جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم مخاطره از تهدیداتی حکایت می‌کند که در نتیجۀ تصمیمات انسانی به‌خصوص پس از مدرنیته ایجاد شده‌اند. پیچیدگی، کنترل‌ناپذیری و وسعت جهانی مخاطرات در جهان مدرن سبب شده است این مفهوم از اواخر قرن بیستم، هر چه بیشتر از سوی محافل علمی مورد استقبال قرار گیرد. در این پژوهش، مفهوم مخاطره در دستگاه فکری ملاصدرا ترسیم گردیده و در این راستا از روش تحلیلی بهره برده می‌شود. این مفهوم هنگامی که در نظام حکمت صدرایی طرح می‌شود، چه از نظر مفهومی و چه از حیث مصداقی، گستره‌ای وسیع‌تر و عمیق‌تر از آنچه در نظریات غربی طرح گردیده است را شامل می‌شود و تنها به عوارض جانبی مدرنیته ختم نخواهد شد. از دیدگاه صدرایی، مخاطره به دلیل عدم هماهنگی با هستی و بر اثر غفلت انسان از حقیقت هستی رخ می‌دهد که به موجب آن، هستی نیز خود را از انسان مخفی می‌سازد. همان‌گونه که سرپیچی و غفلت از اوامر پرودگار و انسان کامل به‌عنوان حقیقت هستی و خلیفۀ خداوند بر روی زمین موجب ایجاد مخاطرات می‌شود، بازگشت انسان به حقیقت و پناه‌بردن به انسان کامل به‌عنوان یگانه کسی که قدرت تصرف در هستی را داراست، باعث رهایی انسان از مخاطرات خواهد شد.

فلسفه‌های ذکرشده برای حجاب، تا چه میزان عادلانه‌بودن این تکلیف را توجیه می‌کنند و ادراک عدالت را در این مقام بسط می‌دهند؟ مقالۀ پیش‌رو با روش تحلیلی‌ـ‌انتقادی پاسخ این مسئله را می‌کاود. زن در فقه اسلامی برخلاف مرد، مکلف به پوشش حداکثری بدن غیر از صورت و دست‌ها تا مچ است. برای توجیه این تمایز فقهی، فلسفه‌هایی نظیر مهار آتش شهوت، استحکام پیوند خانوادگی، استواری جامعه و مانند آن ذکر شده است. از منظر فقیهان، فلسفه‌های مذکور «علت» حجاب شرعی نیستند و «حکمت» آن محسوب می‌شوند؛ درنتیجه حتی با فقدان آن‌ها نیز حجاب واجب است. این درحالی است که آنچه تحقق این فلسفه‌ها را تضمین می‌کند، شکل‌گیری «عفت اخلاقی» در بستر جامعه است، نه لزوماً «حجاب فقهی». نقض این فلسفه‌ها در برخی فتاوای فقهی ـ نظیر تجویز عدم پوشش کنیزان و اهل کتاب و تجویز نگاه به زنان ازکارافتاده و زنانی که عادت به پوشاندن ندارند ـ نشان می‌دهد که با تکیۀ صرف بر این فلسفه‌ها نمی‌توان این تمایز فقهی میان زن و مرد را کاملاً توجیه کرد. در این مقام، اثبات عدالت جنسیتی در سطح واقعی و ادراکی، با تکیه ‌بر این فلسفه‌ها ممکن نیست و تنها می‌توان از تعبد به ‌حکم شارع و حق طاعت الهی سخن گفت.

ابعاد قدسی و فلسفی عزاداری حسینی×، بعضاً باعث فراموشی وجوه هویت‌ساز و مؤثر در مناسبات زندگی روزمره بوده است. در سایۀ این کم‌توجهی به ابعاد زمینی ذخایری چون عاشورا و عزاداری، مقولۀ سبک زندگی ایرانی‌ـ‌اسلامی هر چه بیشتر نیاز متنوع خود را با منابع به‌روزشوندۀ وارداتی تأمین کرده است؛ درحالی‌که سنت‌ها و آیین‌ها، دربردارندۀ وجوه معنایی و قابل الهام برای تغذیۀ سبک زندگی‌اند. بر این اساس، سؤال اصلی این خواهد بود که چه ظرفیت‌های عینی و عملی در عزاداری امام حسین×ـ ‌به‌عنوان یک فراوری انسانی‌ـ برای دست‌مایه قراردادن سبک زندگی ایرانی‌ـ‌اسلامی وجود دارد؟ این پژوهش با هدف بهره‌گیری از منطق مناسبات عینی و عملی درون عزاداری، در پی معرفی برخی مناسبات سازندۀ یک سبک‌زندگی فراگیر و خارج از محدودیت‌های یک مناسک آیینی است. در این مقاله، روش فهم پدیده‌ها مبتنی برگونه‌ای پدیدارشناسی خواهد بود که توصیف پدیدارهای عزاداری را بر اساس نیاز، تجارب و تأثیرپذیری‌های عامل شناسای مسلمان شیعی، در زندگی روزمره دنبال‌ می‌کند. لذا شکل پدیدارشناسی، امر لنفسی (برای من) خواهد بود و از الگوی استعلایی تبعیت نمی‌کند. ضمن اینکه تجارب زیسته و مشاهدات عینی نگارندگان از عزاداری‌های امام حسین× و بازتاب‌های عزاداری در روایتِ برخی منابع مکتوب نیز مدنظر بوده است. از جمله نتایج این تحقیق، گردآوری فهرستی از گزاره‌های قوام‌بخش و ایجابی برای یک سبک زندگی عینی و ساختِ مناسبات جدید در زندگی روزمره خواهد بود.

جهانی‌شدن کووید-19، آمار بالای سرایت بیماری و مرگ‌ومیر ناشی از آن، پژوهشگران و اندیشمندان این موضوع به‌ویژه جامعه‌شناسان را به‌صورت آشکاری مجاب کرده تا آن را مسئله‌ای اجتماعی بدانند. هدف این پژوهش، کشفِ تفسیر و معنای دین از منظر دانشجویان پسر ساکن شهر تهران در مواجهه با پاندمی کوویدـ19 و تأثیر آن بر سلامت روانی‌ـ‌اجتماعی آنان می‌باشد. روش پژوهش مقالۀ حاضر، کیفی و از راهبرد نظریۀ زمینه‌ای استفاده ‌شده است. به این منظور با 23 دانشجوی پسر ساکن شهر تهران که با روش نمونه‌گیری هدفمند و استراتژی گلولۀ برفی انتخاب‌شده بودند، مصاحبه‌های عمیق و نیمه‌ساختاریافته انجام شد. هشت مقولۀ اصلی و یک مقولۀ هسته از خلال نظام کدگذاری داده‌ها استخراج شد: ترس از مرگ، تقویت تفکر و اعتقاد نسبت به آخرت و جهان پس از مرگ، پررنگ‌شدن بعد مناسکی دین‌داری، تقویت بعد اعتقادی دین، دین و آرامش در دوران شیوع پاندمی، تقویت سرمایۀ اجتماعی و سلامت اجتماعی در دوران شیوع پاندمی، ظهور و بروز معانی جدید از زندگی، تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی. همچنین، «پاندمی کووید-19 و بازگشت به معنویت» به‌عنوان مقولۀ هسته انتخاب و درنهایت، مدل پارادایمی مستخرج از داده‌ها تنظیم شد. یافته‌ها بر این دلالت داشتند که دانشجویان پسر در مواجهه با پاندمی کوویدـ19 به شکلی معنادار دین‌داری را در ابعاد اعتقادی و مناسکی در خود تقویت نموده و یا بازگشت به معنویت را تجربه کرده‌اند. همچنین نقش دین در بهبود سلامت روان و جسم این افراد در مواجهه با پاندمی کوویدـ19، پررنگ و مهم می‌باشد؛ موضوعی که در عصر جهانی با فرهنگی فردگرا، نگاه بشر را به مفاهیمی مانند انسجام و همبستگی، صمیمیت و مشارکت اجتماعی، نیکوکاری در بحران و آرامش در زندگی دعوت می‌کند.

مقالۀ پیش‌رو به واکاوی تحلیلی و تبیینی عدالت اجتماعی مهدوی در عصر غیبت بر اساس نظریۀ ولایت فقیه می‌پردازد. در این نوشتار، ابتدا به چیستی عدالت مهدوی و شاخصه‌های آن، نظیر «فراگیر و جهانی‌بودن»، «جامع و کامل‌بودن» و «مقبولیت و پذیرش همگانی داشتن» پرداخته می‌شود و سپس به پردازش دو افق پسا‌ظهور و پیشا‌ظهور که یکی تداعی‌گر جامعۀ مطلوب مهدوی و دیگری بیانگر جامعۀ ولی فقیه است، مبادرت می‌شود و در ادامه، چگونگی پیاده‌سازی عدالت مهدوی در عصر غیبت بر اساس نظریۀ ولایت فقیه بررسی می‌شود. بر این اساس، در فرایند کار ابتدا مؤلفه‌های توجیهی ِتحقق اصل عدالت مهدوی نظیر «نیابت ولی فقیه»، «فقاهت ولی فقیه»، «عدالت ولی فقیه» و «معرفت‌بخشی ولی فقیه» بیان می‌گردد و در ادامه، به تبیین مؤلفه‌های توجیهی ِاستمرار عدالت مهدوی نظیر «کاریزمایی‌بودن ولی فقیه»، «عدالت‌پیشگی ولی فقیه و کارگزاران او»، «ترویج عدالت مهدوی توسط ولی فقیه» و «اجرا و مدیریت صحیح عدالت مهدوی توسط ولی فقیه» مبادرت می‌شود.

گرایش به دین‌داری، عاملیت و پایبندی دینی، سدی محکم در برابر انواع آسیب‌های اجتماعی و ناملایمات زندگی است. این پژوهش با هدف بررسی پایبندی دینی و گرایش به رفتارهای پرخطر در بین شهروندان کاشانی انجام شده است. روش تحقیق به‌کاررفته در پژوهش حاضر پیمایشی بوده و نمونۀ آماری پژوهش، تعداد 552 نفر بر اساس فرمول کوکران و با درنظرگرفتن دیدگاه استاد راهنما، به روش نمونه‌گیری احتمالی متناسب با حجم به‌عنوان نمونۀ نهایی انتخاب شدند. پایایی پرسش‌نامه بر اساس ضریب آلفای کرونباخ و اعتبار آن بر اساس نظرات افراد متخصص دانشگاهی صورت گرفته است. برای تحلیل استنباطی و سنجش ارتباط بین متغیرهای مستقل و وابسته، از آزمون های آماری همبستگی پیرسون و آزمون‌های T مقایسۀ زوجی با استفاده از نرم افزارهایSPSS 25 استفاده شده است. نتایج آزمون همبستگی پیرسون حاکی از این است که همبستگی بین متغیرهای دین‌داری با ابعاد سه‌گانۀ آن (اعتقادی، مناسکی و پیامدی) و متغیر وابستۀ پژوهش یعنی رفتارهای پرخطر، علاوه بر وجود رابطۀ معنادار، منفی و معکوس بوده است.

پایه و بنیان شکل‌گیری علوم مختلف مبتنی بر منطق و روش‌هایی است که چگونگی تجزیه و تحلیل واقعیت‌ها را مشخص می‌سازند؛ از جملۀ آن‌ها منطق تکوینی است که دورکیم در علم اجتماعی خویش مدعی استفاده از آن است. به این معنا که در تحقیق واقعیت‌های اجتماعی لازم است از ساده‌ترین نمود پدیده‌های اجتماعی آغاز کرد تا از این طریق بتوان به انکشاف واقعیت‌های پیچیده در اجزای ساده دست یافت. این امر با نگاه به اصول فلسفی حکمت متعالیه رویکرد متفاوتی را رقم می‌زند. مقالۀ پیش‌رو با استفاده از روش کتابخانه‌ای و به شیوۀ اسنادی در صدد بیان این نکته است که هرچند توجه به منطق تکوینی در حکمت متعالیه موضوعیت دارد، اما نادیده‌گرفتن سایر سطوح معرفتی که نقشی پررنگ در تولید و پیشرفت علم دارند، باعث تقلیل‌گرایی، نسبی‌گرایی و ... می‌شود. در حکمت متعالیه با توجه به همبستگی طولی ادراکات، تنوع روشی، توجه به قصد کنشگران، توجه به اصول عقلی و ارتباط وثیق علم با متافیزیک، ثبات علم و حقیقت‌محوری آن با بازگشت به باورهای پایه تضمین می‌گردد.