جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کاهش ارزش پول و پیامدهای آن از موضوعات مبتلابه جامعه است. فقها در عصر حاضر که پول اعتباری، فاقد ارزش ذاتی است، درباره محاسبه آن در خمس دیدگاه‌های متفاوتی دارند. پرسش این خواهد بود که: با ایجاد تورم و کاهش ارزش پولی که منجر به افزایش قیمت، بدون افزایش قدرت خرید می‌شود، تکلیف خمس افزوده قیمت کالا چیست؟ این پژوهش به شیوه توصیفی‌تحلیلی و با بررسی آثار فقهای امامیه، ادله واجب‌نبودن خمس در ارتفاع قیمت سوقیه ناشی از تورم را احصاء کرده که عبارت‌اند از: جلوگیری از زیان خمس‌دهنده، لزوم حفظ ارزش پول در مهریه و امثال آن، حفظ سیادت اقتصادی مؤمنان، جلوگیری از فرار خمسی، صدق ادای دین، قدرت خرید به عنوان حقیقت اسکناس، مثلی‌بودن پول‌های اعتباری، لزوم قاعده عدل، تأکید عرف بر مدعا، ادله نقلی و اصل استصحاب. برخی معتقدند ادله نقلی نمی‌تواند مدعا را ثابت کند، ولی عده‌ای با استناد به نظر شیخ طوسی، با روایاتی، لزوم جبران کاهش ارزش پول را اثبات می‌کنند. همچنین، اصل عملیه استصحاب عدم وجوب و وجوب، هر دو در محل بحث ثابت است. لذا دلیل محکمی نیست، ولی اصل برائت را می‌توان دلیل بر مدعا دانست.

امروزه با گسترش تفکر سلفیت در کشورهای مسلمان، چهره‌ای خشن و غیرانسانی از جامعه متمدن اسلامی به جهانیان معرفی شده است. استان سیستان و بلوچستان به پشتوانه بافت اجتماعی، قومیتی و مذهبی با کشورهای همجوار پرورش‌دهنده سلفیت و تحصیل هم‌زمان طلاب اهل سنت در مدارس دینی آن، مستعد نفوذ اندیشه‌های سلفی‌گری از آن سوی مرزها به کشور است. کشورهای غربی و عربی هم با حمایت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به روش‌های مختلفی همچون القای شبهات، نشر و تولید محتوای ساختارشکن و تشکیل گروه‌های تکفیری‌سلفی، نقش بسزایی در اشاعه تفکر سلفیت در کشور داشته‌اند. مقاله حاضر با رویکرد توصیفی و تحلیلی بر مبنای تحقیقات میدانی و کتاب‌خانه‌ای و مشاهدات عینی به منظور پاسخ به این پرسش نگاشته شده است که: عوامل برون‌مرزی در گسترش تفکر سلفیت در استان سیستان و بلوچستان چه نقشی دارند؟ در پاسخ به پرسش، این فرضیه مطرح می‌شود که همجواری با کشورهای پرورش‌دهنده سلفیت در کنار حمایت‌های مادی و لجستیکی کشورهای غربی و عربی موجب گسترش تفکر سلفیت در استان شده است. راهکارهایی همچون شناسایی اتاق فرمان جریان‌های افراطی، دیپلماسی سیاسی و مذهبی با کشورهای همجوار، تبیین صحیح عقاید تشیع و تسنن، نقد تفکر سلفیت از طرف علمای تأثیرگذار و برجسته اهل سنت و تلاش برای وحدت در مقام عمل برای اتخاذ راهبردهای مؤثر به منظور مقابله با گسترش تفکر سلفیت در استان مطرح شده است.

طباطبایی و شنقیطی از مفسران معاصرند که تفسیر قرآن به قرآن نوشته‌اند. این پژوهش، به دنبال پاسخ به این پرسش است که: با توجه به روش یکسان تفسیری این دو مفسر، چه تفاوت‌ها و اشتراکاتی در مبانی، منابع و گرایش تفسیری ‌طباطبایی و شنقیطی وجود دارد؟ روش گردآوری اطلاعات در این نگارش، کتاب‌خانه‌ای و روش تحقیق، توصیفی‌مقایسه‌ای است. به نظر می‌رسد در حوزه مبانی، هر دو مفسر، به اعجاز، و مصونیت قرآن از تحریف معتقدند. طباطبایی در بحث جامعیت قرآن، معتقد است فقط آنچه برای هدایت بشر نیاز است، در قرآن وجود دارد اما شنقیطی معتقد است تمامی علوم، از جمله طب و هندسه و غیره، در قرآن وجود دارد. شنقیطی، برخلاف طباطبایی، نسخ آیه با روایت و نسخ تلاوت را قبول دارد. طباطبایی از روایات تفسیری به عنوان مؤید، و شنقیطی به عنوان منبع مستقل استفاده می‌کند. از منابع مشترک هر دو مفسر، سنت، لغت و تاریخ است؛ اما نحوه استفاده آن ‌دو از این منابع یکسان نیست. گرایش مشترک دو مفسر گرایش‌های ادبی و کلامی است؛ اما طباطبایی گرایش اجتماعی و فلسفی، و شنقیطی گرایش فقهی دارد. در نهایت، می‌توان گفت این دو مفسر علی‌رغم روش تفسیری یکسانِ قرآن به قرآن، تفاوت‌های متعددی در مبانی و منابع و گرایش، و نیز نتایج تفسیری دارند.

پیچیدگی بحث صفات خبری فعلی خداوند باعث بروز دیدگاه‌ها و اندیشه‌های متفاوت میان متکلمان مسلمان شده است. در این مقاله کوشیده‌ایم به روش کتاب‌خانه‌ای و شیوه توصیفی‌تحلیلی اندیشه ابومنصور ماتریدی را با استفاده از دو اثر قطعی به‌جامانده از وی و نیز تفکر پیروان مکتب ماتریدیه درباره معناشناسی این مسئله بکاویم. ماتریدی و پیروانش تمسک به ظاهر صفات خبری فعلی را به ضرورت عقلی منتفی دانسته و تفسیر جسمانی از این ‌گونه صفات را مستلزم نقص و حاجت برای خدا، محدودیت در ذات الاهی، مکانمندی برای خدا، و ناسازگاری با وجود مطلق و صرف‌الوجود و بساطت خدا برمی‌شمرند. ایشان صفات خبری فعلی را از متشابهات و دارای کاربرد مجازی می‌دانند و برای اثبات اندیشه تأویل به دلایلی همچون دوری کتاب الاهی از تناقض، وجود مجاز در قرآن، نفی تفسیر جسمانی از آیات مشتمل بر صفات خبری فعلی استناد می‌کنند. احادیث وارد در این باب نیز از لحاظ سندی و متنی ضعف و اضطراب دارد و بر فرض صحت جزء روایات آحاد دانسته می‌شود که در اثبات مباحث اعتقادی حجیت ندارد و در صورت خبر واحد نبودن آن را به تأویل می‌برند.

ناصر القفاری، از منتقدان معاصر شیعه، مهم‌ترین مسئله‌ای که در کتابش، اصول مذهب الشیعة الاثنی عشریة: عرض و نقد، آورده، فقدان نص بر امامت امام علی (ع) است. او می‌گوید نصوص موجود برساخته علما و شیوخ شیعه است، و بر فرض وجود نصی صحیح، به مصداق و فرد خاصی مربوط نمی‌شود. قفاری برای اینکه مدعایش بر فقدان نص بر امامت امام علی (ع) را اثبات کند شبهات ده‌گانه‌ای را مطرح کرده است. این جستار بر آن است که با استناد به سخنان دیگر علمای اهل سنت: 1. شبهات او را پاسخ گوید؛ 2. نشان دهد که نصوص موجود برساخته علمای شیعه نیست، بلکه در منابع اهل سنت نیز انعکاس دارد؛ 3. بنا به اعتراف نصوص متخذ از منابع اهل سنت اتفاقاً مصادیق نصوص نیز مشخص شده است که بنا به عللی، از دیرباز تاکنون، امثال قفاری چشم بر آنها بسته‌اند.

«زبان بدن» بازیگر، یکی از مهم‌ترین ابزارهای جان‌بخشی به شخصیت‌های نمایشی است که می‌تواند نشان‌دهنده جغرافیا، تاریخ، فرهنگ و جامعه محل رخداد متن نمایشی نیز باشد. «فرهنگ عرفانی ایران»، به‌ویژه بخشی که در طول قرون سوم تا نهم هجری در بستر اسلام شکوفا شد، بر حالات بدنی خاصی تأکید می‌کند. بازیگر با کاربرد این حالات بدنی ضمن به‌کارگیری کلام، می‌تواند نوعی سلوک روحانی را تجلی بخشد. پژوهش‌های معاصر در زمینه‌های «ارتباط غیرکلامی» و «فرهنگ بصری» نیز همین موضوع را از زاویه روان‌شناختی و جامعه‌شناسانه بررسی کرده‌اند. «سیستم بازیگری استانیسلاوسکی» که نوعی نظام به‌نسبت تازه آموزش بازیگری در صد سال اخیر است، ریشه‌های درونی اعمال بدنی را بررسی کرده است. این مقاله به روش مقایسه‌ای‌تحلیلی زبان بدن را در سه ‌زمینه مذکور در مقایسه با تصوف و عرفان اسلامی می‌کاود و نشان می‌دهد با آموزش کیفیت زبان بدن عارفان مسلمان، از طریق داستان‌ها و متون عرفانی به بازیگر، او قادر خواهد بود بدنش ‌را به ‌عنوان رسانه هنری پیراسته کند و به ‌تجسمی خلاقانه‌تر، بومی‌تر و اصیل‌تر از نقشش دست یابد.

رویکرد قشری سلفیه، به‌ویژه سلفیه معاصر، در تفسیر متون دینی، پیامدهای اجتماعی و سیاسی زیانباری برای جامعه اسلامی و نیز جامعه جهانی در پی داشته است. در عرصه اجتماعی، شبهه‌افکنی در اعتقادات درون جوامع اسلامی، تشدید اختلافات مذهبی و فرقه‌ای، تکفیر گسترده مخالفان، ترویج تحجرگرایی، مخالفت با تقریب مذاهب اسلامی و در نتیجه جلوگیری از شکل‌گیری امت اسلامی از مهم‌ترین این پیامدها است. این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی بر اساس تحلیل گفتمان، با مطالعه و بررسی آثار علمی دانشمندان بزرگ سلفیه و پی‌گیری اقدامات عملی‌شان در جامعه اسلامی به این نتیجه می‌رسد که تفسیر سطحی، بدون ضابطه و انحصارگرایانه سلفیه افراطی از مفاهیم محوری اسلام مانند «توحید»، «ایمان»، «شرک»، «کفر» و «بدعت»، بن‌مایه تفرقه و عامل اصلی فرقه‌سازی درون‌مذهبی و تشکیل گروه‌های تکفیری بوده و در نتیجه زمینه و بستر سناریوی اسلام‌هراسی را در جهان، بیش از پیش، فراهم کرده است.

مهم‌ترین ویژگی‌های عقل به لحاظ ماهیت و معناشناسی در نگاه سلفیه عبارت‌اند از: 1. عقل، نوعی غریزه است؛ 2. برخلاف دیدگاه حکما که عقل را جوهر می‌دانند، عقل عرض است؛ 3. معنای واقعی عقل، همان‌گونه که در قرآن مطرح شده، «قلب» است؛ 4. عقل به لحاظ ماهیت متعدد و متکثر است. عقل را غریزه دانستن نشان از تقلیل منزلت عقل به عنوان منبعی ادراکی در نگاه ابن‌تیمیه و سلفیان پیرو او است. در حالی که از منظر آیات و روایات و آرای بزرگان اندیشه، عقل واجد منزلتی متعالی و وجه تمایز انسان از سایر حیوانات است. اما عقل در نگاه ملاصدرا، به عنوان مرتبه عالیه نفس انسانی، قوه ادراکی مستقل و جوهری مجرد و غیرجسمانی است. دیدگاه ملاصدرا در معناشناسی و هستی‌شناسی عقل، در مقایسه با دیدگاه ابن‌تیمیه، به عقلی نزدیک‌تر است که در آیات قرآن و روایات به آن توجه و بر آن تأکید شده است.

کتاب مجلی مرآة المنجی فی الکلام والحکمتین والتصوف کتابی کلامی است که در آن به‌وضوح تأثیر ابن‌عربی و تعالیمش دیده می‌شود و به نوعی تلفیق مباحث کلام و فلسفه با رنگ و بوی عرفان و قواعد سیر و سلوک متصوفه است. این کتاب با ملاک قراردادن معارف و کلام تشیع از یک سو، و تأثیرپذیری از تعالیم عرفا، خصوصاً ابن‌عربی، از سوی دیگر، سعی در تبیین کلام شیعی، خصوصاً بحث ولایت، دارد. مباحث این کتاب متأثر از عرفای مسلمان، به‌ویژه عقیده ابن‌عربی و شارحانش، خصوصاً سید حیدر آملی، است، به نحوی که می‌توان او را ادامه‌دهنده تفکر تقارب حکمت شیعی و عرفان ابن‌عربی دانست. گرچه در مباحث انسان کامل و بحث قطب و ولایت به‌شدت متأثر از ابن‌عربی است، اما برداشت ابن‌ابی‌الجمهور از عبارات ابن‌عربی در باب خاتم‌الاولیا شبیه برداشت سید حیدر آملی از عبارات ابن‌عربی است که خاتم ولایت مطلقه را حضرت علی (ع) و خاتم ولایت مقیده را حجة بن الحسن (ع) می‌داند. در این مقاله با محور قراردادن کتاب مجلی مرآة المنجی به دنبال تبیین تأثیر ابن‌عربی در مباحث این کتاب، خصوصاً بحث ولایت و خاتم‌الاولیا، هستیم.

نسبت انسان کامل، یا به تعبیر روایات «خلیفة‌الله»، با فرشتگان از جمله معارفی است که در حوزه علوم دینی و عرفانی بسیار مهم و اساسی است. عرفان، که عصاره‌اش نظام وحدت وجود است، هستی را دارای مراتبی می‌داند که هر کدام ویژگی‌های خاص و مستقلی دارند. مثلاً محل حضور فرشتگان که از ماده مجرد بوده‌اند اقرب به مقام وحدت است، حال آنکه انسان در عالم ماده مستقر است. از طرفی انسان کامل مظهر اسم اعظم خدا است و موجودات دیگر مظاهر دیگر اسمای کلّی و جزئی او هستند و چون اسم اعظم بر همه اسماء محیط است و در تمام آنها سریان و جریان دارد، بنابراین خلیفة‌الله نه‌تنها بر همه موجودات، از جمله ملائکه، احاطه دارد و در جمیع آنها ساری و جاری است، بلکه ملائکه خادمان او و به مثابه عضوی از اعضا یا شأنی از شئون او هستند.