جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برخورداري از يک نظام رفتاري و اخلاقي در روابط ميان افراد، جوامع و ملت‌ها ضروري است. با توجه به کامل بودن دين اسلام و خاتمه يافتن رسالت انبيای الهي، انتظار مي‌رود که اين دين در تعامل با اديان و به‌ويژه اهل کتاب که معتقد به خداي واحد و کتاب آسماني هستند، به‌ گونه‌ای نظام‌مند عمل کند. اين مهم به عللی، از جمله فراواني پيروان مسيحيت و سابقه تاريخي تعامل اسلام با آنان و در مقايسه با تقابلي که يهوديان با مسلمانان داشته‌اند، در ارتباط با مسيحيان ضرورت مضاعفي پيدا مي‌کند. به‌طور مسلّم طراحي نظام اخلاقي بدون در نظر داشتن نظريه «ارزش»، آن نظام اخلاقي را بي‌هويت و بي‌معنا مي‌سازد. بنابراين قبل از هر چيز در تعامل با مسيحيان، بايد به تبيين نظريه «ارزش» در ارتباط با آنان پرداخت. از ديدگاه اسلام هدف از خلقت انسان رسيدن به مقام قرب الهي از طريق عبوديت و بندگي خداوند يکتاست. اين مقاله به روش تحليلي ـ توصيفي کوشیده چگونگي دستيابي به اين هدف، به‌مثابه کامل‌ترين راه رسيدن به کمال و سعادت واقعي را در ارتباط با مسيحيان و براساس آيات قرآن کريم نشان دهد.

يکي از داستان‌هاي رمزآلود قرآن داستان گاو بنی‌اسرائيل است که مشابه آن در عهد عتيق نيز ذکر شده است. با توجه به اشتراک هر دو کتاب در کليت اين داستان و نيز توجه به سياق تنها کاربرد قرآني آن در سوره مدني «بقره» که خطاب به يهوديان مدينه است، اين داستان مي‌بايست هم براي مخاطبان قرآن شناخته‌شده باشد و هم براي يهوديان. با مفروض گرفتن این امر، اینکه چرا از میان تمامی حیوانات، گاو این چنین اهمیت یافته و علت دستور به ذبح آن و ارتباط آن با قتل چیست و اساساً بازگویی این واقعه در قرآن با چه هدفی و برای ابلاغ چه پیامی است، نیازمند آن است به بررسی اسطوره‌های اقوام باستان بپردازیم و از آنجا با واکاوی خصائص چنین ذبح‌هایی، راهی برای پاسخ به پرسش‌های فوق بیابیم. مي‌توان با رویکردی بین‌الادیانی و با تکيه بر مجموع مستندات ادعا کرد: دستور به ذبح گاو مذکور، بيش از آنکه قرباني آييني براي تقرب باشد، مطابق آيات تورات نوعي «بلاگرداني» از زمين مادر است که برگرفته از سنت‌هاي پيشازرتشتي، براي دفع شرور انجام مي‌گرفت. در روايت توراتي ماجرا، زمين مادر و در روايت قرآني آن گاو ماده حائز اهميت شده‌اند که هر دو نمود يک چيز (يعني رزق و برکت) به‌شمار مي‌آيند. قرآن با بازگويي اين واقعه، علاوه بر آنکه ماهيت دروني قوم يهود را در عناد با الله افشا مي‌سازد، درک پيشااسلامي اين باور را هم هدف انتقاد قرار داده و تمام ويژگي‌هاي الوهي که مخاطبانش براي اينگونه آيين‌ها و اينگونه عناصر (زمين مادر ـ گاوماده) قائل بودند، را يکسره به الله بازمي‌گرداند.

عشق در ماهيت و حيات انسان از جايگاه والايي برخوردار است و همين امر لزوم توجه به اخلاق شفقت را نشان مي‌دهد. بر اين ‌اساس پژوهش حاضر به صورت توصيفي و تحليلي و با استناد به منابع کتابخانه‌اي و با هدف بررسي جايگاه عشق در «اخلاق شفقت» در ديدگاه آگوستين و محمد غزالي صورت گرفته است. نتايج بيانگر آن است که هر دو عارف عشق را موهبتي الهي مي‌‌دانند و هر دو بر جايگاه عشق در شفقت‌ورزي تأکيد کرده‌اند و بی‌عشق، شفقت را کامل نمي‌دانند. بر اين باورند که اگر عشق به کاينات تعلق يابد موجب شفقت مي‌شود و هرچه شديد‌تر باشد، شفقتش بيشتر است. هر دو معتقدند: عشق‌هايي هست که بايد آنها را ابراز کرد و عشق‌هايي هستند که نبايد آنها را ابراز کرد؛ يعني تمايلات بايد با انتخاب و اراده باشد. آنان عشق به خداوند را ذات قانون اخلاقي و عشق الهي را همان شفقت الهي مي‌دانند. شفقت الهي که شامل مخلوقات مي‌شود، عبارت است از: عشق مخلوقات، به‌ویژه انسان به خداوند.

تقدسِ عناصر و مؤلفه‌هاي يک دين / آيين از مهم‌ترين ويژگي‌هاي آن محسوب مي‌شود. مقدسات در يک دين، محمل و محور بسياري از اعمال و آموزه‌هاي آن دين هستند. اديان ابراهيمي (يهوديت، مسيحيت و اسلام) نيز داراي مقدسات فراواني‌اند که هر کدام با توجه به معيار و ملاک خود، تقدس يافته‌اند. يکي از مباحث مهم در خصوص مقدسات، ملاک تقدس آنهاست. ملاک تقدس در اديان ابراهيمي را مي‌توان از کتب مقدسشان استخراج کرد. در اين نوشتار، ملاک تقدس اموري مانند خدا، مکان، زمان، افراد و اشيای مقدس بررسي شده است. براساس يافته‌هاي اين تحقيق، با توجه به توحيدي بودن اين سه دين، مي‌توان ملاک و معيار تقدس در اين اديان را اصطفا، توجه، وضع، اراده، تجلي، امر و نهي الهي و مرتبط بودن به خدا دانست. البته در يهوديت و مسيحيت با توجه به تقدس قوم و الوهيت حضرت عيسي، ملاک تقدس در اين دو دين با اسلام از جهاتي متفاوت است.

اخلاق بندگي درصدد است تا به تبيين رابطه انسان با خدا بپردازد و نشان دهد که در مواجهه با خداوند متعال، به‌عنوان خالق، مالک و مدبّر کل، انسان بايد چگونه باشد؟ چه رفتارهایي از خود بروز دهد؟ و چه وضعيتي را در پیش گیرد؟ اين نظام از اصول و قواعدي برخوردار است که اصل «تسليم» يکي از مهم‌ترين آنهاست. اين نوشتار با رويکردي «مقايسه‌اي» به اين اصل از منظر دو متن مقدس قرآن کريم و عهد جديد پرداخته و موضوعات متنوعی، همچون راز بايستگي تسليم، ابزار تسليم بودن، مشوّق‌ها و ضمانت‌هاي اجراي تسليم بودن، توحيد در تسليم بودن، توسعة اصل «تسليم» و نمونه‌هایي از تسليم بودن را بررسی کرده است. در اين مسير، شباهت‌ها و تفاوت‌هایي ميان اين دو متن مقدس مشاهده مي‌شود که مهم‌ترين آنها گستردگي پرداختن به اصل «تسليم» و عمق توجه به اين اصل در قرآن کريم است.

«روشن‌شدگي» در سنت ذن بودايي و «صحو» در سنت تصوف خراسان اهميت برجسته‌اي دارند، به‌گونه‌ای‌که باعث ايجاد شقاق بنياديني ميان پيروان ذن بودايي و تصوف خراسان شدند. در سنت ذن بودايي، «روشن‌شدگي» به «تدريجي» و «ناگهاني» تقسيم مي‌شود که هریک پيروان خاص خود را دارد. نماينده مکتب «بيداري تدريجي» شن‌سيو و نماينده مکتب «بيداري ناگهاني» نيز هوئي‌ننگ دارد. اختلاف‌نظر آنها در بحث کيفيت حصول رو‌شن‌شدگي چنان جدي بود که سنت بوداييِ بعد از خود را به آيين بودايي «شمال» و «جنوب» تقسيم کرد. در تصوف خراسان نيز اختلاف‌نظر ميان «صحو» و «سکر» صوفيان آن خطه را در برابر هم قرار داد و آنها را ـ دست‌کم ـ به دو دسته تقسيم ‌کرد: صوفيان پيرو صحو مانند خواجه عبدالله انصاري، ابو‌نصر سراج طوسي، و هجويري که ابوالقاسم قشيري نيز نماينده این تصوف به‌شمار مي‌رود. پيروان روشن‌شدگي تدريجي در ذن بودايي اهل سواد و دانش بودند. آنها اهل کتابت بودند و نظريات خاص خود را به‌خوبي در آثارشان تدوين کردند. به‌عبارت ديگر، آنها بيشتر اهل‌ سنت کتابت بودند و در دوره خود در زمره اهل علم شناخته مي‌شدند. در تصوف مبتني بر صحو خراسان نيز صوفيان اهل دانش و کتابت بودند و از سنت مکتوب بهره مي‌بردند و در زمره عالمان زمان خود به‌شمار می‌آمدند. به لحاظ کارکرد، روشن‌شدگي تدريجي در سنت ذن بودايي همان جايگاهي را دارد که صحو نزد صوفيان خراسان داشته است. نوشتار حاضر براساس روش تحلیلی ـ توصیفی و بر مبنای اطلاعات و داده‌های کتابخانه‌ای گردآوری شده است.

يکي از ويژگي‌هاي اصلي نهضت پروتستان که در عملکرد رهبران آن، به‌ویژه مارتين لوتر نيز کاملاً ظهور و بروز دارد، مخالفت و تقابل با مرجعيت ديني در کليساي کاتوليک و در رأس آن پاپ است. «نهضت اصلاح ديني»، نه با شخص پاپ يا نهادي خاص، بلکه با اصل مرجعيت پاپ و حاکميت کليسا ضديت داشت. اصلاح‌طلبان پس از آنکه با تأکيد بر شعارهايي مانند «فقط کتاب مقدس»، حجيت و مرجعيت مقامات و نهادهاي کليسايي را به چالش کشيدند، کوشیدند کتاب مقدس را «يگانه مرجع حقيقي دين» معرفي کنند؛ اما به علت آنکه برداشت‌هاي مختلف از کتاب مقدس همواره امکان‌پذير است، اين تغيير مرجعيت در عمل، مشکلات مهم‌تري را به وجود آورد که از آن به «بحران مرجعيت» ياد مي‌کنيم. درواقع رهبران پروتستان به قصد اصلاح مرجعيت موجود، اصل بناي مرجعيت ديني را تخريب کردند و چنان هرج ‌و مرجي به وجود آوردند که ديگر تلاش‌هاي خودشان هم براي بازسازي اين بنا بي‌فايده بود و هرگز نتوانستند اين آب رفته را به جوي بازگرداندند. چون خطر تأثير پروتستانتيزم در جامعه اسلامي، به‌ویژه ميان روشنفکران مسلمان همواره وجود داشته است، اين مقاله با روشي توصيفي ـ تحليلي به بررسي علل و عوامل، فرايند شکل‌گيري و پيامدهاي اين مسئله پرداخته است.

در کتاب مقدس عبري و «اَگّادا»، برخی از صفات منفی به حضرت ابراهیم، ساره، لوط و یعقوب(ع) نسبت داده شده است. بسیاري از این صفات منفی توسط رَبّی‌هاي «اَگّادا»، متفکران یهودي و محققان توجیه شده است. با‌ توجه‌ به اهمیت این صفات منفی و مهم‌تر از آن، با توجه ‌به اهمیت توجیهات آنها، این مقاله ﺑـﺎ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ درصدد است «توجیهات رَبّی‌هاي اَگّادا، متفکران یهودي و محققان از صفات منفی حضرت ابراهیم، ساره، لوط و یعقوب(ع) در عهد عتیق» را بررسی کند. حضرت یعقوب(ع) نخست‌زادگی و برکت را به ‌فریب از برادرش عیسو می‌گیرد. این صفات و دیگر صفات منفی یعقوب از طریق طرح خداوند بودن آنها قبل از تولد او توجیه شده است. حضرت ابراهیم، ساره، هاجر، اسماعیل، لوط و یعقوب(ع) به ‌علت نبوت و عصمت، در كتاب مقدس و «اَگّادا» از گناهان نسبت‌ داده ‌شده بري هستند. توجيهات این گناهان آنها، گرچه مبتنی بر کتاب مقدس و «اَگّادا» است، ولی چون برخی مبتنی بر جبر است، مقبول نيست.