جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ریاضیات کاربردی شاخه‌ای از ریاضیات است که به‌عنوان حوزه‎ای میان‎رشته‎ای، کاربست‎های ریاضیات محض را در سایر دانش‎ها پیاده‎سازی می‎‌کند. علوم سیاسی نیز به‎مثابۀ حوزه‎ای از علوم انسانی و اجتماعی برای تحقق اهدافی همچون افزایش دقت تحلیل‎ها، ایجاد دید ترکیبی در مسائل دارای شاخه‎های متنوع و نمایش مؤثر داده‎ها و اطلاعات به ابزار‎های ریاضیاتی متوسل شده است. این روند در عصر کنونی شدت و سرعت افزون‎تری گرفته است. یکی از زیر‎نظام‎های گسترده دانش ریاضیات کاربردی مدل‎سازی است. این پژوهش میان‎رشته‎ای در پاسخ به این پرسش می‌باشد که «با چه فرایندی مدلی ریاضیاتی برای محاسبه و نمایش پایستگی و یا افول ایدئولوژی‎های سیاسی قابل طراحی است؟» و نیز با ایجاد پلی میان دو عرصه ریاضیات و علوم سیاسی به ارائه یک مدل ریاضیاتی کارآمد و مناسب برپایۀ مؤلفه‎های جبری و هندسی پرداخته و ضمن طرح و اثبات محاسبات مربوط به این مدل، مزایای آن نسبت به سایر مدل‎های موجود را نشان داده است تا بخشی از خلأ موجود در پژوهش‎های سیاسی را از میان بردارد؛ همچنین به‎عنوان یک نمونه عملی، پایستگی ایدئولوژی کمالیسم در نظام سیاسی ترکیه در دهه‎های اخیر ارزیابی شده است. این پژوهش در هماهنگی با ماهیت موضوع و هدف آن به روش محاسباتی و تحلیلی انجام پذیرفته است و یافته‎های آن میزان پایستگی کمالیسم در نظام سیاسی ترکیه را بیش از یک دوم تخمین می‎زند.

برای پدیدارشناسی به مثابه روش تحقیق کیفی روش‎شناسی‎های متنوعی ارائه شده است. این تنوع را می‎توان ذیل دو رویکرد عمده‎ قرار داد: پدیدارشناسی توصیفی و پدیدارشناسی هرمنوتیکی. در این مقاله ضمن تأکید بر پیوند گسست‎ناپذیر فلسفه و روش در پدیدارشناسی، تلاش می‎شود تا مبانی فلسفی پدیدارشناسی هرمنوتیکی را مورد کاوش قرار داده، پیوند یادشده را در فرایند تحقیق ردیابی کنیم. بر این اساس مقاله به دو قسمت تقسیم می‎شود؛ در قسمت نخست به زمینه‎های تاریخی ظهور پدیدارشناسی پرداخته و نسبت پدیدارشناسی هرمنوتیکی را با پدیدارشناسی توصیفی روشن و به مبانی هستی‎شناختی و معرفت‎شناختی پدیدارشناسی هرمنوتیکی اشاره کرده‎ایم. در قسمت دوم، از خلال پرداختن به آرای هایدگر و گادامر نشان داده‎ایم که مبانی فلسفی در روش پدیدارشناسی هرمنوتیکی در سراسر فرایند پژوهش حضوری فعالانه دارد و به چگونگی رویارویی‌‌ ما با موضوعات و مسائل در پژوهش ساختار و جهت می‎دهد.‎ گشودگی نسبت به پدیدار و گفتگوی مداوم با آن، مهم‎ترین خصلت این روش است که به مثابه یک پراکسیس از لحظۀ انتخاب موضوع و مواجهه‎ با ادبیات پژوهش و نظریه‎ها تا گردآوری و تحلیل داده‎ها و نگارش پژوهش همواره در تحقیق حضور دارد و آن را هدایت می‎کند.

یکی از میراث‌های پوزیتیویست‌های منطقی در فلسفۀ علم، آموزۀ علم رها از ارزش است که مستلزم آموزۀ دوپارگی واقعیت/ارزش می‌باشد. هر دوی این آموزه‌ها در دهه‌های اخیر مورد انتقاد فیلسوفان و جامعه‌شناسان علم قرار گرفته‌اند و برای ردّ آنها، موردکاوی‌های مختلفی انجام شده است. در علوم اجتماعی مخالفان علم رها از ارزش و دوپارگیِ واقعیت/ارزش پُرتعدادتر و سرسخت‌تر هستند. جیمز بوهمن و چارلز تیلور را می‌توان از مخالفان سرسخت این آموزه‌ها در علوم اجتماعی به‌شمار آورد. بوهمن بر این باور است که کارکرد نظریه‌های اجتماعی صرفاً تبیین (معطوف به واقعیت) نیست، بلکه کارکرد (حتی اصلیِ) آنها، نقد ارزش‌های رایج در جامعه است. تیلور نیز بر این باور است که علوم سیاسی را نمی‌توان خالی از ارزش دانست، بلکه نظریه‌های مختلف در علوم سیاسی نقدهایی را مطرح می‌کنند که محصول چارچوب‌های تبیینی آن نظریه‌ها هستند و با آن چارچوب‌های تبیینی درهم‌تنیده‌اند. در این مقاله تلاش شده است تا با نقد دیدگاه‌های بوهمن و تیلور نشان دهد که چرا نقد نمی‌تواند بخشی از علم باشد؛ همچنین چگونه می‌توان نقش نظریه‌های علمی در نقد ارزش‌های اجتماعی را نتیجه فناورانۀ آن نظریه‌ها دانست، نه بخشی از خودِ آن نظریه‌ها.

یکی از مهم‌ترین نظریه‌های روابط بین‌الملل سازه‌انگاری است که هم به عواملی فکری و فرهنگی، و هم به عوامل مادی در تجزیه و تحلیل مناسبات بین‌المللی و سیاست خارجی کشورها توجه دارد. اما آیا سازه‌انگاری تنها یک نظریه است یا می‌توان روش پژوهش نیز از آن استخراج کرد؟ برخی از سازه‌انگاران اعتقاد دارند که این نظریه داعیه‎های روشی نیز دارد و می‎توان در قالب روش‌های مختلف به پژوهش سازه‌انگارانه پرداخت. در این میان، سازوکارها و مکانیسم‎های علّی از جمله ابزارها یا روش‌های پژوهش در قالب سازه‌انگاری است. برخی سازه‌انگاران مسئله علیت و تبیین علّی را می‌پذیرند، اما تحلیلی مکانیکی و پوزیتیویستی از آن ارائه نمی‌دهند، بلکه آن را با هستی‎شناسی و معرفت‎شناسی سازه‎انگارانه ترکیب کرده‌اند و به مفهومی از علّیت توجه دارند که نقش مؤلفه‎های انگاره‎ای و مشاهده‎ناپذیر را نیز در نظر می‌گیرد؛ بدین‌ترتیب سازه‌انگاری به تبیین علّی اعتقاد دارد، اما علت را تنها مسائل مادی (مانند زور، قدرت، جنگ و...) نمی‌داند، بلکه مؤلفه‌های فکری، فرهنگی و انگاره‎ای (همچون سنت، دین، جامعه و...) را نیز علت دانسته، آنها را در تبیین علی دخیل می‌داند.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی چگونگی تلفیق عاملیت و ساختار در نظریه آرچر بود؛ بدین‌منظور نخست ریشه‌های نظری تلفیق طرح‌ شده و سپس نظریه ریخت‌یابی آرچر با نگاهی مقایسه‌ای به نظریه گیدنز مطرح‌ شده است. درنهایت نیز به سؤال پژوهش«فرایند تلفیق کنش و ساختار در نظریه آرچر به چه شکل است؟» پاسخ‌ داده می‌شود. وی با طرح نظریه ریخت‌یابی در مقابل ساخت‌یابی، نظریه تلفیقی خود را شکل داده است. در نظریه ریختیابی تلفیق عاملیت و ساختار از این‌ قرار است؛ اول: شرایط از پیش‌موجود (ساختارها) که بستری برای کنش اجتماعی به‌‌شمار می‌آید؛ دوم: کنش متقابلی که در این بستر برای دستیابی به اهداف معین صورت می‌گیرد؛ سوم: پیامدهای کنش متقابل اجتماعی که ممکن است به پرورش ساختاری شرایط کنش بینجامد، به‌ بیان ‌دیگر ساختارها و کارگزاران دستخوش تغییر شوند. سرانجام این عاملان و ساختارهای تغییریافته به بستر و شرایطی برای کنش‌های بعدی تبدیل می‌شوند.

عموماً پژوهشگران حوزه سازمان و مدیریت با هدف توصیف یا تبیین یک پدیده، اقدام به پژوهش می‎کنند؛ به‌ویژه در پژوهش‎هایی که با هدف تبیین صورت می‎پذیرد، شناسایی زنجیره‎های علّیِ به‎وجودآورنده یک پدیده دارای اهمیت است. ازآنجاکه کشف همبستگی بین دو متغیر که شیوه متداول در پژوهش‎های کمّی است، نمی‎تواند گویای وجود یا عدم وجود روابط علّی باشد، اتخاذ رویکرد کیفی و به‎طور مشخص، شیوه مطالعه موردی به پژوهشگران توصیه می‎شود. در این پژوهش تلاش می‌شود ضمن معرفی روش ردیابی فرایند که از مهم‎ترین ابزارهای استنباط علّی در پژوهش‎های کیفی و مطالعه موردی است، انواع تکنیک‎های آن تشریح و ظرفیت‎های حاصل از به‌کارگیری این روش ارائه گردد؛ همچنین با توجه به آنکه سازوکار اجرایی روش ردیابی فرایند برخلاف مدل‎های آماری یا حتی سایر مباحث مربوط به روش‎های کیفی چندان بررسی نشده است، در پایان این پژوهش شیوه به‌کارگیری و اجرایی کردن این روش مورد واکاوی قرار می‌گیرد.