‌ اثبات کنند: فقرۀ پایانی زیارت عاشورا در کامل‌الزیارات و نیز نسخه‌های کهن مصباح‌المتهجد شیخ طوسی که مشتمل بر عبارت «ٱبْدَأْ بِهِ أَوَّلاً ثُمَّ الثّٰانیَ وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ » نیستند، در برابر نسخه‌های متأخر مصباح‌المتهجد ـ که مشتمل بر این عبارت هستند ـ ترجیح دارند. نگارنده در نوشتار پیش رو به نقد و بررسی دلایل ارائه‌شده در این مقاله پرداخته است.

اندرزنامه ها نمونه های برجسته و ارزشمندی از میراث ادبی شرقیان و دارای جایگاهی ویژه در زبان و ادبیات عربی و فارسی هستند. معمولا این گونه آثار به دور از سوگیری های ایدئولوژیک، تلاش دارند ارتباطی مؤثر و پایدار را با مخاطبین خود برقرار سازند و در این راستا از همه‌ی بنمایه های فرهنگی بشری بهره می جویند. نوشتار حاضر به شناساندن یکی از همین گونه آثار یعنی کتاب «آداب السیاسة بالعدل وتبیین الصادق الکریم الرفیع بالعقل من الأحمق اللئیم الوضیع بالجهل» نوشته‌ی المبارک بن الخلیل الخازندار البدری الموصلی الأرموی و نسخه ای گرانمایه و تازه یافت از این کتاب می پردازد. این نسخه به غیر از متن کتاب در بردارنده‌ی ویژگی های بی مانندی چون تقاریظی از علمای شیعی چون علی بن عیسی اربلی و عبد الکریم بن طاووس به دست نوشته خود ایشان هست

سَیّد مرتَضی (د: 436 ھ. ق.)، ملقّب به «عَلَم الهُدی» بی‌تردید یکی از چند دانشمند مکتب‌ساز و جریان‌آفرین در طول تاریخ تشیّع بوده است که در تکوین و تکامل علوم دینی مختلف در مذهب امامیّه تأثیری بسزا داشته. با وجود آثار و پژوهش‌هایی که تاکنون دربارۀ برخی از نگاشته‌ها و جوانب فکری وی منتشر شده است، همچنان کمبودهای فراوانی در این خصوص محسوس است و برای شناخت همه‌جانبه و دقیق از آثار و آراء شریف مرتضی در علوم مختلف باید تحقیقات و تدقیقات بس افزون‌تری صورت گیرد. به‌تازگی گامی بلند به منظور معرّفی نوشته‌های شریف مرتضی و دست‌نوشت‌های آنها برداشته شده است و تک‌نگاشتی شایسته و ارزنده در این زمینه انتشار یافته که در مقالۀ حاضر به برشماری برخی از وجوه اهمّیّت آن پرداخته می‌شود. کتاب کلان دوجلدیِ بازشناسی آثار و اندیشۀ شریف مرتضی در زمینۀ تاریخی آنها که به قلم دو استاد دانشور و برجستۀ مطالعات اسلامی، آقای حسن انصاری و خانم زابینه اِشمیتکه نگاشته شده است را باید مفصّل‌ترین کتابی قلمداد نمود که به زبان انگلیسی دربارۀ عالمی امامی به رشتۀ تحریر درآمده است. هدف اصلی از تألیف این اثر تدوین یک کتاب‌شناسیِ تا حدّ امکان جامع برای کتابها و رسائل شریف مرتَضی و معرّفی نسخه‌شناسانۀ مکتوبات او و نیز بررسی دست‌نوشت‌های آثار وی با رویکرد تاریخی و تبارشناسانه است. در این اثر همچنین، سیر کتابت و انتقال و تداول نوشته‌های سَیّد مرتَضی و دست‌نویس‌های آنها در ادوار مختلف مورد بحث قرار گرفته است.