جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نواحی جنوبی دریای مازندران به سبب شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی، همزمان با یورش اعراب به ایران، فتح نشد و در پی آن، فرایند اسلام‌پذیری اهل گیلان نیز به تعویق افتاد. پذیرش اسلام در میان اهل طبرستان نیز غالبا در نتیجۀ تبلیغات علویان فراری از دستگاه خلافت صورت پذیرفت. اهالی سرزمین گیل و دیلم در جوار طبرستان، با تأخیری چند ده ساله به پذیرش اسلام روی آوردند و مذاهب اسلامی در مناطق گوناگون این سرزمین رواج یافت. نگارندگان در این پژوهش بر آن بوده‌اند تا با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، فرایند ظهور و علل و عوامل گسترش گونه‌های تشیّع را در سرزمین گیلان بررسی کنند.یافته‌های پژوهش حاکی است که مذهب تشیّع در مناطق شرقی سپیدرود، نخست از گونۀ‌ زیدی بود تا آن‌که اسماعیلیان الموت، مناطق کوهستانی گیلان را، شامل اشکورات و دیلمان، تحت تاثیر فعالیت‌ها و تبلیغات خود قرار دادند و با گسترش دامنۀ قدرت خویش، حتی بر نقاط جلگه‌ای سرزمین گیل نیز حکم راندند. با ظهور دولت محلّی کیاییان، مذهب زیدی، به عنوان مذهب رسمی در نقاط شرقی گیلان، موسوم به«بیه‌پیش» رسمیت یافت و در پی آن، دایرۀ نفوذ اسماعیلیان به مناطق کوهستانی محدود شد. سرانجام پس از استقرار صفویان بر تخت فرمانروایی ایران، خاندان کیایی، مذهب خود را از تشیع زیدی، به تشیع اثنی عشری تغییر دادند و به ترویج آن در نواحی تحت تسلط خود پرداختند و در چرخشی ایدئولوژیک، به تعقیب و آزار شیعیان زیدی پرداختند. در نهایت، مقارن حکومت شاه عباس صفوی، حکومت‌های محلی در گیلان برچیده و مذهب شیعه امامیه، در گیلان رسمی شد.

«توثیق و تضعیف در روایات شیعه و سنی؛ مطالعه موردی محمد بن ابی‌بکر» از آثار خانم مایا یازگی، رویکردی نو در پرداختن به شخصیت‌های روایی صدر اسلام دارد و می‌تواند الگویی برای مطالعات تاریخی، روایی و حتی رجالی باشد. وی با تحلیل محتوایی روایت‌های مربوط به محمد بن‌ابی‌بکر در منابع فریقین، تاریخ‌نگاری اسلامی را به چالش می‌کشد؛ به باور وی، تاریخ‌نویسان مسلمان با درگیرشدن در مناقشات مذهبی، حوادث را از زاویه نگاه مذهب خود گزارش کرده‌اند. ارزیابی روشی و محتوایی این مقاله حاکی است که با وجود رویکرد بدیع نویسنده، به سبب برخی اشکالات روش‌شناختی، نمی‌توان همه یافته‌های او را تأیید کرد. ضمن اینکه نادیده گرفتن برخی منابع اطلاعاتی مثل منابع رجالی و گاه تاریخی و نیز اشکالات محتوایی، از جمله مهم‌ترین اشکالات پژوهش یادشده است.

گزارش‌های مختلف دربارۀ سال تولد و سن امام سجاد (ع) در واقعۀ عاشورا در منابع شیعی و سنی، درک از سیر تاریخی زندگی آن امام را پیچیده و دشوار کرده است. دربارۀ هر یک از این دو موضوع، چندین روایت متفاوت نقل شده است. در این مقاله کوشیده ایم به این پرسش پاسخ دهیم که پژوهش های تاریخی، از میان گزارش های بسیار متفاوت دربارۀ تولد و سن امام سجاد (ع) در کربلا، صحت احتمالی کدام یک از آنها را می توان آشکار کند؟ به نظر می رسد که اشتباه برداشت از گزارش واقدی از سال تولد امام سجاد (ع) و هم چنین درک اشتباه از صفت «الاصغر» دربارۀ امام سجاد (ع)، زمینه را برای درهم افکنی های اسنادی فراهم کرده است. بررسی گزارش های گوناگون از منابع شیعی و اهل سنت حاکی است که تولد امام سجاد (ع) در اواخر دهۀ چهارم، یعنی سال 38ق روی داده و 23سالگی امام هنگام حضور در کربلا، در میان اقوال دیگر، دچار اشکال کمتری است.

فراگیری تفکر عثمانیه به‌عنوان خونخواهان عثمان و تأثیرگذاری این تفکر در شاخه‌های مختلف علوم و شکل‌گیری «مکتب تاریخ‌نگاری عثمانیه»، مسئله‌ای در خور توجه می‌باشد. از آنجا که تقابل با علی(ع) و اعتقاد به عدم مشروعیت خلافت وی در تفکر عثمانیه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اصول این تفکر، پذیرفته شده است، شناخت نوع رویکرد تاریخ‌نگاران این مکتب در ترسیم شخصیت آن حضرت و چگونگی تصویرسازی آنان از حوادث دوران حکومت ایشان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی تحلیلی، می‌کوشد تا گونه‌ نگاه تاریخ‌نگاران این مکتب نسبت به علی(ع) و حوادث دوران خلافت وی را بررسی و تحلیل نماید. بر اساس یافته‌های پژوهش، تاریخ‌نگاران این مکتب همسو با سیاست‌های حاکمان و حامیان اموی خویش، تلاش کردند تا با جعل و تحریف در برخی از گزارش‌ها، تصویری متفاوت و غیرواقعی از شخصیت علی(ع) و حوادث دوران خلافت وی برای مخاطبان خویش ارائه دهند.

شاعران و مدیحه­سرایان اهل بیت (ع) از دیرباز مناقب و فضایل اهل بیت نبوّت را در قالب های شعری ریخته اند. امام علی (ع) شخصیت بی­نظیری است که بسیاری از شاعران شیعی و سنی به مدح و بیان فضایل‌ ایشان پرداخته و بدین گونه براعتقاد راستین خود نسبت به ایشان تأکید کرده­­اند؛ از آن جمله شاعر بزرگ شیعی در عراق، در قرن سیزدهم قمری، شیخ حسین آل­نجف، مدیحه­سرای اهل‌بیت (ع). در این پژوهش کوشش شده تا با روش توصیفی- تحلیلی و استناد به دیوان این شاعر شیفتۀ شیعی، فضایل و مناقب مولای متقیان بررسی شود. نتایج حاکی است که شاعر در بیان فضیلت آن حضرت، با زبانی روان و صریح و با استناد به آیات و احادیث نبوی و نیز نهج‌البلاغه، حوادث تاریخی و جنگ­های مهم زندگی دوران آن حضرت چون جنگ بدر، حنین، احد، خندق و غیره را بازتاب داده و در این راه از زیبایی­های بلاغی چون تلمیحات، استعارات و تشبیهات زیبا بهره برده است. علاوه بر آن، شاعر برای بیان شجاعت و دلاوری امام، منزلت و شفاعت او، از حوادث مهم دوران آن حضرت چون لیلة‌المبیت، مسألۀ غدیر، ردُّ الشّمس، «قسیم النار والجنة» سخن به میان آورده است.

گزارش وقایع زندگانی حضرت فاطمه(س) پس از رحلت پیامبر بسیار اختلافی است. یکی از قدیمی‌ترین آثار در این‌باره الطبقات الکبری ابن‌سعد است که مهم‌ترین اثر در باب زنان صحابی به شمار می‌آید. پژوهش پیش‌رو که به روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته در پی یافتن دیدگاه‌ها و گرایش‌های عقیدتی ابن‌سعد است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ابن‌سعد با پایبندی بر اصولی همچون عدالت صحابه، عدم بیان اختلافات صحابه و ضرورت تفضیل شیخین، در بیان آنچه در تضاد با باورهای کلامی وی بوده به جرح و تعدیل روایات پرداخته است. او از طرح مباحث اختلاف‌انگیز، به ویژه اخبار مربوط به جانشینی پیامبر(ص) و مسائلی که منجر به بیماری و رحلت فاطمه(س) شد، خودداری کرده است. وی در ماجرای فدک، ابوبکر را محق و پیرو شیوه رسول خدا(ص) نمایانده، با طرح روایات ضعیف اصالت خبر نارضایتی فاطمه(س) از خلفای وقت و دفن مخفیانه او در اعتراض به عملکرد آنان را تضعیف کرده است.