جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شباهت‌ها و تفاوت‌هاي اديان دو رويکرد «همگرايانه» و «واگرايانه» در گفت‌وگو و تقريب ميان پيروان اديان به‌وجود آورده است. هر دو رويکرد براي خود دلايلي دارند. اين نوشتار بعد از مباحث مقدماتي، به معرفي دو رويکرد اصلي در تقريب اديان پرداخته و دلايل رويکرد «واگرايانه»، از قبيل طبيعت انسان‌ها، تفاوت در مباني اديان، تفاوت در خاستگاه تقريب ميان اديان و دلايل نقلي را بررسي کرده است. در ادامه مباني ارزش‌شناختي تقريب با مباحث ذاتي يا غيري بودن ارزش تقريب، مطلوبيت عمل و انگيزه در رويکرد «همگرايانه» مطرح و اين رويکرد تقويت مي‌شود. اين تحقيق با رويكرد توصيفي ‌ـ تحليلي، کوشیده تا کارکرد رويکرد همگرايانه را فراتر از رفع سوءتفاهم‌ها، به‌مثابه عامل مهم بسيج فرصت‌ها و توانايي‌ها ببيند و اين ظرفيت در جهت کمال انساني و جامعه دين‌داران، با سرمايه فطرت توحيدي ملاحظه شود.

دعا به‌مثابه‌ عهد باطني انسان و خداوند متعال و حلقه اتصال قلبي او با مبدأ پيدايش خويش، امري مشترک در ميان اديان ابراهيمي است، به‌گونه‌ای‌که هر موحدي به‌خوبي حس می‌کند بدون دعا نمي‌توان طعم شيرين ايمان به غيب را درک نمود. به سبب جايگاه خاص دعا، اين مقاله به دنبال مقايسه تطبيقي ارکان دعا در قرآن کريم و عهدين برآمده است. اين تحقيق ازیک‌سو در دعاپژوهي و از سوي ديگر، در مباحث بين‌الاديان کاربرد دارد. روش نويسندگان مقايسه و تبيين مشترکات به سبکي جامع است تا گامی در مسير تقريب مذاهب باشد. بدین‌روی، در سه بخش، جوانب گوناگون مربوط به ارکان دعا بررسی شده است: ارکان دعا در عهد عتيق، ارکان دعا در عهد جديد و ارکان دعا در قرآن. سپس مقايسه و ارزيابي صورت گرفته است. در مسير تحقيق، اشتراکاتي به دست آمد که نشان‌دهنده وحدت اديان آسماني در جريان از سرچشمه‌ قادر متعال براي حرکت به سوي تمدني جامع و نوين است.

جرم زنا در كتب مقدس يهوديان و قرآن کريم و کتب روايي و فقهي مذهب اماميه از گناهان كبيره به‌شمار آمده و داراي مجازات‌هاي سنگيني است. پژوهش حاضر به روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي تطبيقي نقاط اشتراك و افتراق جرم زنا در ميان منابع دو مذهب مذکور با رويكرد حقوقي پرداخته است. يافته‌هاي پژوهش حاکي از آن است که در شريعت يهود، زنا يكي از جرایم عليه عفت عمومي است و اقسام گوناگونی همچون زناي با محارم، به عنف، محصنه و با دختر باکره دارد. در فقه اماميه نيز همين تقسيم‌بندي به استثنای مورد اخير به چشم مي‌خورد. در حقوق کيفري يهود زنا مجازات‌هاي شديدي مانند رجم، سوزاندن در آتش و خفه کردن را به دنبال مي‌آورد و با شهادت شهود و قانون «سوءظن» ثابت مي‌شود و در مذهب اماميه اين جرم، مجازات‌هايي مانند قتل، رجم و جلد دارد و راه‌هاي اثبات آن اقرار، بينه و علم قاضي است. براساس نتایج اين پژوهش دين اسلام ـ به‌طور عام ـ و مذهب اماميه ـ به‌طور خاص ـ برخي از عوارض افراطي يا تفريطي احكام يهود را ندارد، بلكه در رابطه با مجازات و جرم زنا، رويكردي متناسب‌تر و معتدل‌تري برگزيده است.

بناهاي مذهبي در اديان گوناگون يک هدف مشترک دارند: ايجاد فضايي معنوي براي نيايش. اين کار در سايه پشتوانه‌ها و اعتقادات مذهبي هر دين صورت مي‌پذيرد و در اشکال منحصربه‌فردي بروز مي‌يابد. هدف پژوهش حاضر مقايسه فضاي کالبدي کليسا و مسجد بر پايه مباني انسان‌شناختي اديان مسيحيت و اسلام است. مسئله اصلي در اينجا يافتن رابطه‌اي معنادار ميان جايگاه انسان در معارف دين مسيحيت و اسلام با فضاي کالبدي کليسا و مسجد است و اينکه چگونه مي‌توان از برقراري اين ارتباط، در جهت آشکار ساختن عوامل و وجوه پنهان و مؤثر بر شکل‌گيري فضاي کالبدي کليسا و مسجد بهره برد؟ روش پژوهش توصيفي ـ تحليلي است و اطلاعات به صورت کتابخانه‌اي و از ميان متون مقدس و منابع ديني دو آيين جمع‌‌آوري شده است. همچنين فضاي کالبدي کليساهاي «گوتيک» و مساجد «مکتب اصفهان» به‌عنوان نمونه‌هايي از شاخص‌ترين مکاتب معماري ديني، پيکره‌ مطالعاتي این پژوهش را می‌سازند. براساس يافته‌هاي پژوهش، معماري کليسا بر فاصله و عظمت پروردگار و سلطه او بر بنده خاطي و آلوده‌سرشت تأکيد مي‌ورزد، درحالي‌که معماري مسجد اين عظمت را در وحدت ميان معبود با عابدِ پاک‌سرشت جست‌وجو مي‌کند.

تفاوت رويکردها و نظريه‌ها در پژوهش‌هاي ادياني را بيشتر بايد در جنبه‌هاي هستي‌شناسي جست‌وجو کرد. بازتاب نگرش پژوهشگر درباره جهان، اديان و سرشت آن منجر به راهبردها، روش‌ها و نظريه‌هاي خاص مي‌شود و موقعيت‌هاي متفاوت هستي‌شناسي، گفتمان و به‌تبع آن، نتايج متفاوتي را توليد مي‌كند. دو گفتمان در فضاي دين‌پژوهي مقايسه‌اي امروزه حاکم است. گفتمان «پديدارشناسي و هرمنوتيک خلاق با مرجعيت بلامنازع» ميرچا الياده و ديگري رويکرد «پسامدرنيسم و تاريخ‌مدار گذر از الياده» به نمايندگي جاناتان ‌زيتل اسميت که سهم عمده‌اي در نظام‌مند کردن ‌رشته دانشگاهي «تاريخ اديان» دارد. اين مقاله ضمن معرفي، واکاوي و بيان تقابل هستي‌شناسانه حاکم بر نظريه‌هاي اين‌ دو دين‌پژوه برجسته، ارزﯾـﺎﺑﯽ دقيق‌تر و ﻓﻬـﻢ ﺑﻬﺘـﺮي از مطالعه روشمند ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﭘﺪﯾﺪارﻫﺎي ديني در پژوهش‌هاي بين‌ادياني ارائه می‌دهد.

سخن از مرجعيت سياسي در حيات يک جامعه انساني، درواقع وارسي صاحبان حاکميت و اقتدار در آن جامعه است. در جامعه يهودي، هرچند پيدايش صهيونيسم و جعل دولتي با نماد حاکميت يهود، فصل جديدي فراروي اين جامعه، به‌ويژه در خصوص مرجعيت سياسي ـ البته با روبند سکولايزم ـ گشود، اما پرسش مهم آن است که در متن سنتي يهود، حقيقت مرجعيت سياسي از حيث منشأ حقانيت و حدود اقتدار آن چگونه است؟ و در اين بين نقش مردم چيست؟ اين نوشتار با جستاري اسنادي ـ تحليلي در پي پاسخ به اين سؤال‌ها سامان يافته و اين حقيقت را روشن ساخته است که دين يهود حاکميت اصيل و ذاتي را از آن خداوند مي‌داند، به‌گونه‌اي‌که بي‌اذن خداوند هيچ مرجعيتي داراي مشروعيت و حقانيت نيست. از اين نگاه، خداوند انبيا و سپس اوصياي آنها را براي رهبري مذهبي و سياسي برگزيد تا اقتدار الهي را در ميان مردم به ظهور رساند و سپس عالمان با اصناف گوناگون، سلسله مأذونان الهي در اعمال اقتدار در جامعه يهود را استمرار بخشيدند. از نظر ‌انديشه سياسي يهود، نقش مردم، نه ايجاد مشروعيت، بلکه عينيت بخشيدن به حاکميت مأذونان الهي بوده است.

مسئله آميزش در دوره عادت ماهيانه مطمح‌نظر متون مقدس (کتاب مقدس و قرآن) اديان ابراهيمي (يهوديت، مسيحيت و اسلام) بوده و در اين متون با رويکردهاي گوناگون، احکامي را در این‌باره تشريع کرده‌اند. اين مقاله با روش توصيفي، تحليلي، تطبيقي روشن ساخته که رويکرد عهد عتيق از کتاب مقدس کنوني به این موضوع، رويکردي سختگيرانه بوده و بیشتر ارتباطات عادي و جنسي ميان مرد و زن در ايام عادت ماهيانه را ممنوع ساخته است. در مقابل، در عهد جديد و مسيحيت هيچ‌گونه محدوديتي در اين‌‌باره وضع نگرديده است. قرآن در آيه 222 سورة «بقره»، صرفاً آميزش در اين ايام را ممنوع کرده است که با توجه به مضمون آيه شريفه و روايات، به دست مي‌آيد که هدف اساسي از اين ممنوعيت، رعايت بهداشت و تأمين سلامت است؛ مطلبي که دانش روز پزشکي آن را تأييد مي‌کند.

اديان ابراهيمي طبيعت را مسخّر براي انسان‌ مي‌دانند. بدین‌روی، نسبت به بحران‌هاي زيست‌محيطي مورد اتهام قرار گرفته‌اند. این مقاله با روش تحليلي ـ توصيفي کوشیده مسئله شأن اخلاقي محيط‌زيست از نگاه اسلام و مسيحيت را با رويکرد تطبيقي بررسي کند. مسيحيت و اسلام قطعاً شأن اخلاقي مستقلی براي محيط‌زيست قابل اثبات نيستند؛ اما محيط‌زيست ازیک‌سو، به سبب داشتن مطلوبيت که يکي از عناصر ارزش اخلاقي است و از سوی ديگر، به سبب مسئوليت اخلاقي که هر دو دين بر عهده انسان‌ها قرار داده‌اند، تنها اثبات شأن اخلاقي غيرمستقل برايش ممکن است. اما با مراجعه به متون مقدس اسلام و مسيحيت، درمي‌يابيم که اسلام در اثبات شأن اخلاقي غيرمستقل براي محيط‌زيست جامع‌تر و دقيق‌تر عمل کرده است. نتيجه اينکه اتهام واردشده به اين اديان رد مي‌شود و برتري اسلام در اين زمينه ثابت مي‌شود.