جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تبيين فلسفي حقوق بشر با استفاده از معارف فلسفه اسلامي نمايش استفاده از ظرفيت دانش فلسفه اسلامي در تبيين علوم اجتماعي و امتداد اين دانش از دايره نظري به حوزه عمل است. «نظريه اسلامي قانون طبيعي بشر» با استفاده از ظرفيت دانش فلسفه اسلامي همه انواع حقوق بشر را تبيين و از آنها دفاع عقلي مي‌کند. پرسش اين نگارش آن است که فلسفه آن دسته از حقوق بشر که از قوه عاقله انسان ناشي مي‌شوند، چيست. نظريه اسلامي قانون طبيعي بشر در پاسخ به اين پرسش فرمان عقل عملي را براي سعادتمندي انسان به سبب داشتن قوه عاقله بيان کرده و حقوق بشري را که از آن فرمان فهميده مي‌شوند، توجيه فلسفي مي‌کند. آن فرمان عبارت است از: «هركس در يادگيري علومي كه دانستن آنها براي رسيدن او به سعادت ابدي لازم است، بايد كوشا باشد». حقوق بشري که از اين گزاره قانون طبيعي به‌ دست مي‌آيند، عبارت‌اند از: حق يادگيري (حق آموزش)، حق داشتن معلم، حقِ داشتن ارتباط با موجودات فراطبيعي، حق سوادآموزي و حق بر رسانه مطلوب. روش پژوهش در اين نگارش روش عقلي است و منابع پژوهش کتابخانه‌اي هستند.

هنر و تکنولوژی ازجمله انبوه مقولاتی هستند که مارتین هایدگر به آنها پرداخته است. هنرهای صناعی دو وجه دارند: وجه هنری و وجه صنعتی که به تکنولوژی مربوط است. از طرفی، آنچه امروز به‌عنوان هنر و رشته‌های هنری شناخته می‌شود نزد یونانیان باستان جزئی از یک مفهومی کلی‌تر با عنوان «تخنه» (techne) تلقی می‌شد. از سویی دیگر تکنولوژی نیز هم به لحاظ ریشه لغوی و هم به لحاظ جایگاه مفهومی آن ریشه در تخنه یونانیان دارد. بنابراین هایدگر در تحلیل هر دو مفهوم مورد بحث (هنر و تکنولوژی)، از جایگاه مفهوم تخنه نزد متفکران پیشافلسفی یونان باستان بهره برده و نتایج کلی او در این دو حوزه با استعانت از همین خوانش او بوده است. در این مقاله روش تحلیل هایدگر که پدیدارشناسی هرمنوتیک است و همچنین نقدهای او به تاریخ فلسفه و متافیزیک ـ به‌ویژه در تحلیل مفهوم تخنه ـ راهگشا بوده و مواضعش در باب هنر و تکنولوژی با تکیه بر مفهوم تخنه در پرتو حقیقت روشن می‌شود. روش تحقیق در این مقاله بنیادی است که به صورت تحلیل محتوا انجام گرفته و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای صورت گرفته است. در این مقاله پرسش‌هایی که مورد پژوهش قرار می‌گیرند از این قرارند: 1. خوانش هایدگر از مفهوم تخنه در نزد متفکران یونان باستان چیست؟ 2. نسبت بین هنر و تکنولوژی با تخنه در دوران پیشافلسفی یونان باستان و نیز دوران معاصر چگونه است؟ هدف انجام این پژوهش تبیین جایگاه نگاه نقادانه به تاریخ فلسفه، خصوصاً در حوزه هنر و تکنولوژی معاصر است.

براهين تشکيک وجود، مسامته، سلمي، تطبيق، لام الفي و سبزواري براي اثبات تناهي عالم مطرح شده است. گذشته از اينکه اين براهين، در برخي مقدمات دچار اشکال بوده و تصور صحيحي از معناي نامتناهي کمّي نداشته‌اند، حداکثر تناهي ابعاد جسم را اثبات مي‌کنند نه تناهي ابعاد عالم. براهين سنخيت، سبر و تقسيم، تام‌الافاضه بودن واجب، امکان عالم نامتناهي، وحدت تشکيکي، ظل بودن عالم، قدم عالم و ابداعي بودن عالم نيز براي اثبات عدم تناهي عالم ذکر شده است. اين ادله دچار مغالطه اشتراک لفظ هستند و نامتناهي در کمالات را با نامتناهي در ماديات اشتباه کرده‌اند. انبساط عالم، نسبيت عام، مرگ حرارتي، افق ذره و تعبير دوم متناقض نماي اولبرس به دليل مخدوش بودن برخي مقدمات، در اثبات تناهي ابعاد ناتوان‌اند. تعبير اول متناقض نماي اولبرس و اصل کيهان‌شناسي که براي اثبات عدم تناهي به‌ کار مي‌روند، به دليل تکيه بر نظرات غيريقيني و مشاهدات حاوي خطا فاقد اعتبارند. بنابراين هيچ‌کدام از ادله تناهي يا عدم تناهي در فيزيک و فلسفه اثبات‌کننده مدعا نيستند.

يکي از مباحث مهم در فلسفه و اصول معاني حرفيه و يا انتزاعي است که ديدگاه‌هاي مختلفي در باب آنها وجود دارد و به لحاظ ارتباط تنگاتنگ مباحث فلسفي و اصولي آن و بازتاب‌هاي هر دو در فلسفه و اصول ضرورت دارد که با نگاه عقلي به اين مسئله پرداخته شود و مسئله مهم در بحث اصولي آن جزئي و يا کلي بودن معاني حروف و امکان تقييد و عدم آن است و در فلسفه علاوه بر کليت مسئله ماهيت داشتن يا نداشتن آنهاست، در اين مقاله روشن مي‌شود که قول به جزئيت معاني حرفيه ناتمام است و حق آن است که معاني حرفيه کلي وضع در آنها عام و موضوع‌له عام است و دليل بعضي از اصوليين مخدوش است و نيز در فلسفه هيچ منعي ندارد که معاني ربطي و حرفي داراي ماهيت باشند و ماهيت آنها عين وجود آنها باشد و حقيقتي باشند نه ساخته ذهن ما و نفي ماهيت از وجود رابط مورد قبول نيست.

رساله فن شعر ارسطو يا بوطيقا که ساختار تئاتر را تبيين مي‌کند، رساله‌اي معتبر پيرامون نقد شعر است که نظريه‌پردازان تئاتر غرب از ديرباز توجه بسياري به آن داشته‌اند. پس از اسلام با انتقال بوطيقا به حوزه اسلامي، حکماي بسياري ازجمله فارابي و ابن‌سينا به شرح و تلخيص آن پرداختند. شرح فن شعر فارابي در باب ورود امر خيال به فن شعر و ويژگي شعر است. خيال نزد فارابي قوه‌اي عهده‌دار حفظ صور محسوس، تجزيه و ترکيب آنها و محاکات از محسوس و معقول توسط صور محسوس است. پاسخ فارابي به اين پرسش است که شاعران چگونه امکان مي‌يابند حقيقت را از طريق ابزارهاي غيرمستقيم انتقال دهند؟ اين پژوهش در قامت تحقيقاتي بنيادي تلاش دارد با بررسي رسالات شعري فارابي و فن شعر ارسطو ضمن بيان کردن ديدگاه آنها تصوير روشن‌تري از نظريات آنان درباره شعر به‌ دست دهد. نهایتاً پژوهشگر به اين نتيجه دست‌يافته که تحرير و تلخيص فارابي بر بوطيقا، پيش از هرچيز متوجه تلاش او براي فهم بوطيقاي ارسطو و تطبيق آن با عناصر فرهنگ اسلامي است.

نظريه تکامل که سلطه آن در عصر فعلي در سراسر عالم ديده مي‌شود، در ابتدا به شکل دیدگاهی زيست‌شناسانه به‌صورت رسمي توسط چارلز داروين، پا به عرصه وجود نهاد. اين نظريه که بعدها در عرصه‌هاي ديگر نیز نفوذ کرد و تأثيرات شگرفي در ديگر شاخه‌هاي علوم گذارد، شواهدي براي اثبات اصل مدعاي خود دارد. این شواهد و به بیان دیگر استدلال های تکاملی، از جنبه صغروی، زیست شناسانه و از جنبه کبروی فلسفی هستند. در اين مقاله با روش تحلیلی عقلانی به بررسي شواهد اصلي نظريه تکامل از جنبه کبروي پرداخته‌ايم و فارغ از ادعاهای صغروی زیست‌شناسه، صحت‌وسقم شواهد و استدلال‌هاي اين نظريه را بررسي کرده‌ايم. به نظر مي‌رسد، شواهد اين نظريه، براي اثبات نظريه تکامل به صورت کلان و تغيير گونه‌اي به گونه ديگر، کفايت نمي‌کند و آنچه موردنظر در نظريه تکامل است با اين شواهد اثبات نمي‌شود.

تبيين ماهيت انرژي از دغدغه‌هاي مشترک فلسفه و فيزيک است. اينکه انرژي را همان مادة فيزيکي بدانيم و يا جوهري ديگر، همچنان مسئله‌اي مبهم باقي مانده است. عدم به‌کارگيري ظرفيت فلسفي از سوي دانشمندان فيزيک و عدم توجه به کارکردهاي اين مفهوم در فيزيک از سوي فلاسفه، مي‌تواند منشأ اين ابهام باشد. ازاين‌رو راز دسترسي به تحليلي جامع از انرژي را بايد در توجه همزمان به هر دو ظرفيت علمي فلسفه و فيزيک دانست. در اين نوشتار، با استفاده از طبقه‌بندي مفاهيم کلي به ارائه رويکردي جديد در باب حقيقت انرژي خواهيم پرداخت. بر اساس ديدگاه ارائه‌شده در اين پژوهش، انرژي نه جوهري مستقل از اشياي مادي است تا در عرض ماده باشد و نه همساني عيني با آن دارد تا ماده و انرژي صرفاً مفاهيمي مترادف باشند؛ بلکه اين مفهوم از نسبت ميان شرايط مختلف ماده و کارکردهاي برآمده از آن شرايط انتزاع مي‌شود. تعابير انديشمندان فيزيک در باب انرژي، همانند «توانايي انجام کار»، «اتم‌هاي تشکيل‌دهندة ماده»، «حالت‌هاي متغير ماده» و «کار بر روي ماده»، شاهدي بر اين تحليل است. ازاين‌رو انرژي از مفاهيم ثاني فلسفي است. نوشتار حاضر، با استفاده از مفاهيم فلسفي و شواهد فيزيکي، به تبيين و اثبات اين رويکرد به انرژي و رد برخي فروض ديگر مي‌پردازد.

ميلر در مقالة «غلبه بر اعتياد به موجه‌سازي» سعي مي‌کند به خوانندگان نشان دهد که اساساً پيوند بين عقلانيت و موجه‌سازي، امري اشتباه و غيرقابل دفاع است. او در اين مقاله رئوس عقلانيت نقاد پوپر را بيان مي‌کند. وي پس از بحث کوتاهي در باب چگونگي ظهور عقلانيت نقاد، درباره سه مسئله مرتبط به هم که حل‌نشده باقي مانده‌اند، يعني: بي‌فايده بودن موجه‌سازي، عينيت روش‌شناسانه و جايگاه قوانين منطق در عقلانيت نقاد، نکاتي را مطرح مي‌کند. ما در اين مقاله پس از طرح مباحث ميلر، ضمن نشان دادن عدم تماميت استدلال پوپر و ميلر عليه عقلانيت غيرنقاد، عدم برتري برهان خلف با توجه به عقلانيت نقاد را نشان مي‌دهيم؛ سپس به عدم امکان پذيرش ابتدايي عقلانيت نقاد مي‌پردازيم و امکان پذيرش خرافات را مبتني بر اين ديدگاه بيان مي‌کنيم؛ ضمن اينکه نشان خواهيم داد نسبي‌گرايي موفقيت بيشتري در ارضای بين‌الاذهانيت در مقايسه با عقلانيت نقاد دارد. در مجموع نشان خواهيم داد که آموزه عقلانيت نقاد براي اينکه بتواند يک نظريه مقبول باشد، هنوز راهي طولاني در پیش دارد.