جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقصود اصلی این نوشتار بازنگری و بازخوانی جایگاه زنان، به‌ویژه زینب کبری (س) در کاروان عاشورا است. حضور و نقش زنان در این عرصه چنان پُررنگ و تأثیرگذار بوده که با اسارتشان به دست یزیدیان، برگی تازه و متفاوت از دفتر حوادث پس از عاشورا رقم خورده است. در این نوشتار با رویکردی نقلی‌تحلیلی، گفتار، کردار و حالات برخی بانوان اثرگذار در واقعه عاشورا را توصیف می‌کنیم و سپس با مرور مهم‌ترین مطالبات فمینیستی، نقاط تلاقی چشمگیری را میان این دو نگرش به دست خواهیم آورد. از همین منظر، عنوان فرعی «فمینیسم عاشورایی» را برای این نوشتار برگزیدیم؛ ایثار، فداکاری، شجاعت، صلابت، بصیرت، آگاهی، توانایی‌های جسمی و روانی، توانایی مدیریت بحران و مانند آنها، از جمله ویژگی‌هایی است که بانوان کاروان عاشورا را از تمامی بانوان قبل و پس از آن جدا می‌کند؛ این خصوصیت‌ها که خود برخاسته از جایگاه کرامت‌مند زنان تربیت‌شده خاندان پیامبر (ص) است، با بسیاری از خواسته‌های مدافعان حقوق زنان در طول تاریخ هماهنگ و سازگار است: احقاق حق آموزش و پرورش، حق رأی، حق مالکیت، حق مشارکت‌های سیاسی، حق مشارکت‌های اجتماعی و سرانجام در یک کلام، آزادی و برابری، از این نوع است.

در مقایسه میان دو آیین بودای پاک‌بوم و آیین مسیحیت، در قلمرو رستگاری، به مفهومی ظاهراً مشترک بین آنها، یعنی «لطف»، می‌رسیم. در پژوهش پیش رو، ضمن تبیین مفهوم «لطف» در آموزه‌های تعلیمی هر یک از این دو آیین و لزوم وجود و اعطای آن از سوی مقامی برتر به پیروانش، شباهت‌ها و تفاوت‌های میان آنها را ذکر می‌کنیم و در انتها، از پاسخ مسیحی به مفهوم بودایی در این باره سخن خواهیم گفت.

اسلام و مسیحیت هر یک، کتاب مقدس خود را در اوج و مملو از نکات بدیع می‌دانند که بشر را به نجات و سعادت راهنمایی می‌کند، هرچند مسیحیت کاتولیک و پروتستان امروزی کتاب مقدس را عاری از خطا نمی‌دانند و به مکاشفه‌بودن الفاظ قائل نیستند، بلکه حاوی پیامی هدایتگر می‌دانند که آن پیام، معصوم است و خطاهایش را مانع هدایتگری‌اش تلقی نمی‌کنند. به بیان دیگر، آنها کتاب مقدس را در کل مکاشفه می‌دانند و نه کل آن را. برخلاف الاهیات اسلامی، در مسیحیت وحی لفظی نداریم، بلکه آنها به خودآشکارسازی خدا از طریق عیسی مسیح قائل‌اند که از آن به «مکاشفه» تعبیر می‌کنند. در سنت مسیحی، عیسی مسیح معادل قرآن در اسلام قرار می‌گیرد و نه کتاب مقدس. به هر روی، اندیشمندان مسلمان و مسیحی برای منشأ الهامی کتاب مقدس خود دلایلی را ذکر کرده‌اند؛ اعجاز، امی‌بودن پیامبر (ص)، سلامت قرآن از تناقض، تحدی، تفاوت سخن پیامبر با قرآن و ممکن‌نبودن تبدیل و جابه‌جایی حروف و کلمات قرآن، ادله وحیانی‌بودن آن است. در مقابل نیز، محقق‌شدن پیش‌گویی‌ها، دلالت آیات کتاب مقدس، یکپارچگی آن، تأثیر عظیم آن بر زندگی بشر، صداقت نویسندگان آن، والایی آموزه‌ها، قدرت شگفت آن، کامل‌بودن و فناناپذیری‌اش، ادله الهامی‌بودن کتاب مقدس است. این مقاله به روش مقایسه‌ای­تحلیلی به استناد منابع کتاب‌خانه‌ای فراهم شده و با بیان اندیشه وحی در الاهیات اسلام و مکاشفه در الاهیات مسیحیت، به خواننده فرصت می‌دهد تا اندیشه وحی و الهام را در این دو دین پرطرفدار جهان ببیند و ادله‌شان را بسنجد.

سده 11 ه.ق./17 م. مقارن با سلطه ترکان عثمانی در مناطق آسیای صغیر، شام، مصر و برخی از کشورهای اروپایی بوده است. مدارای حاکمان با پیروان ادیان، محبوبیت دولت و گسترش ادیان و مذاهب را به دنبال داشته، و از این رهگذر، زمینه سفرهای مبلّغان مسیحی به منظور تبلیغ مسیحیت و گردآوری کمک‌های مالی نیز فراهم می‌شده است. از نتایج مهم این‌گونه سفرها، تألیف سفرنامه‌هایی بود که تأثیر بسزایی در شناساندن جغرافیای دیگر سرزمین‌ها داشت. الیاس موصلی، ماکاریوس انطاکی و پسرش پولس سه تن از این مبلّغان هستند. الیاس پانزده سال به بخشی از اروپا و آمریکای مرکزی و جنوبی سفر کرد. ماکاریوس و پسرش پولس نیز در دو سفر پنج‌ساله و هفت‌ساله، راهی کشورهای والاکیا، مولداوی، اوکراین، روسیه و گرجستان شدند. گرچه قصد اصلی این پدران مقدس، ماجراجویی و شناخت کشورها نبوده، اما نوشته‌هایشان سهم بزرگی در معرفی اوضاع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آثار تاریخی و مذهبی کشورها داشته است. در این مقاله با روشی تحلیلی‌توصیفی، سفرنامه‌های الیاس موصلی و ماکاریوس انطاکی معرفی و بررسی، و نقششان در معرفی مناطق گوناگون تشریح می‌شود.

شاخص‌ترین جریان‌های اجتهادی معاصر شیعه را می‌توان سه طیف سنتی، بازخوانی و فقه قرآنی دانست. طیف بازخوانی، شهرت فتوایی را به‌کلی کنار می‌نهد و جز در تنگنا به اجماع متمسک نمی‌شود. قرآنیان خبر واحد را، جز با پشتوانه سنت قطعی مسلمانان، به کنار می‌نهند. افزون بر اینکه به تخصیص قرآن به واسطه اخبار و نیز به حجیت شهرت فتوایی و اجماع قائل نیستند. از دیگر سو، دو طیف پیش‌گفته کمابیش عقل را در تشخیص مصادیق شرعی حسن و قبح توانمند می‌دانند. به‌علاوه، قرآنیان دایره صلاحیت عقل در تنقیح مناط و صدور حکم بر اساس آن را گسترده‌تر می‌دانند. این اختلاف‌ها، تفاوت فتاوا در موضوعات فقهیِ مربوط به زنان را نیز به دنبال داشته است که در این مقاله آنها را از نظر می‌گذرانیم.

جامعه شیعی ساکن در عربستان سعودی، به واسطه شمار اندک نسبت به اکثریت اهل تسنن و نیز موقعیت غیرحاکم خود به ‌عنوان دو سنجه اصلی تشکیل گروه اقلیت به موجب موازین نظام بین‌المللی حقوق بشر، اقلیتی مذهبی به شمار می‌روند. در عربستان سعودی، مسلمانان شیعه همواره در استخدام و محل کار با تبعیض روبه‌رو هستند. آنها نمی‌توانند به برخی مشاغل دست پیدا کنند، انتخاب‌هایشان در ارتقای شغلی محدود است و از عمل به مناسک مذهبی خود منع می‌شوند. این تبعیض از رهگذر محرومیت آشکار و دسترسی‌نداشتن به مجاریِ مؤثر نمایندگان کارگری و حمایتی تسهیل می‌شود. به نظر می‌رسد شیعیان در عربستان با تبعیض ساختاری علیه خود روبه‌رو هستند که در استیلای اندیشه افراطی وهابی‌گری در این کشور ریشه دارد. این نوشتار، که آمیزه‌ای است از ترجمه و تحقیق، می‌کوشد زوایایی از تبعیض علیه اقلیت شیعه در عربستان سعودی را در مقوله استخدام و محل کار به نمایش بگذارد.

ابومحمد حسن بن علی، ملقّب به ناصر للحق، از امامان قدر اوّل زیدیه، به علم و تقوا و عدالت شهره آفاق بوده است. درباره آثار و احوال ناصر کبیر مطالب بسیار نگاشته شده که مستند بیشترشان نقل گزارش‌های دیگران، همراه با برداشت‌های متفاوت بوده است. در این نوشتار با نگاهی نو، آثار فراوان ناصر کبیر، همراه با نقل کوتاهی از آنها مستندسازی شده و نکات تازه‌ای از شرح حال وی را برجسته کرده‌ایم. اکثر قریب به اتفاق مطالب این نوشتار با تمرکز بر مخطوطات زیدیه، به‌ویژه نسخه‌های الإبانة، تنظیم شده و در مجموع نزدیک به 200 اثر برای ناصر للحق در این نوشتار گزارش کرده‌ایم. در توضیح برخی از آثار به مطالبی درباره مذهب وی نیز اشاره شده است.