جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تربیت کودکان در جامعة مدرن امروز چنان پیچیده است که انتظار ایفای نقش از سوی خانواده به‌تنهایی، توقعی دور از انتظار می‌نماید؛ چنان‌که نظام تربیت رسمی نیز صلاحیت لازم برای انجام این امر را به‌تنهایی ندارد و صرفاً در سایة تعامل کارآمد این دو نهاد است که می‌توان نظام تربیتی کودک را به شکل مناسب مدیریت نمود. یکپارچگی سیستم تربیتی در تعامل بین خانواده و نظام تربیت رسمی، سبب هم‌افزایی در فرایند و روندهای تربیتی می‌شود. این پژوهش درصدد بررسی و واکاوی مبانی و اصول تربیتی برای تعامل مناسب خانواده و مدرسه در حوزة تربیت کودکان است. بر اساس روش تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای، دیدگاه‌های صاحب‌نظران دو حوزة تعلیم و تربیت و خانواده و همچنین دیدگاه اسلامی با تکیه بر رویکردهای فقهی، تفسیری و فلسفی احصا شد و در انتها یافته‌های پژوهش با تجزیه و تحلیل داده‌ها استنتاج و اصطیاد گشت. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بر اساس نگاه قرآنی روایی و با توجه به ملاحظات تربیتی، «ولایت الله» مبنا و پایة اصلی تعامل خانواده و نظام تربیت رسمی و «اصلاح شیوه‌های نادرست تربیتی توسط طرف مقابل»، «لزوم ترکیب نگاه کل‌نگر نظام تربیت رسمی و جزء‌نگر خانواده»، «عدم انحصارطلبی در تربیت»، «اعتماد متقابل»، «مدیریت متعهدانه» و «وجود فضای حمایت‌زا» اصولی‌اند که مسیر تعامل و مشارکت خانواده و مدرسه را اصلاح و هموار می‌‌‌سازد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی جایگاه فروع دین در کتاب های درسی دورة متوسطة اول انجام شده است. روش پژوهش، توصیفی و از نوع تحلیل محتواست. جامعة آماری پژوهش شامل کلیة کتاب های درسی دورة متوسطة اول می باشد که با روش نمونه گیری هدفمند چهار عنوان کتاب (پیام های آسمان، مطالعات اجتماعی، فارسی و آمادگی دفاعی) با دوازده جلد در نمونه قرار گرفت. ابزار اندازه گیری چک لیست تحلیل محتوای محقق ساخته بوده که روایی آن مورد تأیید کارشناسان بوده و پایایی آن با روش ویلیام اسکات، 92 درصد محاسبه شده است و شیوة پردازش داده ها بر اساس روش آنتروپی شانون بوده است. مهم ترین یافته های پژوهش بیانگر این است که در کتاب های درسی دورة متوسطة اول به ترتیب به فرایض نماز، تولی، جهاد و تبری با ضریب اهمیت 174/0، 166/0، 149/0، 148/0 بیشترین توجه، و به فرایض نهی از منکر، روزه، امر به معروف، زکات، خمس و حج به ترتیب با ضریب اهمیت 055/0، 074/0، 067/0، 062/0، 035/0، 067/0 توجه بسیار کمی مبذول شده است. در مجموع، یافته های پژوهش بیانگر این است که در کتاب های درسی دورة متوسطة اول به طور متعادل و متوازن به فرایض فروع دین توجه نشده است.

هدف کلی تحقیق حاضر، تدوین الگوی تربیت دینی کودک (بعد عملی یا فروعات) بر اساس اندیشة تربیتی ابن‌سیناست. از نظر ابن‌سینا، تربیت دینی تجلی حکمت، رحمت و نعمت عظیم خداوندی است. به بیانی دیگر، تربیت دینی پرورش بعد معنوی و ایجاد رابطه با خداوند است. «هدف» تربیت دینی آشنایی با اعمال عبادی است. هدف غایی آن از نظر ابن‌سینا، رسیدن به قرب حق اول، معرفی گردید. زمینه‌های تربیت دینی، ازدواج و محیط می‌باشند. اصول تربیت دینی نیز شامل آشنایی با اعمال عبادی و اصل اعتدال است. در زمینة روش‌ها، روش آماده‌سازی، الگوپذیری و آشنایی با اماکن مذهبی قابل بحث است. محتوای تربیت دینی را ابن‌سینا مشتمل بر محتوای عبادی و آشنایی با نماز و دعا کردن می‌داند. بر اساس بیانات بوعلی، عوامل تربیت دینی شامل خانواده، مدرسه و دوستان است و موانع عبارت‌اند از شرک در عبادت و صفات رذیله. در نهایت نیز الگوی جامع تربیت دینی تدوین می‌گردد.

تربیت عقلانی یکی از ابعاد مهم تربیت انسانی است؛ زیرا شرط توفیق در جنبه‌های دیگر، مانند عاطفی، اخلاقی و اجتماعی نیز معطوف به آن است. برای دستیابی به اهداف مهم این بُعد تربیت، به ارائۀ الگویی در زمینۀ برنامۀ درسی تربیت عقلانی نیاز است. شناخت جایگاه تربیت عقلانی در برنامۀ درسی «دین و زندگی» دورۀ دوم متوسطۀ ایران و ارائة الگوی مطلوب آن، هدف اصلی پژوهش حاضر است و برای شناسایی الگوی مورد نظر، از روش داده‌بنیاد استفاده شده است. حوزة مورد مطالعة این پژوهش، دیدگاه صاحب‌نظران رشته‌های برنامه‌ریزی درسی و فلسفۀ تعلیم و تربیت و معارف اسلامی بوده است. بر اساس روش نمونه‌گیری هدفمند، صاحبان آثار در این زمینه، شناسایی شدند و مورد مطالعه و مصاحبه قرار گرفتند. یافته‌های پژوهش، ارائة الگوی تربیت عقلانی در درس دین و زندگی است. در این الگوی پیشنهادی، شرایط علّی، عوامل زمینه‌ای، عوامل مداخله‌ای، کنش و واکنش‌ها و پیامدهای الگو تعیین شدند. الگوی پارادایمی طراحی‌شده می‌تواند به تحقق تربیت انسان و شهروند مطلوب بر اساس الگوهای اسلامی و رشد معنوی دانش‌آموزان منجر ‌شود.

این پ‍ژوه‍ش‌ با هدف بررسی میزان درگیری اسناد بالادستی آموزش و پرورش ایران با مؤلفه‌های برنامة درسی معنوی صورت پذیرفته است. روش پژوهش، توصیفی شامل تحلیل اسنادی و نیز تحلیل محتواست و داده‌های اسنادی به‌شیوة کیفی و داده‌های تحلیل محتوا با استفاده از شاخص‌های توصیفی در فرایند تحلیلی آنتروپی شانون بررسی شده‌اند. ی‍اف‍ت‍ه‌‌ه‍ای‌ پ‍ژوه‍ش‌ بیانگر آن است که چارچوب مفهومی برنامة درسی معنوی را می‌توان بر اساس مدارک و مستندات مرتبط در چهار مؤلفة هنر و زیباشناسی، تعقل، اخلاق و روح تدوین کرد. افزون بر این، میزان توجه به مؤلفه‌های برنامة ‌درسی معنوی در اسناد بالادستی آموزش و پرورش متفاوت است؛ به‌طوری‌که در مجموع 510 مرتبه به مؤلفه‌های برنامة درسی معنوی در این اسناد بالادستی توجه شده که میزان تراکم آن در مؤلفة اخلاق 198 فراوانی (82/38 درصد)، در مؤلفة تعقل 155 فراوانی (39/30 درصد)، در مؤلفة هنر و زیباشناسی 95 فراوانی (62/18 درصد) و در مؤلفة اعتقاد به روح (ماوراءالطبیعه) 62 فراوانی (15/12 درصد) بوده است. همچنین میزان توجه به مؤلفه‌ها، در سند تحول بنیادین 232 فراوانی (49/45 درصد)، در برنامة ‌درسی ملی 154 فراوانی (19/30 درصد)، در نقشة جامع علمی کشور 81 فراوانی (88/15 درصد) و در چشم‌انداز بیست‌ساله 43 فراوانی (43/8 درصد) بوده است. در بین اسناد مورد بررسی، بیشترین ضریب اهمیت، مربوط به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش (323/0) و کمترین ضریب اهمیت مربوط به سند چشم‌انداز بیست‌ساله (109/0) بوده است.

هدف پژوهش حاضر، تحلیل محتوای کتاب «هدیه‌های آسمان» چهارم ابتدایی از لحاظ میزان توجه به مؤلفه‌های تربیت جهادی در بعد فردی و اجتماعی، به روش کمّی مبتنی بر تحلیل کیفی است. جامعة آماری شامل هفت عنوان کتاب درسی بود که با توجه به نمود بیشتر مؤلفه‏های تربیت جهادی در کتاب «هدیه‌های آسمانی»، این کتاب به‌عنوان نمونه انتخاب شد و همة مطالب کتاب، شامل متن، تصاویر و پرسش‏ها بررسی شدند. در این پژوهش برای جمع‌آوری اطلاعات، از فهرست وارسی سنجش مؤلفه‏های تربیت جهادی، و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، از روش کیفی‌ـ توصیفی استفاده شد. یافته‏های پژوهش حاکی از آن است که 116 قسمت از کل کتاب به مؤلفه‌های تربیت جهادی اختصاص یافته است: تصاویر با فراوانی 17؛ جملات درون متن با فراوانی 55 و پرسش‌ها و تمرین و فعالیت انتهای هر درس با فراوانی 44. از نکات قابل توجه اینکه مؤلفة تعاون و همکاری با فراوانی 18 و درصد فراوانی 51/15، بیشترین فراوانی را در بین مؤلفه‌های تربیت جهادی به خود اختصاص داده و صبر با فراوانی 15 و درصد فراوانی 93/12 در ردة دوم و مبارزه با ظلم و شرک با فراوانی 14 و درصد فراوانی 06/12 در جایگاه بعدی قرار داشته‌اند. همچنین به مؤلفه‌های شجاعت، روحیة جهادی و پرکاری، کمترین توجه معطوف شده است.