جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صحیفه امام سجاد علیه‌السلام به عنوان یکی از منابع شناخت معارف دینی، محسوب می شود. دعای دوم صحیفه که راجع به عظمت پیامبر ص است . در بحث حاضر، فرازی از دعای دوم مورد تحلیل قرار داده‌ شده است که امام علیه‌السلام در این قسمت، عظمت امامان علیهم‌السلام را بیان کرده و آنان را شاهد حقانیت رسالت پیامبر صلوات‌الله‌علیه واله در برابر منکران رسالت، توصیف نموده است. این فراز صحیفه، ناظر به آیه 43 سوره رعد و 17 سوره هود است و امامان (علیهم السلام) همچون انبیاء پیشین، مصدّق رسالت و همانند قرآن، دلیل نبوّت پیامبراکرم (ص) هستند، چون حدیث ثقلین متواتر بین مسلمین برابر بودن امامان را با قرآن اثبات می کند و قرآن معجزه وشاهد رسالت می باشد و همین شأن قرآن را آنها نیز دارند و اینکه شارحان گفته اند، مراد از شهدای مذکور در سخن امام، شاهدان اعمال یا الگوی امت است و ناظر به آیات شهدای اعمال یا الگوی امت است، مورد نقد قرار گرفته و ناتمام اعلام شده است. روش مقاله حاضر توصیفی و انتقادی است که اقوال شارحان را بعد از تحلیل، مورد نقد و اشکال قرارداده است و نظری نو و ابتکاری بیان کرده است.

یکی از آموزه‌های اهل‌بیت(ع) در بیان معارف قرآن کریم، گشودن دریچه‌ای نو و هماهنگ با زمان به نام تأویل است. آیات قرآن افزون بر آنچه از ظاهر آنها استفاده می‌شود، دارای تأویل‌اند و بهترین راه دست‌یافتن به تأویل‌قرآن از طریق اهل‌بیت(ع) می‌باشد؛ زیرا طبق حدیث ثقلین، اهل‌بیت(ع) به‌عنوان عِدل قرآن به‌شمار می‌روند. در بسیاری از روایات اهل‌بیت(ع) به تأویل آیات قرآن پرداخته‌شده است. این پژوهش در پی یافتن پاسخ به این سؤال است که در روایات تأویلی سوره مائده چه نوع تأویلاتی نسبت به امیرمؤمنان(ع) صورت پذیرفته است؟ در این راستا، بر اساس معنای اصطلاحی تأویل قرآن در آیات و روایات، روایات تأویلی مرتبط با امام‌علی(ع) از بین روایات تفسیری سوره مائده استخراج و با روش توصیفی- تحلیلی مشخص شد که چهار نوع تأویل در این‌روایات درباره آن حضرت(ع) وجود دارد که عبارت‌اند از: معنای باطنی آیه، مصداق باطنی آیه، مصداق آیه در گذر زمان (جری و تطبیق) و مصداق اطلاق یا عموم آیه.

در مصادر روایی اهل سنت روایتی از پیامبر اکرم(ص) به نقل از ابوهریره گزارش شده است. روایت مزبور، با ملامت حضرت موسی(ع) نسبت به حضرت آدم(ع) مبنی بر علت خروجش از بهشت آغاز و با پاسخ حضرت آدم(ع) و غلبه ایشان برحضرت موسی(ع) به پایان می‌رسد. این پژوهش به روش تحلیلی و تاریخی به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا روایت «احتجاج حضرت موسی(ع) و حضرت آدم(ع)» به لحاظ سندی و دلالی دارای اعتبار است؟ این روایت که به طور گسترده در منابع مختلف اهل سنت گزارش شده است، به جهت سند و محتوا دارای اشکالات متعدد می‌باشد. نوشتار پیش‌رو در صدد اعتبارسنجی روایت مزبور بوده و آن را از جهت سند و محتوا مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. تفرد ابوهریره در نقل روایت، اضطراب در متن آن، القای اندیشة جبر‌گرایی، تجسیم خداوند متعال، تعارض با عصمت پیامبران و تبعیض میان آنان، واکنش علمای فریقین نسبت آن و چگونگی دیدار این دو پیامبر(ص)، از جمله عواملی هستند که احتمال جعلی و ساختگی بودن آن را تقویت می‌کند.

در خصوص مرجعیت یکی از شرایطی که برای تصدی مقام افتاء و مرجعیت در نظر گرفته شده است شرط رجولیت است از آن جایی که در احکام فقهی زن و مرد تفاوت هایی وجود دارد این امرباعث شده است که درباره این شرط نظرات متفاوتی مطرح بشود از این رو عده ای رجولیت را برای تصدی این مقام شرط می دانند و عده ای دیگر رجولیت را شرط نمی دانند به عنوان نمونه موافقین وجود شرط رجولیت به آیه 34 سوره نساء خداوند مردان را قیم زنان قرار داده که لازمه‌ی این قیمومت تبعیت زن از مرد می‌باشد از این رو می توان گفت آیه مذکور به زندگی مشترک زن و شوهر و حقوق هر یک از آن دو نسبت بر دیگری مربوط است اشاره دارد و روایاتی نظیر صحیحه ابی خدیجه که دلالت بر پرهیز از امر داوری نزد حکام جور دارد که در این خصوص به مردی از میان خودشان رجوع کننداز این رو می توان گفت تمسک به مفهوم رجل در این روایت در نزد اصولیین حجیت ندارد استناد کردند که این آیات و روایات به عنوان ادله مطرح شده از سوی آنان نا تمام است .روش تحقیق در این پژوهش به صورت کتابخانه ای بوده است.

کتابِ دلائل الإمامة، از جمله کتاب‌هایی است که درباره فضائل و کراماتِ معصومین ع نگاشته شده و تأثیر قابل توجهی در منابعِ پس از خود داشته است. یک دسته از روایاتِ این کتاب، با نام ابو جعفر محمد بن جریر طبری آغاز شده و به همین دلیل برخی این کتاب را به محمد بن جریر بن رستم طبری امامی نسبت داده‌اند. با توجه به مشایخ نامبرده در این اسانیدِ به نظر می‌رسد مقصود از طبری در آن‌ها، همان محمد بن جریر بن یزید طبری، تاریخ‌نگار و مفسّر مشهور اهل سنّت است. احتمالاً نقل این معجزات شگفت، با رویکردی جدلی به طبری نسبت داده شده است. حضور نامِ برخی دیگر از رجال عامه در این اسانید، مؤید این رویکرد است. قرائنی مانندِ زمان‌پریشی، درهم‌ریختگی طبقات، ناشناس و منفرد بودن بیشتر افراد نام‌برده، و عدم تناسب متن روایات با شخصیت راویان، اصالت این اسانید را با اشکال جدّی مواجه می‌سازد. از سوی دیگر متن بسیاری از این روایات نیز با داده‌های تاریخی یا گزاره‌های عقلی و اعتقادی در تضادّ است یا نشانه‌هایی ادبی بر ساختگی بودن آن یافت می‌شود.

درباره وجود شخصیت سلیم بن قیس و نیز انتساب کتابی حدیثی به وی، اختلاف نظر و مناقشات متعددی وجود دارد؛ برخی، کتاب منسوب به سلیم را ساختگی دانسته‌اند و برخی دیگر معتقد هستند که وی کتاب حدیثی داشته است. بنابراین اکنون لازم است پژوهش مستقلی پیرامون ابعاد مختلف این کتاب، از جمله اسناد اصلی نسخه‌های خطی سلیم، که منقول از معمر بن راشد هستند، انجام شود. نتایج بررسی روایات هفتادگانه معمر در منابع شیعی، روشن نمود که: حدود نیمی از روایات معمر، که البته به فضائل اهل‌بیت(ع) مرتبط هستند، در منابعی وجود دارند که این منابع، از نظر اصالت یا انتساب به مؤلف و یا زمان تألیف، مخدوش هستند. همچنین (جدای از احادیث جعلی سلیم در کتاب الغیبه نعمانی)، هیچ حدیثی از معمر بن راشد به نقل از سلیم در منابع شیعه و سنی وجود ندارد. همچنین، هیچ حدیثی نیز از معمر به نقل از ابان بن ابی‌عیاش (تنها راوی کتاب سلیم) در منابع شیعی، وجود ندارد. از سوی آخر، با توجه به اینکه ابان بن ابی عیاش و معمر بن راشد و عبدالرزاق بن همام (راویان اسناد کتاب سلیم)، همگی از راویان عامه هستند؛ به نظر می‌رسد که اسناد معمر برای احادیث کتاب کنونی منسوب به سلیم، ساختگی باشند

دستگاه های کلامی براساس میزان توجهشان به عقل و نقل در کشف باورهای اعتقادی ، به سه مکتب مهم عقل گرا ، نقل گرا ومکتب جامع تقسیم می شوند که در این میان دو دستگاه کلامی امامیه و اشعریه از طرفداران مکتب جامع به شمار می آیند و به هر دو منبع عقل و نقل توجه داشته اند. در نتیجه این دو دستگاه برای استنباط ازمنبع نقل، مبانی و روش هایی دارند.در نوشتارپیش رو در ضمن دو گفتار به تبیین روش ها ومبانی مشترک آنها دراستنباط از نقل(قرآن وحدیث) پرداخته ایم . مصونیت قرآن کریم از تحریف ،تمسک به خبر واحد دراعتقادات ،بهره گیری از نقل متواتر وتمسک به نقل در جایی که عقل راهی ندارد از مبانی مشترک دو دستگاه به حساب می آید وهمچنین ظهورگیری ،دلالت التزامی ،حل تعارض مفهومی میان دو متن واستدلال پذیر کردن متن از اشتراکات روشی این دو دستگاه به شمار می رود

ظرفیت آموزه‌های اسلام برای بارور نمودن اندوخته‌های عقل امری تردید ناپذیر است. بعد از دوران رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله اجتهاد به عنوان یکی از روش‌های راه یابی به تعالیم اسلام رسمیت یافت. در قرن دوم بحث و جنجال پیرامون عقل اجتهادی و دایرۀ حجیت آن، بین فریقین اوج گرفت. بعد از ورود شیعیان به دوران غیبت معصومان، این بحث در اهل تسنن تثبیت شد و اختلاف به بدنۀ عالمان شیعی تسری پیدا کرد. در این نوشتار درصددیم ابتدا خواستگاه بروز و ظهور این بحث را واکاوی کنیم و بعد از تصویرسازی اجمالی از سرنوشت عقل اجتهادی در بین اهل سنت، اتهامات وارد بر گرایش اعتزال و فربگی دلیل عقلی در مدرسۀ بغداد را بررسی کنیم. ادعاء اینست که تفسیر نادرست سخنان بزرگانی نظیر شیخ مفید و سید مرتضی در این اتهام نقش بسزائی دارد و عقل اجتهادی هرگز در اندیشه آنان به عنوان منبع دین مطرح نبوده است.

برخی باورها، در زمان معصومان علیهم السلام به ایجاد پرسش و عرضه انجامیده است و احادیث حاوی پاسخ امامان، خود به مثابه راهکاری حلی هستند که باور صحیح را در این حوزه می‌نمایانند. در این میان، روایاتی به چشم می‌خورند که پذیرش ظاهر آنها، مشکل است. از یک سو متعارض با باورها هستند و از دیگر سو، به سبب کثرت نقل، اعتبار منابع و ... نمیتوان از آنها به راحتی گذشت. تفسیرهای متعدد از «مشهور فریقین» که بر«خداانگاری آفرینشِ صورت انسان» دلالت دارد، موجب شده این روایات در زمره روایات متعارض جای گیرند. نوشتار حاضر با تحلیل اسناد، التفات به خاستگاه صدوری، اعتبارسنجی منابع و نیز تحلیل روش‌های حلی محدثان فریقین، سعی دارد به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی، وجوه معنایی و راهکارهای حلّیِ تعارض در این احادیث را بیان نماید که ثمرۀ آن، دستیابی به رویکردهایی از پذیرش تا انکار است که اغلب با هدف سازواری با باورهای کلامی سامان یافته ‌است.

یکی از مباحث مطرح در زمینه حجیت و اعتبار احادیث نبوی، شبهات و خدشه هایی است که از سوی مغرضان سنت نبوی مطرح شده و در این میان، خاورشناسان سهمی قابل توجه داشته اند که هدف اصلی عموم آنها، تخریب اعتبار این احادیث بوده و ضروری است پاسخ در خوری به این شبهات به صورت کلی و جزئی داده شود؛ در این تحقیق که با رویکرد توصیفی - تحلیلی و بر مبنای ادله و شواهد تاریخی در تاریخ اسلام و منابع کهن صورت گرفته، بدین دست یافته ایم که نقد خاورشناسان به احادیث پیامبر (ص) و به ویژه، شخصیتهای مانند هوروویتس، روبسون و شاخت که اَسناد روایات را قابل اعتماد نمی دانند، نقد واقعی علمی نبوده ، بلکه اوهام و تصورات واهی و بدون پشتوانه علمی و منطقی است؛ همچنین، با وجود پذیرش نظریه شاخت از سوی محافل و مجامع علمی و آموزشی غرب ، این نظریه، نادرست بوده و نمی توان آن را تعمیم داد و از این رو، ادعای شاخت مبنی بر اینکه سند، بخش بی حساب و کتاب ، و بی منطق و بی مبنای حدیث است، نادرست بوده و آراء و نظرات خاورشناسان و محققان غربی پیرو او نیز، به هیچ وجه پذیرفته و مقبول نیست.