جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انتشار اولین اثر تکاملی داروین در زمان صدارت پیوس نهم در مسند پاپی و در عصر اقبال عمومی دانشمندان غربی به جریان‌های نوین علمی و نظرات او راجع به پیدایش و تطور گونه‌های حیاتی و چگونگی شکل‌گیری نسل اولیه بشر، چالشی جدی در مقابل الهیات مسیحی ایجاد نمود. تشکیل شورای کلن آلمان، شورای اول واتیکان و انتشار نشریه «تمدن کاتولیک» که با حمایت پاپ صورت گرفت، اولین واکنش‌های کلیسای کاتولیک در مقابل جریان تکاملگرایی محسوب می‌شود. این نوشتار که با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی گردآوری شده، درصدد است تا با معرفی و تبیین این سه واکنش و همچنین ارائه بازخوردهای حاصل از این واکنش‌ها، به نحوه دفاع اولیه این سه جریان کاتولیکی در مقابل جریان تکامل‌گرایی اشاره نموده، میزان تأثیرگذاری آنها در الهیات کنونی کلیسای کاتولیک را بررسی کند.

«عدالت» و «عادل‌شمردگي» از مفاهيمي هستند که نقشی اساسي در الهيات کاتوليک ايفا مي‌کنند. فهم و تحقق فضيلت عدالت که ـ درواقع ـ ارادۀ پيوسته و راسخ براي اداي حقوق خدا و همنوع است، متوقف بر فهم و چگونگي کيفيت عادل‌شمردگي انسان‌هاست که از آن به «فعل الهي» ياد مي‌شود. اين نوشتار با روش توصيفي ـ تحليلي درصدد است رابطه «عدالت» و «عادل‌شمردگي» را نشان دهد. اين پژوهش ابتدا با بررسي مفهوم این دو واژه و پس از آن با اشاره به نحوه تحقق عادل‌شمردگي و عدالت در انسان، به چگونگي ارتباط اين دو مي‌پردازد و در نهايت در تبيين ارتباط اين دو مفهوم به اين نتيجه رسيده است که بدون در نظر گرفتن عادل‌شمردگي انسان‌ها و کيفيت تحقق آن از جانب خدا، امکان الگوگيري و تعميم عدالت خدا براي انسان محقق نمي‌شود تا بتواند فضيلت عدالت انساني را آنچنان‌که شايسته آن است، محقق کند.

پنج‌گاهان اوستا دارای هفده سرود نيايشي بلند در ميان 72 هات يسن‌ها، همساني‌هاي درون‌مايه‌اي و زباني زيادي با يکديگر دارند. چکامه‌سراي هفده‌ نغمه گاهاني نزد بيشينه اوستاپژوهان و بنا بر گواهان تاريخي و متني، شخص زرتشت است و در نگرگاه برخي ديگر، انجمني از روحانيان کهن زرتشتي. در ميان جويندگاني که سرايش گاهان به زرتشت را پذيرفته‌اند، پيوند واپسين سرود (يسن 53) به گواهي ناهمساني با ديگر درون‌مايه‌هاي گاهاني، در بوته ترديد قرار گرفته و در نتيجه، شمار يسن‎هاي گاهانی را به شانزده سرود کاهيده است. اهميت اين گمانه خطير آنجا نمايان مي‌گردد که هم سبب جدايي يک سرود از همين شمار اندک سرودهاي گاهاني گشته و بي‌درنگ در برايندهاي پژوهش‌هاي گاهاني کنوني دگرگوني پديد مي‌آورد، و هم برخي پژوهشگران جديد اروپايي را واداشته است تا ادعاي اجماع در جدايي اين سرود کنند. اين ادعا حکايت از موج جديدي از پژوهشگران اوستايي و آهنگ ايشان بر شانزده‌گانه دانستن نغمه‌هاي اوستايي دارد. اين نوشته بر آن است تا به پشتوانه داده‌هاي کتابخانه‌اي، شش برگردان گونه‌گون از يسن 53 را سنجيده و سپس با رويکردي تحليلي ـ انتقادي، هم درستي اجماع ادعاشده را بررسي کند و هم عيار پيوند درون‌مايه‌اي يسن 53 را با ديگر يسن‌هاي گاهاني به‌دست آورد. برايندهاي اين پژوهش نشان مي‌دهد هنوز دلایل کافي از لحاظ ساختاري و زباني براي جدايي يسن 53 از مجموعه هفده‌گانه گاهان ارائه نشده و درون‌مايه متفاوت اين يسن نيز همساني‌هايي با ديگر بخش‌هاي اصيل گاهاني دارد.

يکي از ارکان اديان شرقي و در برخي از فرقه‌هاي اديان غربي (همانند کابالا) آموزه «تناسخ» است، به معناي «باور به تولد مکرر انسان يا هر موجود زنده». از جمله اعتقادات ضروري در مذهب تشيع نیز آموزه «رجعت» در عصر ظهور است. گاهي گمان مي‌شود که اين دو آموزه يک منشأ دارند و اعتقاد به رجعت از اديان ديگر به مسلمانان سرايت کرده است. اين مقاله به روش تطبيقي به تحليل مباني و لوازم دو آموزه مزبور مي‌پردازد. اگرچه اين مسئله ابعاد گوناگونی دارد، اما مقصود اصلي مقاله پيش‌روي بررسي شباهت‌ها و تفاوت‌هاي اين دو آموزه است. اين دو آموزه هر دو بر جاودانگي و بقاي روح و زندگي پس از مرگ تأکيد مي‌کنند، اما به لحاظ ارکان و اهداف با هم متفاوتند؛ زيرا جاودانگي در تناسخ، هم دنيوي است و هم همگاني، برخلاف رجعت به معناي خاص که عموميت ندارد. همچنین رجعت براي پاداش و عقاب نيست، بلکه براي اتمام حجت است، برخلاف تناسخ که ـ به فرض قبول ـ براي استکمال نفس انسان خواهد بود.

موضوع اين پژوهش، بررسي اصطلاح «ايام‌الله» در دو متن مقدس قرآن و عهدين است. هدف از اين جستار درک معنا، مفهوم و مصاديق «ايام‌الله» در متون ابراهيمي به‌مثابه اصطلاحي خاص است. روش تحقيق کتابخانه‌اي و متن‌محور با تکيه بر خصيصه استنادپژوهي و برون‌مايه تحليل است. براساس اين پژوهش «يوم‌الله» در عهدين به معناي «روز قيامت» و در بيشتر موارد در معناي «انتقام» به‌مثابه تجلي قدرت جبهه حق آمده است؛ يعني روزهايي که خداوند از کافران و ظالمان انتقام سختي گرفته است؛ مانند روز سقوط اورشليم. ولي در برخي از تفاسير قرآن کريم و روايات ذيل آنها، وسعت معنايي بيشتري از انتقام به‌عنوان مدلول اين واژه به نسبت عهدين استفاده مي‌شود، ليکن بيشترين ظهور مفهومي «ايام‌الله» در آيات قرآن نيز در انتقام سخت از جبهه باطل است. در هر دو رويکرد بر لزوم پاسداشت و تکريم اين ايام تأکيد شده است.

«طومارهاي بحرالميت» که در قرن بيستم کشف شده، به بزرگ‌ترين کشف کتاب‌مقدسي قرن بيستم معروف است. چون طومارها بيش از دوهزار سال از دسترس بشر خارج بوده است، ضرورت دارد پژوهش‌هاي تطبيقي درخصوص اين فرقه و ديگر اديان صورت گيرد. هدف از پژوهش حاضر نيز بررسي تطبيقي يک جنبه از مباحث توحيدي ميان قرآن کريم و طومارهاي بحرالميت است. گردآوري اطلاعات در اين نوشتار به شيوه کتابخانه‌اي بوده و پردازش آنها به روش توصيفي ـ تحليلي انجام گرفته ‌است. نتايج اين پژوهش نشان‌دهنده اشتراک قابل توجه مضامين قرآني و محتواي طومارها درخصوص برخي از صفات خداوند است که از جمله آنها مي‌توان به عدل الهي، کرسي الهي، رحمت عام الهي، حکمت الهي، رحمت عام الهي، هدايت الهي و تقدير الهي اشاره کرد.

آدم اولين انسان در اديان ابراهيمي، و در دين اسلام صاحب جايگاهي بلند است. قرآن کريم او را خليفه خداوند، مسجود فرشتگان و صاحب مقام تعليم اسما خوانده است. با وجود آنکه تحت وسوسه ابليس، از شجره ممنوعه چشيد و به زمين هبوط کرد، ارزش وجودي او نکاست و به‌واسطه توبه برگزيده شد. در سفر پيدايشِ کتاب مقدس، داستان آدم به‌عنوان نخستين انسان آمده که در مواردي با قرآن کريم متفاوت است. مکاتب عرفاني با تأويل متون مقدس، معاني باطني آن را آشکار مي‌کنند. در عرفان يهود، کتاب «زوهر» باب‌هاي مربوط به آدم در سفر پيدايش را به شيوه‌اي دروني تفسير مي‌کند. در عرفان اسلامي نيز «فصوص‌ الحکم» ابن‌عربي تأويلگر باطني و رمزي داستان‌هاي انبياست. مقاله حاضر با بررسي «تطبيقي» و بيان تفاوت‌ها و شباهت‌هاي رويکرد عرفاني اين دو کتاب، به مقايسه جايگاه آدم در اين دو سنت ديني مي‌پردازد. در هر دو سنت فکري، آدم نمونه ازلي انسان کامل، مظهر تام و تمام اسما و صفات حق و مهر ختم خلقت است. او محل تلاقي عوالم متعدد وجود است و تنها فارق انسان کامل از حق اين است که ممکن است، و خداوند واجب و بي‌نياز.

درخصوص هويت حقيقي لقمان بحث‌هاي مختلفي در درازناي تاريخ شکل گرفته که ازجملة آنها ارتباط لقمان و حکمت‌هاي وي با اهل کتاب و يا آموزه‌هاي آنان است. در سورة «لقمان» مصاديق حکمت به‌طور مستقيم بيان شده و در سنت يهودي نيز کتاب «امثال» نماد حکمت در عهد قديم است. در نگاه يهوديان حضرت سليمان و در نظر مسلمانان لقمان دو چهره شاخص افراد حکيم و پارسا به شمار مي‌روند. گزارش‌هاي تفسيري و تاريخي قابل توجهي درخصوص فراواني حکمت‌هاي لقمان در عرف و ادب و فرهنگ اهل کتاب وجود دارد که هرکدام در جايگاه خود قابل بررسي است. اين پژوهش با هدف رسيدن به آموزه‌هاي مشترک اديان ابراهيمي بر آن است تا درون‌مايه‌هاي مشترک در بخشي از دو کتاب آسماني يعني سورة‌ «لقمان» در قرآن و کتاب «امثال» در تورات را در دو سنت اسلامي و يهودي در حد توان بررسی کند. روش جمع‌آوري مطالب به صورت کتابخانه‌اي بوده و روش پردازش آنها تطبيقي است. براساس بررسي‌هاي تطبيقي صورت‌گرفته در اين جستار، جز آنکه در اين دو اثر، شباهت‌هاي مضموني ديده مي‌شود، همسويي درخداشناسي و فرجام‌شناسي و حکمت به چشم مي‌خورد، ولي شگفتا همانندي‌‌هاي بسيار در جملات و عبارات نيز يافت مي‌شود. اين اشتراکات مضموني في‌الجمله مي‌تواند از جنبه متني و نه رجالي احتمالاتي را درخصوص هويت حقيقي لقمان تأييد کند.