جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کاهش ارزش پول و پیامدهای آن از موضوعات مبتلابه جامعه است. فقها در عصر حاضر که پول اعتباری، فاقد ارزش ذاتی است، درباره محاسبه آن در خمس دیدگاه‌های متفاوتی دارند. پرسش این خواهد بود که: با ایجاد تورم و کاهش ارزش پولی که منجر به افزایش قیمت، بدون افزایش قدرت خرید می‌شود، تکلیف خمس افزوده قیمت کالا چیست؟ این پژوهش به شیوه توصیفی‌تحلیلی و با بررسی آثار فقهای امامیه، ادله واجب‌نبودن خمس در ارتفاع قیمت سوقیه ناشی از تورم را احصاء کرده که عبارت‌اند از: جلوگیری از زیان خمس‌دهنده، لزوم حفظ ارزش پول در مهریه و امثال آن، حفظ سیادت اقتصادی مؤمنان، جلوگیری از فرار خمسی، صدق ادای دین، قدرت خرید به عنوان حقیقت اسکناس، مثلی‌بودن پول‌های اعتباری، لزوم قاعده عدل، تأکید عرف بر مدعا، ادله نقلی و اصل استصحاب. برخی معتقدند ادله نقلی نمی‌تواند مدعا را ثابت کند، ولی عده‌ای با استناد به نظر شیخ طوسی، با روایاتی، لزوم جبران کاهش ارزش پول را اثبات می‌کنند. همچنین، اصل عملیه استصحاب عدم وجوب و وجوب، هر دو در محل بحث ثابت است. لذا دلیل محکمی نیست، ولی اصل برائت را می‌توان دلیل بر مدعا دانست.

نسبت انسان کامل، یا به تعبیر روایات «خلیفة‌الله»، با فرشتگان از جمله معارفی است که در حوزه علوم دینی و عرفانی بسیار مهم و اساسی است. عرفان، که عصاره‌اش نظام وحدت وجود است، هستی را دارای مراتبی می‌داند که هر کدام ویژگی‌های خاص و مستقلی دارند. مثلاً محل حضور فرشتگان که از ماده مجرد بوده‌اند اقرب به مقام وحدت است، حال آنکه انسان در عالم ماده مستقر است. از طرفی انسان کامل مظهر اسم اعظم خدا است و موجودات دیگر مظاهر دیگر اسمای کلّی و جزئی او هستند و چون اسم اعظم بر همه اسماء محیط است و در تمام آنها سریان و جریان دارد، بنابراین خلیفة‌الله نه‌تنها بر همه موجودات، از جمله ملائکه، احاطه دارد و در جمیع آنها ساری و جاری است، بلکه ملائکه خادمان او و به مثابه عضوی از اعضا یا شأنی از شئون او هستند.

رویکرد قشری سلفیه، به‌ویژه سلفیه معاصر، در تفسیر متون دینی، پیامدهای اجتماعی و سیاسی زیانباری برای جامعه اسلامی و نیز جامعه جهانی در پی داشته است. در عرصه اجتماعی، شبهه‌افکنی در اعتقادات درون جوامع اسلامی، تشدید اختلافات مذهبی و فرقه‌ای، تکفیر گسترده مخالفان، ترویج تحجرگرایی، مخالفت با تقریب مذاهب اسلامی و در نتیجه جلوگیری از شکل‌گیری امت اسلامی از مهم‌ترین این پیامدها است. این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی بر اساس تحلیل گفتمان، با مطالعه و بررسی آثار علمی دانشمندان بزرگ سلفیه و پی‌گیری اقدامات عملی‌شان در جامعه اسلامی به این نتیجه می‌رسد که تفسیر سطحی، بدون ضابطه و انحصارگرایانه سلفیه افراطی از مفاهیم محوری اسلام مانند «توحید»، «ایمان»، «شرک»، «کفر» و «بدعت»، بن‌مایه تفرقه و عامل اصلی فرقه‌سازی درون‌مذهبی و تشکیل گروه‌های تکفیری بوده و در نتیجه زمینه و بستر سناریوی اسلام‌هراسی را در جهان، بیش از پیش، فراهم کرده است.

ناصر القفاری، از منتقدان معاصر شیعه، مهم‌ترین مسئله‌ای که در کتابش، اصول مذهب الشیعة الاثنی عشریة: عرض و نقد، آورده، فقدان نص بر امامت امام علی (ع) است. او می‌گوید نصوص موجود برساخته علما و شیوخ شیعه است، و بر فرض وجود نصی صحیح، به مصداق و فرد خاصی مربوط نمی‌شود. قفاری برای اینکه مدعایش بر فقدان نص بر امامت امام علی (ع) را اثبات کند شبهات ده‌گانه‌ای را مطرح کرده است. این جستار بر آن است که با استناد به سخنان دیگر علمای اهل سنت: 1. شبهات او را پاسخ گوید؛ 2. نشان دهد که نصوص موجود برساخته علمای شیعه نیست، بلکه در منابع اهل سنت نیز انعکاس دارد؛ 3. بنا به اعتراف نصوص متخذ از منابع اهل سنت اتفاقاً مصادیق نصوص نیز مشخص شده است که بنا به عللی، از دیرباز تاکنون، امثال قفاری چشم بر آنها بسته‌اند.

افراط‌گرایی و خشونت از جمله آسیب‌های جدی است که باعث گسست میان کشورهای اسلامی می‌شود و افزون بر دشوارکردنِ هم‌زیستی، سرمایه‌های اقتصادی و فرهنگی را نیز به نابودی می‌کشاند. در این بین، پاکستان به عنوان دومین کشور پُرجمعیت اسلامی که سابقه تعامل پنج‌هزارساله تمدنی با ایران دارد، مدت‌ها است گرفتار تفرقه مذهبی است و این بر روابط سازنده آن با همسایه غربی‌اش، ایران، هم تأثیر منفی گذاشته است. با توجه به گرایش‌ها و ویژگی‌های تشیع ایرانی و تسنن صوفیانه پاکستان، به نظر می‌رسد یکی از راه‌های تقریب و وحدت، همانا توجه بیشتر به باورها و سنن مشابه و مشترک در منطقه، خصوصاً محوریت اهل بیت (ع)، است که هم در تشیع و هم در تصوف این مناطق وجود دارد. تأکید سلاسل صوفیه بر اتصال خرقه خویش به اشخاصی از اهل بیت (ع)، توسل به ایشان، زیارت قبور سادات و اولیا، و ... نشان از ظرفیت تقریب فراوان محبت اهل بیت (ع) در بین تمامی فِرَق دارد. بریلویه جماعت اصلی صوفیه پاکستان است که ظرفیت‌های خاصی برای ارتباط با تشیع دارند. در این مقاله راهبردهای بهره‌گیری از ظرفیت محبت به اهل بیت (ع)، گرایش‌های صوفیانه آنان، رویکرد ضدتکفیری و وهابیت‌ستیز و ظرفیت دیپلماسی علمی‌‌ حوزوی و دینی بریلوی‌ها به همراه راهکارهای عملی تحقق آن، که حاصل تعاملات و مشاهدات نزدیک میدانی با جامعه هدف بوده، بررسی شده است.

پیچیدگی بحث صفات خبری فعلی خداوند باعث بروز دیدگاه‌ها و اندیشه‌های متفاوت میان متکلمان مسلمان شده است. در این مقاله کوشیده‌ایم به روش کتاب‌خانه‌ای و شیوه توصیفی‌تحلیلی اندیشه ابومنصور ماتریدی را با استفاده از دو اثر قطعی به‌جامانده از وی و نیز تفکر پیروان مکتب ماتریدیه درباره معناشناسی این مسئله بکاویم. ماتریدی و پیروانش تمسک به ظاهر صفات خبری فعلی را به ضرورت عقلی منتفی دانسته و تفسیر جسمانی از این ‌گونه صفات را مستلزم نقص و حاجت برای خدا، محدودیت در ذات الاهی، مکانمندی برای خدا، و ناسازگاری با وجود مطلق و صرف‌الوجود و بساطت خدا برمی‌شمرند. ایشان صفات خبری فعلی را از متشابهات و دارای کاربرد مجازی می‌دانند و برای اثبات اندیشه تأویل به دلایلی همچون دوری کتاب الاهی از تناقض، وجود مجاز در قرآن، نفی تفسیر جسمانی از آیات مشتمل بر صفات خبری فعلی استناد می‌کنند. احادیث وارد در این باب نیز از لحاظ سندی و متنی ضعف و اضطراب دارد و بر فرض صحت جزء روایات آحاد دانسته می‌شود که در اثبات مباحث اعتقادی حجیت ندارد و در صورت خبر واحد نبودن آن را به تأویل می‌برند.

ادیان و فرقه‌های مختلف معنوی، نویدِ سعادت و رهایی انسان از نابهنجاری‌های زندگی را می‌دهند و در راستای این بشارت، وعده‌هایی را نیز یدک می‌کشند که در زاویه‌هایی از آن، خواسته یا ناخواسته، مسائلی نهفته است که به‌شدت هزینه‌زا است. یکی از این مسائل آموزه «منجی‌باوری و موعودگرایی» است. داشتن منجی‌ای که انسان را به تمام ظرفیت‌های بالقوه خویش برساند و اجتماع را به آرمان‌شهر موعود تبدیل کند می‌تواند همراه با مفهومی مثبت از انتظار زمینه‌ساز اصلاح فردی و جمعی باشد. امّا از سوی دیگر، منجی‌گرایی آنچنان فریبنده است که باورمندان به آن را در مشبّک خویش به گروگان بگیرد و از آنها پرخاشگرانی علیه دیگرانی بسازد که از نظر آنها، مانع آمدن منجی و تشکیل مدینه آرمانی هستند. در آسیب‌شناسی مسئله منجی‌باوری، چگونگی و چرایی تبدیل اندیشه‌ای اصلاحی که قابلیت بهبود اوضاع زیستی را در خود دارد، به بنیادگرایی وحشتناک بررسی می‌شود. تحقیق حاضر با جزء‌پژوهی درباره منجی باوری در نگاه گروه سلفی داعش، مسیر تبدیل ایدئولوژی بازگشت به خلافت (به عنوان نوعی تمدن الگوی اسلامی) به تشکیل گروهی انحصارگرا و خشونت‌طلب را ترسیم می‌کند. جمع‌آوری اطلاعات پژوهش به روش مطالعات کتاب‌خانه‌ای و روش کار، تحلیل مبتنی بر توصیف منطقی روند ایجاد آسیب در فرآیند شکل‌گیری و قوام‌یافتن ایدئولوژی است.

کشف و شهود کلید ورود به دنیای معنوی و عرفانی موسوی خمینی است. بدون این شاخص خواننده و محقق در دریای عرفانی وی سرگردان می‌شود؛ چراکه لایه باطنی اندیشه‌های معنوی این عارف بزرگ شیعی مراتب کشف و شهود را تشکیل می‌دهد و هدف نهایی عرفان را لقاءالله و شهود حق ترسیم می‌کند. ابتدا اهمیت کشف و شهود در عرفان اسلامی نزد قدما بررسی می‌شود. سپس به سراغ مهم‌ترین سرفصل‌های عرفان موسوی خمینی در حوزه کشف و شهود می‌رویم و از معرفت‌شناسی شهودی تا مظهر اتم معرفت شهودی که انسان کامل باشد و نیز نگاه شهودی وی به قرآن کریم و معانی ایمان و تقوا را روشن خواهیم کرد. موسوی خمینی معرفت شهودی را کامل‌ترین نوع شناخت می‌داند و مهم‌ترین کلید ورود به عالی‌ترین مرتبه عرفانی معرفی می‌کند. معرفت‌شناسی وی بر اساس کشف و شهود استوار است. از این شاه‌راه‌های کلی می‌توان به دقایق عرفانی وی رسید و با نگاهی دیگر به مجموعه اندیشه‌های عرفانی‌اش نگریست. همچنین، می‌توان به چگونگی وصول به کشف و شهود از دیدگاه موسوی خمینی پی برد.

تأویل یکی از مباحث مهم علوم قرآن و علم کلام است که در فهم قرآن و روایات، به‌ویژه برخی آیات مربوط به اسماء و صفات، نقش کلیدی و کاربردی دارد. نپذیرفتن آن به معنای نادیده‌انگاشتن ژرفای پایان‌ناپذیر کلام الاهی و افتادن در دام تشبیه و تجسیم است. از صدر اسلام، مذاهب اسلامی و دانشمندان مسلمان، درباره تأویل متون مقدس، دیدگاه‌های مختلفی داشته‌اند، تا جایی که برخی با تسامح در تأویل و تفسیر دین، موجب تحریف دین و انحراف در اعتقادات مردم شده‌اند. اولین اختلاف درباره چیستی تأویل و تفاوت آن با تفسیر است. تأویل متون در طول تفسیر نیست که اگر در آیه‌ای، تفسیر و توضیح ظاهری جواب نداد به تأویل روی آوریم، بلکه مسئله‌ای مستقل و در قواره راسخان در علم و مطهَّرین است؛ بنابراین، برخی مانند محمدهادی معرفت و نصر حامد ابوزید با نگاه حداقلی به آن، تأویل را نوعی تفسیر، و با قواعدی ساده برای همه افراد جایز می‌دانند. این پژوهش پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی «تأویل»، نظریه تأویل را از دیدگاه این دو قرآن‌پژوه، تبیین، بررسی و ارزیابی می‌کند.

حدوث یا قِدم نفس از جمله مسائل مهم دانش نفس‌شناسی است که از دیرباز محل توجه فلاسفه بوده است. سهروردی بر پایه اصول و مبانی فکری خویش، نفس را حادث می‌داند؛ او معتقد است نفس هم‌زمان با حدوث بدن مادی در قالب مجرد حادث می‌شود. اما شارحان اندیشه وی از جمله ابن‌کمّونه، عقیده او را نپذیرفته و گاه دلایل وی را ناکافی و ناتمام دانسته‌اند.‌ ابن‌کمّونه ضمن ضعیف‌شمردن اقوال دیگران بر حدوث نفس، برهانی را ابداع کرده و در مقام اثبات قِدم و ازلیّت نفس، بَرآمده است. این مقاله با رویکرد توصیفی‌تحلیلی و مقایسه آرای هر دو فیلسوف در نظر دارد زاویه‌ای از زوایای این بحث را روشن کند و اختلاف ساختاری و مَشی این دو فیلسوف را به تصویر کشد. همچُنین، از سوی دیگر در صدد است با نگاهی اشراقی از مبانی فلسفی سهروردی، آرای او را تفسیر کرده و نشان دهد که نفوس انسانی پیش از دنیا در ناحیه علت و رب‌النوع خویش به نحو کلی و جمعی وجود داشتند و سپس در این عالم به نحو جزئی و شخصی حادث شدند.