جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حدیث غدیر یکی از معدود میراث‌های ماندگار پیامبر؟ص؟ است که هیچ‌گونه تردیدی در درستی و مضمون آن میان تمامی فرق مسلمان نیست. مرحوم طبرسی خطبه‌ای طولانی برای این رویداد تاریخی روایت کرده که در سایر منابع یافت نمی‌شود و سندی که به آن ارائه نموده خالی از ایراد و اشکال نیست. در این خطبه، حدود هجده جمله درباره مهدویت و امام زمان به چشم می‌خورد که نشان از اهمیت این حقیقت در پیشگاه پیامبر؟ص؟ دارد که آن را در مهم‌ترین رویداد تاریخ اسلام گنجانده است. با بررسی صورت گرفته تقریباً تمامی این جملات از معارف و حقایق روشن و جا افتاده در فرهنگ و میراث حدیثی اهل‌بیت است و هیچ‌یک از آنها با ابهام عقیدتی یا تردید در درستی روبرو نیست. بنابراین بخش مهدویت این خطبه، با توجه به قرائن و شواهد موجود، ثابت و غیرقابل خدشه است و می‌تواند پشتوانه محکمی برای حجیت‌بخشی به خطبه غدیر باشد.

مهدویت آموزه اصیلی است که پیشینه گزارش‌دهی از آن به دوران رسول خدا؟ص؟ بازمی‌گردد. این سخن به پشتوانه روایت‌هایی متعلق به صدر اسلام و گزارش‌های مندرج در کتاب‌هایی مانند کتاب سلیم بن قیس هلالی است. در این میان برخی از فقیهان امامی، نویسندگان اهل‌سنت و تعدادی از شرق‌پژوهان معاصر در اعتبار گزارش‌های سلیم بن قیس هلالی و اثبات مهدویت به واسطه آنها تردید نموده و نتایج تحقیق خود را «عدم وجود حقیقی سلیم بن قیس»، «جعل کتابی با نام وی توسط ابان بن ابی عیاش» و «غیرقابل اعتماد بودن نسخه‌های موجود» برشمرده‌اند. در این نگاشته نویسنده تلاش نموده تا با روش تحقیق آمیزه‌ای تلفیقی، روش داده‌پردازی توصیفی _ تحلیلی و بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای شیعیان و اهل‌سنت، به بررسی شخصیت سلیم بن قیس و کتاب وی پرداخته و نتایج حاصله که شامل «اصالت شخصیتی با نام سلیم بن قیس»، «اصالت کتاب سلیم بن قیس» و «اعتبار گزارش‌های باقی‌مانده از وی درباره امام مهدی؟عج؟» است را ارائه نماید.

یکی از مفاهیم عمیق که درباره فهم حدیث اهل‌البیت: به کار رفته و نیاز به دقت و تأمل دارد کلمه وعی است که در احادیث متعددی بر آن تأکید شده است. وعی حدیث به‌طور خلاصه به معنی دریافت کامل حدیث و به دور از ذهنیت‌ها و پیش‌داوری‌هاست تا راه برای رسیدن به مراد و مقصود معصوم باز گردد. در این تحقیق درباره لغت وعی و نیز موارد استعمال آن در قرآن و احادیث بحث شده تا از این رهگذر معنای مراد از آن در کلام اهل‌بیت: به دست آید.

تمدن نوین اسلامی و تمدن مهدوی دو مقوله مفهومی بوده که هر یک دارای مختصات و ویژگی‌های خاص خود از منظر متفکران این دو حوزه مفهومی می‌باشد، پژوهش پیش رو با هدف کشف رابطه و نسبت دقیق بین تمدن نوین اسلامی _ به عنوان فرایند اهداف انقلاب اسلامی _ با تمدن مهدوی اقدام نموده است، از این رو مسئله اصلی چیستی نسبت بین این دو مقوله می‌باشد، که با روش تطبیقی و بر اساس مقایسه شعارها و شاخص‌ها، دیدگاه امامین انقلاب(امام خمینی; و مقام معظم رهبری) و در نهایت با استفاده از داده‌های نقلی و احادیث مهدوی و عصر ظهور اقدام به کشف این رابطه نموده است، نتیجه آن‌که در میان فرضیه‌های نسبت‌سنجی بین این دو همچون؛ 1. تمایز مطلق 2. تمایز ماهیت‌شناختی 3. همسانی مطلق 4. همسانی غایت‌شناختی جز در مورد اول _ عدم ارتباط_ امکان جمع بین سایر فرضیه‌ها بر محور رابطه طولی و امتدادی که همان همسانی غایت‌شناختی است وجود دارد.

از جمله مباحثی که در روایات مهدوی به صورت گسترده مطرح شده است، قضاوت بدون بیّنه و براساس واقع است. از ظاهر روایات استفاده می‌شود که این نوع از قضاوت با علم خدادادی و به صورت خارق‌العاده می‌باشد. براساس این پژوهش امام زمان؟عج؟ حداقل در برهه‌ای از حکومت خود از قضاوت داوودی بهره می‌برد و چنین قضاوتی نقش به‌سزایی در گسترش عدالت در جامعۀ پس از ظهور و کاهش جرم دارد و امام زمان؟عج؟ به سبب آن، مجرمان خاص و حرفه‌ای را محاکمه و مجازات می‌نماید که برای سایرین نیز بازدارنده خواهد بود. چنین قضاوتی به اقتضای ضرورت است، هرچند رویه عمومی دستگاه قضایی در حکومت آن حضرت، قضاوت براساس ظواهر و شواهد است. این تحقیق با روش جمع آوری کتابخانه‌ای و تحلیل داده‌ها، ابتدا به گزارش روایی این مسئله و اثبات صحت و سقم روایات پرداخته و پس از تحلیل و بیان کارکردها، شبهات این مسئله را پاسخ خواهد داد.

رساله رجعت منسوب به مفضل بن عمر یکی از مهم‌ترین متون روایی درباره غیبت و ظهورِ امام مهدی؟عج؟ است. این رساله در میانِ امامیان متقدّم چندان شناخته‌شده نبوده و ظاهراً از قرن ۸ق به سنت روایی امامیه راه یافته و از قرن۱۱ق به شهرت رسیده و مورد استناد بسیاری از متأخّران قرار گرفته است. این رساله اگرچه با روایاتِ دیگر، اشتراکاتِ زیادی دارد، در متن و سند آن، اشکالاتِ تاریخی و اعتقادی متعددی دیده می‌شود. مقایسه این رساله با منابع نصیری و به ویژه آثار خصیبی، نشان‌دهنده وابستگی این رساله به مذهبِ نصیری است. بنابر شواهدِ موجود، مسئول تدوین این رساله، خصیبی بوده و در پردازش آن از منابعِ امامی پیشین به عنوانِ قالبی برای بیانِ آموزه‌های نصیری بهره برده است. در این مقاله از روش تحقیق کتابخانه‌ای و تحلیل متنی و سندی استفاده شده است.

آیه Gبقیةالله خیر لکم ان کنتم مؤمنینF به چندین گونه تفسیر شده است که سود شرعی و یا نعمت و روزی حلال، پیروی از دستورات و توصیه‌های خدا، بهره و ثواب الهی، رحمت و مراقبت خداوند، فطرت پاک و روح ایمان، و تقوای حاصل از عمل به دستورات الهی، روزی حلال در دنیا و ثواب در آخرت، احکام و فرایض الهی و هر موجود نافع الهی از جمله آنهاست؛ بنابر تفسیر آخر، انبیاء و اوصیاء الهی یکی از مصادیق بقیةالله خواهند بود، و ائمه؟عهم؟ نیز این وصف را درباره خود به ویژه در مورد امام زمان؟عج؟ به کار برده‌اند، این تحقیق با روش جمع‌آوری کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا، در پی ارائه تحلیل درست برای تطبیق این آیه بر امام مهدی؟عج؟ است؛ به ویژه که در روایات بیان شده که در زمان ظهور، حضرت مهدی؟عج؟ با این لقب خوانده خواهد شد؛ آخرین هادی باقی‌مانده، مایه رحمت الهی، و منتظَر الهی، سه تحلیلی است که در رابطه با کاربرد لقب بقیةالله درباره امام زمان؟عج؟ قابل ارائه است.

این نوشتار کوششی است در بازنمایی سنخ اندیشه‌ای جریان‌های فکری در تفسیر گفتمان انتظار. آنچه شایان توجه می‌باشد این است که جریان‌های فکری در رویکرد و تفسیر آموزه مهدویت و گفتمان انتظار، با وجود همانندی در برخی موارد، در ذات خود یکی نیستند، بلکه به لحاظ ماهوی و نیز لحاظ جانبی، طیفی از تفسیرهای متفاوت را تشکیل می‌دهند. این نوشتار، خواهد کوشید ضمن ارائه تنوعات تفسیری جریان‌های فکری در رویکرد به آموزه مهدویت چرایی ارائه تصویر متفاوت از آموزه مهدویت را نشان دهد. این مقاله، با روشی توصیفی و تحلیلی می‌کوشد تا با توجه به داده‌های لازم گفتمان انتظار را از دید جریان‌های فکری «تمدن‌گرایان مسلمان»، «تجددگرایان» و «شریعت‌گرایان سنتی» مورد بررسی قرار دهد. نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده‌های جمع‌آوری شده نشان می‌دهد که آموزه مهدویت بسته به ملاحظاتی چند، از نگرگاه این جریان‌های فکری چه تمایزی دارد. بی‌گمان، موارد پیش‌رو، همه انواع موجود و صور محتمل در تمایزات اندیشه‌ای این جریان‌ها در تفسیر انتظار نیست؛ با مطالعه و تأمل بیشتر در این موضوع، و با ملاحظات مختلف، می‌توان به داده‌های بیشتری دست یافت، یا فرض‌های قابل مطالعۀ زیادتری را در آن اندیشید.

یکی از معارف مشترک بین شیعه و اهل‌سنت اعتقاد به امام مهدی؟عج؟ است، با این تفاوت که غالب علمای اهل‌سنت قائلند در آخرالزمان متولد خواهد شد، اما شیعه قائل است متولد شده و فعلاً غایب است و در آخرالزمان ظهور خواهد کرد، بنابراین سخن در این است که فارغ از روایت‌های خاص طرفین، از آیه‌های قرآن هم که مورد قبول طرفین است، می‌توان دلیلی بر وجود امام معصوم اقامه کرد؟ در صورت مثبت بودن جواب، در زمان حاضر هم امام معصومی وجود دارد؟ هدف این تحقیق این است که براساس آیه شریفه Gیا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ...F(نساء: ۵۹) که در آن به صورت مطلق امر به اطاعت اولی‌الامر شده است و علمای شیعه به اتفاق ائمه معصومین؟عهم؟ را مصداق آن می‌دانند و مفسران اهل‌سنت در مصداق آن اختلاف‌نظر دارند، ثابت کند یکم این‌که: اولی‌الامر معصوم هستند؛ دوم این‌که: در هر زمانی فردی به عنوان ولی‌امر معصوم در خارج وجود دارد که اطاعت از او واجب است؛ سوم این‌که: اگر او را نمی‌یابیم، ناگزیر براساس اعتقاد شیعه باید غایب باشد و این غیبت مانع از اطاعت او نخواهد بود. در این نوشته جمع‌آوری داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای بوده و تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی اطراف سه مسئله انجام گردیده است: الف) اثبات عصمت اولی‌الامر؛ ب) اثبات وجود خارجی فردی از اولی‌الامر در هر زمان؛ ج) امکان اطاعت از ولی امر زمان حاضر حتی اگر او را نیابیم. بنابراین لزوم وجود ولی امر و امام معصوم در زمان حاضر و وجوب اطاعت از او از آیه شریفه اطاعت قابل استفاده است.

بررسی‌جریان‌های انحرافی مهدویت از جمله پرسمان‌های اندیشه‌خیز در عرصۀ مطالعاتی مهدویت است. با وجود رویکرد فراگیر به مسئلۀ انحرافات مهدویت کاوش‌ها پیرامون زمینه‌های‌گرایش به این جریانات اندک است. بررسی‌های این مقاله مقدمه‌ای است برای پاسخ به این پرسش که زمینه‌های معرفتی پذیرش ادعای مدعیان دروغین مهدویت در ایران معاصر چیست؟ شناخت این زمینه‌ها و تلاش برای رفع خلأهای موجود بسترساز از جمله ضرورت‌های پرداختن به این مقوله ‌است. همچنین می‌توان از پیامدهای منفی‌ بی‌شماراعتقادی مانند فرقه‌گرایی، هدردادن ظرفیت‌های جامعۀ شیعی و تخریب اندیشۀ نجات‌گرایانۀ مهدویت جلوگیری نمود. نوشتار پیش رو با روش توصیفی و تحلیلی با استنادبه منابع مکتوب منتشر شده و غیرمکتوب نظیر فایل‌های صوتی، تصویری و پرونده‌های قضایی در صدد بازنمود زمینه‌های معرفتی است. نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده‌ها نشان می‌دهد «استناد به منابع ضعیف»، «سطحی‌نگری»، «اخباری‌گری افراطی»، «تطبیق‌گرایی» و «خرافه‌گرایی» در ایجاد بسترهای جذب به مدعیان تأثیرگذار است.