جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از دیرباز، پیرامون آیات قرآن کریم که بر امامت خاصه دلالت دارند، شبهات متعددی مطرح شده است. یکی از این شبهات، شبهه‌ای است که توسط ابن‌تیمیه حرّانی در مورد شأن نزول آیه ولایت مطرح شده است. ابن‌تیمیه در کتاب «منهاج السنه» به شدت نزول آیه ولایت در شأن امیرالمؤمنین علیA را انکار می‌کند و حدیث مربوط به این شأن نزول را ساخته و پرداخته‌ شیعیان می‌داند. او صراحتاً می‌گوید: «به اجماع اهل‌حدیث آگاه، این شأن نزول کذب محض است.» ابن‌تیمیه برای اثبات ادعای خود به شواهد و قرائن مختلفی تمسک می‌کند. این پژوهش که با رویکردی توصیفی - تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است، به دنبال پاسخ به این پرسش اصلی است که شبهه ابن‌تیمیه در مورد شأن نزول آیه ولایت و نقدهای وارد بر آن چه می‌باشد؟ یافته‌های کلیدی این پژوهش عبارتند از: ادعای اجماع در مورد این شبهه، مبنای درستی ندارد. این شبهه صرفاً ادعایی بدون پشتوانه است و اجماعی که نویسنده به آن استناد می‌کند، وجود خارجی ندارد. انکار شأن نزول ارائه شده، حتی با دیدگاه‌های علمای اهل‌سنت همخوانی ندارد. ریشه این ادعا بیشتر از آنکه در استدلال‌های عقلی و نقلی باشد، به شخصیت، افکار و اندیشه‌های شخصی ابن‌تیمیه باز می‌گردد. از نظر علمی، چنین آرایی سست و بی‌مبنا هستند. با این حال، تجربه نشان داده که اینگونه ادعاها می‌توانند پیامدهای خطرناکی در عمل داشته باشند.

شأن نزول آیات، نقشی کلیدی در فهم عمیق و دقیق آیات قرآن کریم ایفا می‌کند. از این‌رو، بررسی دقیق آن از وظایف اصلی مفسران در تبیین و تفسیر صحیح آیات به شمار می‌رود. آیه 207 سوره مبارکه بقره، معروف به «آیه شراء»، یکی از آیاتی است که متکلمان و مفسران شیعه برای اثبات فضیلت و مقام امامت امام علیA به آن استناد می‌کنند. بدون شک، آگاهی از مفاد و جزئیات شان نزول این آیه، می‌تواند در درستی یا نادرستی این استناد، نقشی راهگشا داشته باشد. لذا، این مقاله با رویکردی توصیفی - تحلیلی، به دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش است که: دیدگاه مفسران فریقین (شیعه و سنی) در مورد شان نزول آیه شراء چیست؟ بر اساس یافته‌های این پژوهش، اکثریت قریب به اتفاق مفسران شیعه، نزول آیه فداکاری را به فداکاری و جانفشانی امام علیA در «لیلةالمبیت» نسبت می‌دهند. در مقابل، اکثر مفسران اهل‌سنت از طرح این شأن نزول خودداری می‌کنند و یا نام امام علیA را در کنار دیگر صحابه ذکر می‌کنند. تنها حاکم حسکانی، محدث حنفی قرن پنجم، با نظر مفسران شیعه موافق است و نزول این آیه را مختص به امام علیA می‌داند. به نظر می‌رسد فضای سیاسی حاکم بر جامعه اسلامی، به‌ویژه در قرون اولیه، که آکنده از کینه‌ها و خصومت‌ها نسبت به امیرالمؤمنینA بود، عامل اصلی انکار شأن نزول مورد نظر توسط اکثر مفسران اهل‌سنت باشد.

درک عمیق و دقیق مفاهیم قرآن، مستلزم آگاهی از شان نزول آیات آن است. آیه‌ی تبلیغ (مائده:۶۷) از جمله آیاتی است که در تفسیر و تأویل آن، شان نزول نقشی محوری ایفا می‌کند. این پژوهش با رویکردی توصیفی - تحلیلی، به بررسی دیدگاه مفسران شیعه و سنی در خصوص شان نزول این آیه و ارتباط آن با واقعه غدیر خم می‌پردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که اکثریت قریب به اتفاق مفسران شیعه و گروه قابل توجهی از مفسران اهل‌سنت، شان نزول آیه‌ی تبلیغ را مرتبط با واقعه‌ی غدیر و ابلاغ خلافت و امامت حضرت علی(ع) توسط پیامبراکرم(ص) می‌دانند. این همخوانی، هم با قرائن درونی آیه، از جمله تأکید ویژه بر «بلاغ» و وابستگی اتمام رسالت نبوی به ابلاغ امامت امام علی(ع)، و هم با قرائن بیرونی مانند روایات معتبر از هر دو مذهب شیعه و سنی سازگار است. با این حال، برخی از مفسران اهل‌سنت، با تمرکز صرف بر بخشی از آیه (حفاظت جان پیامبر از سوی خداوند) و عدم توجه به انسجام معنایی کل آیه، ارتباط آن را با واقعه غدیر انکار می‌کنند.