جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رسالت اصلی آموزش و پرورش و همچنین سازمان‌های مردم‌نهاد تربیتی و فرهنگی که در حیطة تربیت نوجوان فعالیت می‌کنند، به‌وجود آوردن خصوصیات ویژه‌ای در جامعة هدف است؛ اما سؤال مهم اینجاست که این خصوصیات چه خصوصیاتی‌اند؟ و از این مهم‌تر اینکه کدام‌یک از آنها اولویت بیشتری دارند؟ در این مقاله بعد از محور قرار دادن بیانات مقام معظم رهبری و منظومة فکری ایشان، با استفاده از روش تلفیقی تحلیل محتوای کمّی و کیفی و تولید اصول استنباط چهارگانه، به استخراج نظام اولویت شاخصه‌های مذکور پرداخته شده است. با توجه به فرایند گفته‌شده، «ایمان» مهم‌ترین شاخصه برای دانش‌آموز تراز انقلاب اسلامی است. «اهل کار انقلابی و سیاسی بودن»، «باهویت»، «اهل علم» و «دارای مهارت» بودن نیز به‌ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.

بیشتر تحقیقات محققان ایرانی در حوزة سبک زندگی در حالی براساس نظریات غربی انجام می‌شود که برساخت اجتماعی جامعة ایران و اسلام دارای غنی‌ترین منابع سبک زندگی است؛ بنابراین یکی از الزامات تحقق جامعة دینی، شکل‌گیری سبک زندگی اسلامی بر مبنای منابع دینی است و آنچه سبک زندگی اسلامی را از دیگر سبک‌ها و شیوه‌های زندگی متمایز می‌سازد، اصول بنیادینی است که به‌تعبیر قرآن، سپهر حیات طیبه را شکل می‌دهد. هدف از پژوهش حاضر سنتزپژوهی مقالات علمی سبک زندگی اسلامی در مطالعات ایران بود. پارادایم پژوهش، برساختی با رویکرد کیفی و راهبرد تحلیل محتوا بود. جمع‌آوری داده‌ها با جست‌وجوی حرفه‌ای در پایگاه‌های استنادی از طریق نرم‌افزار publish or perish انجام شد. براساس معیارهای ورود، چهارده مطالعه برای تحلیل و کدگذاری با نرم‌افزار Max Qda12 انتخاب شد. براساس یافته‌ها در مطالعات مورد بررسی، 178 کد شناسایی شد که در قالب 134 شاخص و 44 مؤلفه دسته‌بندی شدند. همچنین دو بعد کلی برای سازة سبک زندگی اسلامی احصا شد که شامل سبک زندگی اسلامی در سطح فردی و اجتماعی بودند. مطالعة سنتزپژوهی حاضر مبنایی برای مطالعات کیفی آینده در حوزة اکتشاف مؤلفه‌های سبک زندگی اسلامی است که محققان را در راستای پرهیز از دوباره‌کاری یاری می‌کند.

مطالعات تربیتی در وجه رایج خود در زمان حاضر با غلبة رویکردهای سکولار و لیبرال مواجه است و لازم است تربیت‌پژوهی اسلامی و در دل آن هم‌زمان با رشد قلمروِ مطالعات فقه تربیتی، عرصة حدیث‌پژوهی تربیتی نیز رشد متوازنی را تجربه کند؛ همان‌طورکه لازم است ادبیات «حقوق تربیتی» با هدف ارتقای «تقنین تربیتی» و کمک به حوزة «حکمرانی تربیتی» مورد توجه قرار گیرد. براین‌اساس، نوشتار حاضر درصدد است «رسالة الحقوق» امام سجاد(ع) را که نظامی از حقوق و تکالیف را ارائه کرده است، مورد شرح و تفسیر و دلالت‌یابی قرار دهد. روش پژوهش، توصیفی و استنباطی است و مؤلف تلاش کرده است که در ابتدا مضامین و معانی مربوط به تربیت را براساس ضوابط فهم متن کشف کند؛ سپس با گردآوری، تجمیع و طبقه‌بندی مجموعة مدالیل و معانی تربیتی استنباط‌شده، آنها را در چهار محور صورت‌بندی نماید. برخی از نتایج مهم به شرح زیر است: تربیت بر والدین و حکومت واجب است و مردم در قبال همدیگر و بخصوص کودکان وظیفة اصلاحی و تربیتی به‌نحو رجحانی بر عهده دارند. محوری‌ترین مفهوم در حقوق معلم عبارت است از رعایت حریم شخصیت / نقش معلم (اکرام و احترام). تربیت براساس انگارة پدری (نسبت‌به همة کودکان و مردم) و انگارة امانت‌داری (نسبت‌به دانش) تصویرسازی می‌شود و تربیت ماهیتاً نوعی اعانه و احسان است که بر شبکه‌‌ای از حقوق و تکالیف طولی و عرضی و الزامی و غیرالزامی (واجب و مستحب) قوام یافته است.

پژوهش حاضر با هدف دستیابی به راهبردهای یادگیری از نگاه قرآن انجام شده است. برای رسیدن به این هدف، ابتدا مفهوم راهبردهای یادگیری و دیدگاه متناظر با این راهبردها در نظریات یادگیری ـ یعنی نظریات شناخت‌گرایی ـ مطرح گردید؛ سپس با الهام از روش استنطاقی شهید صدر و در چارچوب رویکرد دانش‌آموز‌محور، به بررسی آیات و استخراج آیات ناظر به این رویکرد پرداخته شد. این پژوهش از حیث هدف کاربردی بوده و از حیث گردآوری داده‌ها توصیفی است و در پی پاسخ به این پرسش است که راهبردهای یادگیری از نگاه قرآن چیست. حاصل این تحقیق، دستیابی به هشت راهبرد است که چهار راهبرد به قرآن اختصاص دارد و در هیچ‌یک از نظریات یادگیری شناختی به آن اشاره نشده است و دربارة چهار راهبرد دیگر که در نظریات یادگیری از آن سخن به‌میان آمده، تفاوت‌هایی با دیدگاه قرآن وجود دارد. برخی از این راهبردها بین فرایند آموزشی و غیرآموزشی مشترک‌اند و برخی مختص به فرایند آموزشی‌اند. همچنین برخی از این راهبردها در تمامی مراحل رشدی انسان قابل استفاده‌اند و برخی نیز به مرحلة خاصی از رشد اختصاص دارند.

توجه به ادعیة مأثورة واصله از سوی امامان طاهرین(ع) و بهره‌مندی از آن در ابعاد مختلف، سیرة علمی و عملی علمای بزرگوار شیعه در طول تاریخ تشیع بوده است. شارحان ادعیه از بین عالمان سلف، هریک براساس مشی علمی و ذوق خاص خویش به بُعدی از ابعاد ادعیه توجه کرده‌اند که شروح در دسترس نشانگر این تفاوت در رویکردهاست. توجه تربیت‌محور علامه مصباح یزدی به دعا، یکی از این شیوه‌هاست. حضرت استاد بیشتر در چند کتاب، ازجمله کتاب‌های بدرود بهار، دعای مکارم الاخلاق، صهبای حضور، شکوه نجوا، سجاده‌های سلوک، بر درگاه دوست، و ره‌توشه، به شرح مجموعه‌ای از دعاهای واصله از سوی ائمة معصوم(ع) عمدتاً با این نگاه پرداخته و نظامی از مسائل تربیتی را به‌نوعی بیان داشته‌اند. تلاش برای ترسیم سیری عملی و مرحله‌ای از تربیت اسلامی براساس شرح استاد بر ادعیه و بیان روش استاد در این امر، موضوعی است که این پژوهش دنبال می‌کند. پژوهش حاضر براساس ماهیت تحلیل محتوای آن، روش استنتاجی را در پیش گرفته است؛ به این معنا که مفاد به‌دست‌آمده، استنتاجی از شروح استاد بر ادعیة موردنظر می‌باشد و بالطبع، استناد محتوای ارائه‌شده به حضرت استاد، صرفاً براساس برداشت نویسنده از آن منابع است. براساس این تحقیق، سیر تربیت ایمانی و ارتباط انسان با خدای متعال از شناخت خدا و خود شروع می‌شود؛ در گذر روابط عاطفی و گرایشی رشد می‌کند و در بستر ابعادی از رفتار نتیجه می‌دهد.

«نگرش» در اصطلاح روان‌شناسی، نظامی هماهنگ و بادوام از افکار، احساسات و آمادگی‌های رفتاری فرد دربارة یک موضوع است که به‌صورت اکتسابی ایجاد می‌شود و اغلب دارای ثبات و دوام بالایی است. می‌توان از این ظرفیت انسانی در حوزة تربیت اخلاقی بهره جست و آن را در قالب یک راهبرد تربیتی به‌کار گرفت؛ به این صورت که مربی با مداخلة آگاهانه و توأمان برای ارائة اطلاعات، برانگیختن انگیزه، و آموزش مهارت‌های رفتاری لازم درخصوص موضوعات اخلاقی، «نگرش‌سازی» کند. با توجه به ناپایداری اغلب آموزه‌های اخلاقی در راهبردهای تربیتی موجود، پژوهش حاضر در نظر دارد با روش توصیفی ـ تحلیلی و رویکرد برون‌دینی، نگرش‌سازی را به‌عنوان راهبرد نوین تربیتی در حوزة اخلاق معرفی کند. یافته‌ها نشان می‌دهند که این راهبرد به‌دلیل سهولت در فراهم‌سازی شرایط، جامعیت داشتن، و ماندگاری آموزه‌ها، بر سایر راهبردهای تربیت اخلاقی برتری دارد و می‌توان با تعیین مبانی، اهداف، اصول و روش‌ها، آن را در قالب یک الگوی تربیت اخلاقی ارائه کرد.