جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پدیدۀ «علم­‌زدگی» یکی از پیامدهای مکتب اومانیسم است و بر علم به­‌عنوان تنها مبنای شناخت هستی تکیه دارد. این مبنای فکری در شناخت برخی موضوعات، به­‌ویژه مباحث فرامادّی­‌ای مانند الهیّات، ناکارآمد بوده و سبب کج­فهمی­‌هایی شده است. مؤلّف کتاب نقد قرآن نیز براساس دیدگاه یادشده، در برخی آیات قرآن شبهاتی ایجاد کرده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی­­_ ­تحلیلی پس از بررسی پدیدۀ علم‌­زدگی و خاستگاه آن، ناظر به برخی شبهات ادّعایی کتاب نقد قرآن، به­‌تناسب سه پاسخ ارائه کرده ­است: 1. تعارض برخی گزاره‌­های قرآنی با یافته‌­های علوم تجربی ظاهری است. 2. یافته‌­های علوم طبیعی دربارۀ برخی گزاره‌­های قرآنی هنوز به نتیجه نرسیده ­است. 3. برخی گزاره‌های قرآنی از نوع درون­‌دینی بوده و در علوم تجربی دلیلی بر ردّ آن­ها وجود ندارد.

هدف پژوهش حاضر تبیین نقش مبانی زیست­‌محیطی اسلام در عملکرد اخلاقی افراد نسبت به محیط‌زیست است. پژوهش به روش توصیفی­ _ ­تحلیلی سامان یافته و با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای، مبانی معرفتی اخلاق زیست­‌محیطی اسلامی تبیین و تحلیل شده است. یافته­‌های پژوهش نشان­‌دهندۀ آن است که مبانی معرفتی‌ای، چون اعتقاد به برخورداری هستی از شعور تکوینی، باور به مسئولیت در مواجهه با محیط‌زیست و اعتقاد به تأثیر وضعی نوع رفتار با محیط در حیات دنیوی و اخروی، بر عملکرد اخلاقی ما تأثیرگذار است. این مبانی باعث ایجاد دیدگاهی شایسته نسبت به محیط‌زیست شده و نگاه ارزشی آنان را به عالم خلقت توسعه می­بخشد (تأثیرشناختی). با توسعۀ این نگاه، جنبه­‌های گرایشی افراد در مسئولیت­‌پذیری اخلاقی در قبال محیط‌زیست فعّال شده و به ایجاد گرایش و میل و سرانجام، صدور رفتار اخلاقی مناسب نسبت به محیط می‌انجامد. مراقبت، عدم تخریب محیط‌زیست و رعایت حقوق حیوانات از جمله نتایج این رویکرد است.

پژوهش حاضر با هدف شناخت و درک بهتر معنا و مراد خداوند از دو مفهوم شادی و غم، با رویکرد تفسیری و با استفاده از منطق تقابل­‌های دوگانه در ساختارگرایی، تقابل مفاهیم مرتبط با شادی و غم در قرآن را بررسی کرده است. از بررسی 29 نمونه از آیات به همراه سیاق کاربردی آن­ها در موضوع شادی و غم، چهار دسته معنا به دست آمده است: شادی با مؤلّفۀ معنایی مثبت، غم با مؤلّفۀ معنایی منفی، شادی با مؤلّفۀ معنایی منفی و غم با مؤلّفۀ معنایی مثبت. در سطح روساخت، شادی و غم با بار معنایی مثبت و منفی یا همان معنای عرفی خود در قرآن کاربرد دارند. در این سطح، با در نظر گرفتن شبکه­‌های هم­تراز معنایی، شادی و غم در معنای اصلی یا معنای عرف استعمال ظهور می‌­یابند؛ در مقابل، در سطح زیرساخت، شادی با مؤلّفۀ معنایی منفی و غم با مؤلّفۀ معنایی مثبت کاربرد داشته و همچنین در این سطح، با در نظر گرفتن شبکه­‌های هم­تراز معنایی، این دو واژه در معنای خلاف عرف استعمال خود، ظهور معنایی دارند. براساس نتایج پژوهش، شادی و غم مطلق به­‌عنوان دو قطب مثبت و منفی (تقابل مکمل)، تنها در سرای آخرت وجود دارند و شادی و غم دنیوی، به صورت تقابل مدرّج، به­‌نوعی آمیخته با یکدیگرند؛ ازاین­‌روست که می­‌توان اقسام شادی و غم را در گروه­‌های هم‌­تراز مثبت و منفی جای داد.

در احادیث معصومان(ع) برای اعمال و افعال انسان در حیطه‌­های فردی و اجتماعی و نقش­‌هایی مانند: پدر، مادر، فرزند و همسر ارزش­گذاری­‌های گوناگونی صورت گرفته است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر این است که ارزش اعمال معطوف به خانواده در احادیث- مثلًا برابر دانستن ارزش نیکو همسرداری زن با «جهاد» به چند گونه قابل تقسیم است و کاربست آن چه تأثیری در تحکیم خانواده دارد؟ براساس روش تحلیل محتوای احادیث و گونه­‌شناسی، دست‌کم ده­‌گونه ارزش­‌گذاری اعمال شناسایی شد. نتایج تحلیل نشان‌­دهندۀ آن است که هر عمل صالح فردی و اجتماعی در بستر خانواده ارزش و تأثیر خاص دارد که با گونه‌­شناسی احادیث ارزش اعمال و سپس باورمندی و ایمان به گونه­‌های شناسایی­‌شده، کانون خانواده گرم و ماندگار خواهد شد.

ارائۀ نمونه و الگو نقش اساسی در پندآموزی و سرنوشت انسان داشته و قرآن با یادکردی هنرمندانه از آن بهره برده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی­­ـ ­­­تحلیلی، «ترین­ها»ـ بهترین‌ها و بدترین‌هاـ را از دیدگاه قرآن معرّفی و گونه‌شناسی کرده و تأثیر آن بر سبک زندگی اسلامی را بررسیده است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که قرآن در حیطه‌ها و ابعاد گوناگون، نمونه‌هایی از بهترین‌ها و بدترین‌ها را برشمرده که به سه گونۀ اعتقادی، اخلاق فردی و اجتماعی قابل تقسیم است. انسان با تأمّل در مصادیق مثبت و منفی آن افراد و روش ایجاد جاذبه و دافعۀ قرآن می­تواند سبک زندگی خود را ارتقا بخشد.

نسبت فقه و اخلاق یکی از مسائل مهمّ و اثرگذار در هندسه و روابط دانش‌های اسلامی است. دیدگاه‌های مختلفی دربارۀ نسبت یادشده مطرح شده است؛ چنان­که این دیدگاه‌ها را به سه طیف اتّحاد، تنافر و تعامل می‌توان تقسیم کرد. در پژوهش حاضر به سود دیدگاه اتّحاد فقه و اخلاق، یکی از تمایزهای مطرح‌­شده میان فقه و اخلاق، مبتنی بر آموزه‌های قرآن و حدیث، بررسی و نقد شده است. این تمایز که با عنوان «تمایز موضوعی» شناخته می­‌شود، عبارت است از اینکه موضوعِ فقهْ رفتارهای انسان و موضوعِ اخلاقْ ملکات است. روش تحقیق به صورت جمع‌آوری، طبقه‌بندی و تحلیل دلالی گزاره‌های نقلی بوده و دستاورد پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که سه استدلال مبتنی بر نقل را می‌توان بر عدم وجود تفکیک میان رفتارها و ملکات اقامه کرد؛ تفکیکی که عامل تشکیل دو دانش مجزّا برای ملکات و رفتارها شود. استدلال‌های یادشده عبارت­اند از: وحدت سیاق در برخورد با ملکات و رفتارها، اندماج مباحث مربوط به رفتار و ملکه و اهمیت بیشتر درون انسان نسبت به رفتار.