جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام حسن مجتبی(ع) و فعالیت‎های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی او پس از صلح با معاویه یکی از مسایل ودغدغه‎های محققین می‎باشد، که ما به جنبه فرهنگی و تمدن سازی ایشان در طول دوران حیاتشان پرداخته ایم و پس از بیان مفاهیم فرهنگ و تمدن، شخصیت امام حسن مجتبی(ع) به تبیین نقش و جایگاه ایشان در ایفای تمدن اسلامی می‎پردازیم. امام حسن(ع) در دوران ده سال امامت خود بعد از صلح با معاویه، در ابعاد مختلف به فعالیت پرداخته اند. در بعد اجتماعی او پناهگاه مردم، فریادرس محرومان، مدد بخش فقرا با بذل مال و ثروت خویش بود و با بخشش اموال خود در حفظ کرامت انسانی محرومان جامعه پیشقدم بود. از نظر اقتصادی امام(ع) باسرپرستی موقوفات و صدقات پیامبر(ص)، امام علی(ع) و فاطمه زهرا(س) به شیعیان کمک مالی مینمود و از فقرای جامعه اسلامی را پشتیبانی مالی می‎کرد. او همچنین پشتوانه محکمی برای پناهندگان سیاسی از دست مظالم اموی بود. این پناهندگان کسانی بودند که با آگاهی بیشتر از مقاصد شوم معاویه، به مبارزه با او پرداخته و برای حفظ جان خود به مدینه و نزد امام حسن مجتبی(ع) می‎آمدند. فعالیت‎های فرهنگی امام(ع) با تربیت و آموزش نیروهای کارآمد و مبارزه با بدعت‎های معاویه مانند جعل حدیث، تجویز معاملات ربوی و علنی کردن منکرات آغاز گردید. امام حسن(ع) در گفتار و رفتار و در سفر و حضر و حتی در خانه خدا، نقش هدایتگری خود را ایفا می‎نمود. او در قالب سخنرانی ها، احتجاجات، جواب دادن به معترضان و مکاتبه با یاران و سایلان، به آگاهی و ارشاد مردم پرداخته و با بیان مسایل در قالب‎های گوناگون به تبیین اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می‎پرداخت.

با پیدایش اسلام و انتشار سریع و گسترده آن در میان اقوام و ملل و جلب و جذب فرهنگ‌های گوناگون بشری، بنای مستحکم و عظیمی از فرهنگ و تمدن انسان پایه‌گذاری شد که در ایجاد آن ملل و نژادهای مختلفی سهیم بودند. این ملل با ارزش‌ها و ملاک‌های نوین اسلامی موفق به ایجاد تمدنی شدند که بدان تمدن اسلامی گفته می‌شود. ازاین‌رو تمدن اسلامی، تمدن یک ملت یا نژاد خاص نیست بلکه مقصود، تمدن ملت‌های اسلامی است که عرب‌ها، ایرانیان، ترک‌ها و دیگران را شامل می‌شود که به‌وسیله دین رسمی یعنی اسلام و زبان علمی و ادبی یعنی عربی با یکدیگر متحد شدند. این تمدن بیش از همه تمدن‌ها به علم و دانش اهمیت داده و کهن‌ترین دانشگاه‌های جهان را پدید آورده است و با تلفیق علوم گوناگون و افزودن بر آن‌ها میراث عظیم و تکامل‌یافته‌ای را به بشریت تحویل داده است. با این اوصاف می‌توان گفت منظور از تمدن اسلامی مجموعه افکار، عقاید، علوم، هنرها و صنایع است که با الهام از آموزه‌های دینی توسط مسلمین پدید آمده است.

معجزه شق القمر که به درخواست مشرکان صورت گرفته است به عنوان یکی از معجزات پیامبرگرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) معرفی گردیده است؛ که برخی از مفسران اسلامی طبق برخی از روایاتی که در شان نزول آیات سوره مبارکه قمر وارد گردیده است؛ وجود چنین رویدادی را حتمی می‎دانند که قرآن کریم هم بر آن صحه گذاشته است و همین رویداد را به عنوان یکی از معجزات پیامبر(صل الله علیه و آله) معرفی نموده‌اند. در مقابل عده ای دیگر با زیر سوال بردن این واقعه و ذکر شبهاتی پیرامون این مساله، اساسا مورد تحقق این آیه را در زمان آینده می‎دانند و معتقدند که در این آیه به حوادث آینده و حوادثی که در آستانه قیامت روی خواهد داد، اشاره شده است و دلالت آیه بر مساله شق القمر را انکار نموده اند و بر اساس شبهاتی که پیرامون این قضیه می‎باشد اساسا قائل به معجزه شق القمر نمی باشند و آن را از اساس مردود می‎دانند. پژوهش پیش رو، سعی دارد تا با استفاده از روش کتابخانه‌ای، به پاره ای از مستندات هر دو گروه پرداخته و ضمن بررسی هر دو نظریه، با تبیین و پذیرش اعجاز شق القمر، شبهات منکران آن را دفع نموده و رویداد شق القمر را به عنوان یکی از معجزات مهم رسول خاتم(صلی الله علیه و آله) اثبات نماید.

روی کار آمدن شاخه ای از حکومت آل بویه در ری، باگرایش های شیعی و رویکرد تسامح گرایانه، این امکان را به شیعیان بخصوص امامی مذهبان می داد تا بتوانند در عرصه های سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی وارد شوند. بنابراین، ری نیز از تحولاتی که در فارس و بغداد، دیگر مراکز حکومتی آل بویه، پدید آمده بود مستثنی نماند و به یکی از شهرهای مهمی تبدیل شد، که شاهد مهاجرت خاندان مهم آل بابویه از قم و کانون توجه علمایی چون قاضی عبدالجبار معتزل ی شد . حکام و وزراء بویهی با تأسیس رصدخانه و کتابخانه در این شهر و نیز برگزاری مجالس مناظره، بر این نشاط علمی افزودند.

از جمله مباحثی که امروزه اهمیت دو چندان یافته، مباحث مربوط به سبک زندگی و سیرۀ اجتماعی معصومان (علیهم السلام) است، چرا که انسان­ها برای درست زندگی کردن در فضای این عصر، نیازمند الگوهای قابل اعتماد هستند تا اساس زندگی خود را بر پیروی از آنان بنا نهند. تفقّه در سنّت نبوی به منظور فهم چگونگی و چِرایی رَدّ یا قبول مَبانی تَساهُل و تَسامُح از دیدگاه آنان، اهمیتی به‌سزا دارد. در سیرۀ اهل بیت (علیهم ‌السلام) اصولی ثابت و تغییرناپذیر وجود دارد که گذشتِ زمان و دِگَرگَشْتِ زمانه، مُوجب دگرگونی آنها نخواهد شد. از جملۀ‌ این اصول می‌توان به اصل تَسامُح و مدارا اشاره نمود. در پژوهش حاضر تلاش گردید به شیوۀ توصیفی- تحلیلی به این پرسش بنیادی پاسخ دهیم که اصل تَسامُح و مدارا در سیرۀ پیامبر اعظم (صل الله علیه و آله و سلم) از چه جایگاهی برخوردار است؟ یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که تَساهُل، تَسامُح و مدارا در دیدگاه اسلامی و فرهنگ غربی تفاوت‌های ماهوی و مفهومی دارند.

با توجه به این که یکى از اهداف قیام سیدالشهداء‌(علیه السلام) امر به معروف و نهى از منکر معرفى شده است، سوالی مطرح است که چرا رفتارى که حضرت‌(علیه السلام) در این قیام انجام دادند با موازینى که ما درباره امر به معروف و نهى از منکر مى‌شناسیم مطابق نیست. و به عبارت دیگر اقدام امام‌(علیه السلام) چگونه امر به معروف و نهى از منکرى بود که ما مشابه آن را در تاریخ سراغ نداریم و احکام آن را نمى‌دانیم؟ با توجه به موارد استعمال امر به معروف و نهى از منکر در قرآن کریم و روایات، امر به معروف مثل جهاد و موارد دیگر دو اصطلاح و معنا دارد، که یکى از آن‎ها معناى خاص و دیگرى عام است. معناى خاص امر به معروف و نهى از منکر همان معناى مصطلح است که در رساله هاى عملیه مطرح گردیده، و براى آن نیز شرایطى ذکر مى‌شود. از جمله شرایط عمل به وظیفه امر به معروف و نهى از منکر این است که خوف ضرر نباشد. اما امر به معروف و نهى از منکر معناى وسیع ترى نیز دارد که شامل احکام و عناوین دیگرى مى‌شود و حتى در بعضى از موارد جهاد را نیز در بر مى‌گیرد. در این پژوهش امر به معروف و نهی از منکر در کلام سید الشهداء به معنای عام آن توضیح داده می‎شود و مصادیق آن هم با توجه به بیان معصومان از جمله تذکر و موعظه، تعلیم جاهل، برخورد اجتماعى با توطئه‌ها و مقابله با تهاجم فرهنگى و جهاد و شهادت طلبى براى بیدار کردن جامعه مطرح می‎گردد.

بی شک عمل هر انسانی با نیّت او محاسبه می‌گردد و در صورت الهی بودن اعمال مورد پذیرش قرار می­گیرد. اهل کتاب با این توهم که در دل­هاى ما خیر زیادى مانند؛ روزه، صدقه، مواسات با فقراء و غیره هست بر رسول خدا (ص) فخر می­فروختند، حضرت در برابر این توهم مقصود از خیر را چیزى‏ که براى رضاى خدا داده شود و بر طبق اوامر خداوند انجام پذیرد دانستند. اما آنچه براى خودنمایی، تظاهر، تحریک علیه اسلام انجام گیرد و به دشمنى رسول خدا (ص) منجر گردد خیر نخواهد بود، بلکه شر خالص و وبال گردن صاحبانش است و او را به سخت‏ترین عذاب گرفتار مى‏کنند. از یافته­های پژوهشی این مقاله تطبیق و مصداق یابی قلب سخت در روایات، توهم زدایی از اعمال بدون غایات الهی می­باشد. روش مقاله توصیفی و تحلیلی بوده.