جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زمانه‌ای که بدیع الزمان نورسی در آن می‌زیست، عصر سقوط حکومت عثمانی و روی کار آمدن حکومت سکولار و بلکه لائیک در ترکیه و هنگامه جنگ جهانی اول و اشغال کشورهای مسلمان توسط کشورهای غربی سکولار (نه غرب مسیحی و صلیبی) و آشنایی مسلمانان با فرهنگ و پیشرفت صنعتی این کشورها بود. بدیع الزمان نورسی در این زمان تمام تلاش خود را به کار گرفت، تا با معرفی فرهنگ عالی اسلامی، از اینکه جوانان مسلمان مرعوب یا فریفته تمدن غربی شوند، جلوگیری کند. او برای این کار روش مقایسه را به کار می‌گیرد. فرهنگ اسلامی ریشه در قرآن دارد که کتابی آسمانی است و تمدن غربی ریشه در فلسفه الحادی غربی دارد که معرفتی انسانی و در مقایسه با قرآن بسیار نازل است. وی با مقایسه تربیت یافتگان مکتب اسلام و مکتب فلسفه ‌الحادی و نیز مقایسه مدینه اسلامی و غربی، سعی می‌کند برتریهای فرهنگ اسلامی را به نمایش بگذارد. گام دیگری که بدیع الزمان نورسی برای آشکار کردن ماهیت تمدن غربی و جلوگیری از نفوذ آن در جوامع اسلامی برمی‌دارد، پاسخ دادن به شش مسئله علمی است؛ مسائلی که در اندیشه بدیع الزمان اگر بی‌پاسخ بماند، راه را برای نفوذ فرهنگ استعماری غرب فراهم می‌کند. خطبه‌ای که در مسجد جامع شام ایراد نموده نیز در همین راستا قابل تحلیل است.

عبارت «خلیفة الله» به معنای جانشینی انسان به جای خداوند، در اعتقاد اسلامی جایگاه مهمی دارد و باور رایج در مذاهب اسلامی این است که انسان خلیفه و جانشین خداوند بر روی زمین است. در روایات مذاهب اسلامی واژه «خلیفة» گاهی به تنهایی و گاهی به صورت «خلیفة رسول الله» و گاهی به شکل «خلیفة الله» به کار رفته است. این پژوهش به دنبال بررسی سیر تطور رواج و مصادیق این عبارت در روایات مذاهب اسلامی است. گردآوری داده‌های این تحقیق به روش کتابخانه‌ای و اسنادی می‌باشد و روش انجام آن توصیفی ـ تحلیلی است و بر این اساس روایات مذاهب: زیدیه، اباضیه، شیعه امامیه و اهل‌سنت بررسی و تجزیه و تحلیل گردیده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در منابع مختلف مذاهب اسلامی واژه «خلیفة» و جمع آن «خلفاء»، در بیشتر موارد در معنای لغوی همراه واژه‌های «الله»، «رسول الله»، «کتاب»، «رحمن» و «رب العالمین» ذکر شده‌اند. همچنین در روایات، مصداقهای مختلفی برای عبارت «خلیفة الله» به کار رفته است، گاهی برای مصداقهای عام مانند: فرشتگان، عالمان و اهل‌یقین و آمران به معروف و ناهیان از منکر، و گاهی برای مصداقهای خاص مانند: حضرت آدم(ع)، حضرت داود(ع)، حضرت محمد(ص)، امامان، به‌خصوص امام علی(ع) و امام مهدی(ع) به کار رفته است. اما نکته حائز اهمیت این است که در روایات تمام مذاهب، در قرن اول و دوم قمری عبارت «خلیفة الله» یافت نمی‌شود و در این دوره واژه «خلیفة» به تنهایی یا به صورت عبارت «خلیفة رسول الله» مشاهده می‌گردد و از قرن سوم به بعد عبارت «خلیفة الله» در روایات به دفعات دیده می‌شود. این تحقیق می‌تواند آغازی برای کاوش بیشتر این عبارت در روایات باشد.

آیه 130 سوره صافات: «سَلاَمٌ عَلَى إِلْ‌یَاسِینَ» از جمله آیاتی است که در قرائت و تفسیر آن اختلاف نظر وجود دارد. این آیه طبق قرائت متواتر و جمهور مردم و هفت قرائت از قرائات ده‏‌گانه یعنی قرائت ابن‌کثیر مکی، عاصم، حمزه و کسائی کوفی، ابوعمرو بصری، یزید مخزومی و خلف بن هشام بغدادی، به صورت «إل‌یاسین» قرائت می‌شود، اما سه نفر از قاریان ده‌گانه: نافع مدنی، ابن‌عامر دمشقی و یعقوب حضرمی آن را به صورت «آلِ‌یاسین» خوانده‌اند. در روایات تفسیری، مصداق «اِل‏‌یاسین» و «آلِ‌یاسین»؛ الیاس نبی، الیاس و پیروانش، آل محمد و ادریس نبی بیان شده است. این جستار به روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن بررسی و نقد آراء تفسیری و نقد سندی و متنی آن دسته از روایاتی که مصداق آن دو را ادریس، پیروان الیاس یا آل محمد مطرح کرده‏‌اند، نشان داده است که طبق سیاق آیه فقط الیاس نبی(ع) مصداق «اِل‏‌یاسین» است.

هدف اصلی پژوهش حاضر تأثیر بر نخبگان و فرهیختگان مذاهب مختلف اسلامی برای ایجاد همفکری و تقریب بین آنها است. در این صورت، چنین اتفاقی بر دیگر افراد جامعه نیز تأثیرگذار بوده و در نهایت امت واحد اسلامی سامان می­‌یابد. روشن است که هر پژوهش تقریبی می­‌تواند بستری برای همدلی بین فرهیختگان مذاهب مختلف به‌شمار آید. این نوشتار کوشیده است به تحقق پژوهشی موفق یاری رساند. برای این مهم ابتدا «اخلاق باور به تقریب مذاهب اسلامی» را تبیین نموده و بیان داشته است که شواهد و قراینی برای ضرورت تقریب مذاهب وجود دارد که سبب می­‌شود فرد به چنین ضرورتی باور داشته و در قبال آن مسئول باشد. همچنین اصولی معرفتی از قبیل انسجام گزاره­‌ها و وجود باورهای مبنایی و پایه را معرفی و تبیین می­‌نماید. نتیجه سخن اینکه معرفی چنین اصولی می­‌تواند بستر را برای اعتنا و اعتماد فرهیختگان و اندیشمندان پیرو مذاهب مختلف اسلامی فراهم آورد، تا در نتیجه با سبکی علمی­‌تر امر تقریب بین مذاهب اسلامی را مورد توجه قرار دهند.

در تاریخ معاصر جهان اسلام، مسئله تقریب مذاهب به یکی از محورهای گفتگو میان مصلحان و اندیشمندان اسلامی تبدیل شده و نزد امامیه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. هرچند این افراد تلاش زیادی در راه تحقق وحدت بین مسلمانان می‌کنند، اما در برخی مواقع عواملی چند مانع از وحدت بین مسلمانان می‌شود. این عوامل گاه بیرونی و توسط دشمنان اسلام، و گاه درونی و در میان مسلمانان است. آیت‌الله محمدحسین آل کاشف الغطاء از جمله فقهایی است که به جنبه‌های اجتماعی و سیاسی دین اسلام به‌خصوص بحث وحدت بین مسلمانان اهتمام جدی ورزیده است. وقایعی که در دوران زندگی این عالم رخ داده، از جمله جنگ جهانی اول و اشغال سرزمینهای اسلامی توسط اروپاییان پس از فروپاشی حکومت عثمانی، از علل مهم ورود ایشان به بحث وحدت بین مسلمانان و تبیین اهمیت آن برای مسلمانان محسوب می­‌شود. در یک قرن اخیر علما و دانشمندان دینی با در نظر داشتن ضرورت وحدت و همبستگی میان مذاهب، پدیده‎ای‎ را به نام تقریب مذاهب اسلامی مطرح کرده‎اند‎ که تدبیری آگاهانه و نوعی آینده‌نگری در برابر تفرقه مسلمانان و طمع دشمنان اسلام محسوب می‎شود. آل کاشف الغطاء، عواملی مانند تعصب مذهبی، اهانت به مقدسات سایر مذاهب و همچنین قدرتهای استعماری را به‌عنوان موانع تحقق وحدت بین مذاهب اسلامی می‌داند.

اشتراک ادیبان اسلامی در ستایش حضرت محمد(ص)، نمایانگر میراثی از تفکر و عاطفه دینی مشترک در تمدن ایران و عرب است. در این راستا، بررسی مدایح نبوی صفی‌الدین حلی و خاقانی شروانی که هریک به دلیل داشتن ابیاتی در مدح حضرت محمد(ص) به نوعی افتخار شاعر پیامبر بودن خویش را به همراه دارند، جلوه محسوسی به پیوند ادبیات این دو ملت می‌دهد. پژوهش حاضر به بررسی وجوه اشتراک و افتراق مدح حضرت محمد(ص) در اشعار این دو شاعر نامدار با رویکرد مکتب تطبیقی آمریکایی می‌پردازد و به این نتایج دست یافته است: استخدام معانی متنوع، وسعت دایره تخیل، اصرار بر تناسبهای لفظی و معنوی کلام و نیز تلمیح به آیات و احادیث و حوادث تاریخی، منجر به پیچیدگی و دشوار شدن فهم بسیاری از ابیات این دو شاعر گشته است.

این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، حکم روزه مشاغل سخت همچون نانوایی، آتش نشانی و ... را از نگاه مذاهب فقهی اسلامی بررسی می‌کند. از این پژوهش برمی‌آید که اختلاف مذاهب فقهی اسلامی درباره جواز افطار صاحبان مشاغل سخت، معلول عوامل چندی است، از جمله: 1- اختلاف در ضابطه مشقت و انطباق عنوان مشقت بر این مشاغل. 2- اختلاف در انطباق عنوان مریض بر مشاغل سخت و عدم آن. 3- اختلاف در اینکه کدام‌یک از روزه و شغل سخت مهم‌تر هستند؛ از همین روی فقهای اهل‌سنت روزه نگرفتن را به خاطر امر مهم‌تر جهاد جایز دانسته‌اند و برخی از فقهای اسلامی بر این باورند که در صورت امکان، صاحبان این مشاغل باید شغل یا ساعت کار خود را تغییر دهند، یا آنکه مسافرت کنند. 4- اختلاف در اینکه آیا علم به پیدایش مشقت برای جواز افطار روزه‌دار مشاغل سخت کافی است یا خیر؟

حقیقت دارای جایگاه محوری در فلسفه است و اساساً فیلسوف می‌خواهد به عمق یک پدیده بنگرد. می‌توان گفت در طول تاریخ فلسفه، تلاش تمامی مکاتب، فیلسوفان و اندیشمندان معطوف به مسئله حقیقت بوده است. هدف از انجام این پژوهش، مقایسه‌ای تطبیقی میان اندیشه مولانا جلال‌الدین و مارتین هایدگر در مورد مفاهیم حقیقت و حجاب است. تلاش هایدگر در مبحث حقیقت، این است که پدیده آغازین و بنیادین حقیقت را زنده کند و آن را به گونه جدیدی تفسیر نماید. مولانا حقیقت انسان را از منظر عرفانی می‌نگرد؛ از نظر مولانا، والاترین انحای بودن، وصال به حقیقت مطلق است و وصال به حقیقت، جز به واسطه عشق و از راه کنار زدن حجابها ممکن نیست. روش بررسی در این پژوهش، روش کتابخانه‌ای می‌باشد. یافته‌ها نشان می‌دهد برداشت هایدگر از حقیقت به معنای ناپوشیدگی و آشکارگی، بیشترین نزدیکی را به مفهوم حجاب و حجاب افکنی در اندیشه عرفانی مولانا دارد.