جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آقای صادق لاریجانی با توجه به آنکه نظریاتی را که در باب فلسفه اخلاق مطرح گردیده دارای خللهای اساسی می‌داند در پی تبیین نظریه‌ نوین نفس الامری برآمده است. ایشان ابتدا به تفصیل مهمترین نظریات در این باب را مورد نقد قرار می‌دهد و پس از آن نظریه خود را ابراز می‌نماید. در این تحقیق با روش جمع آوری اطلاعات، مقارنه آرا و تحلیل آن در پی تبیین نظریه نفس الامری با توجه به اشکالاتی که بر نظریه آقای مصباح یزدی وارد است می‌باشد. بر این اساس ابتدا اشکالات چهارگانه آقای لاریجانی بر نظریه آقای مصباح یزدی مورد تحلیل و تبیین قرار می‌گیرد و پس از آن نظریه نفس الامری آقای لاریجانی تبیین می‌گردد تا در نهایت اشکالات مبنایی و بنایی این نظریه مورد بحث قرار گیرد. اگرچه رفع اشکالات مبنایی نظریه نفس الامری موجب بازسازی این نظریه می‌گردد اما اشکالات بنایی این نظریه موجب می‌گردد پایه‌های این نظریه سست گردد.از جمله نتایج تحقیق آن که: 1- از جمله اشکالات مبنایی این نظریه آن است که گزاره‌های اخلاقی را انشائی می‌داند در حالی که ادله‌ای در متن برای اخباری بودن آنها ارائه می‌گردد. 2- اشکال مبنایی دیگر آن است که ابراز ادراکات نمی‌تواند انشاء باشد. 3- از جمله اشکالات بنایی این نظریه عدم تبیین موطن گزاره‌های اخلاقی و نسبی شدن گزاره‌های اخلاقی است.

یکی از سرسخت‌ترین بت‌هایِ درونی که به‌عنوان مادر تمامی اعمال ناپسند و پلید اخلاقی و مانعی بس بزرگ و نیرومند در سیر و سلوک آدمی شناخته می‌شود، «نفس اماره» است که حضور پُر رنگی در مثنوی معنوی دارد؛ منتهی شیوۀ بیانی مولانا در مثنوی (تداعی‌گویی و جرِّ جرّار کلام)، منجر به پراکندگی مطالب و مانع شناخت دقیق مخاطبان از اندیشۀ جامع وی نسبت به آن گردیده است. در این پژوهش، با جمع تمامی ابیات پراکندۀ موضوع نفس اماره در مثنوی و تحلیل آنها بر اساس خود مثنوی، این نتیجه حاصل شد که برخلاف پریشانیِ بیانی و پراکندگی ابیات، مثنوی دکانِ وحدت و انسجام فکری و معنایی است و مولانا در اثر خود می‌کوشد تا تصویر کاملی از اندیشۀ خود نسبت به موضوع «نفس اماره» را به‌عنوان یکی از موضوعات کلیدی و پُر تکرار عرفان و اخلاق اسلامی، به نمایش بگذارد. همین انسجام معنایی باعث شده تا وی جدا از یاد کردِ ویژگی‌ها و اوصاف منفی نفس اماره و به میان آوردن مضرات اخلاقی متعدد و برحذر داشتن افراد از پیروی از آن، به شیوه‌هایی همچون: بی‌اعتنایی به خواست نفس اماره و تقوا ورزیدن، نماز و طاعت، جوع و گرسنگی، پیمان بستن با خدا، دوری از صفات جسمانی، یاری جستن از اولیای الهی، ذکر حق، فضل ایزد، توفیق و اراده و قدرت خدا و... نیز برای رهایی از این دوزخ هفت دَر اشاره کند تا سالکان و گرفتاران بتوانند با تزکیه و تهذیب و دفع این دشمن درونی، به مدارج بالا صعود کنند و به مقام فنا و وصال حق برسند.

شکرگزاری در برابر نعمت‌های الهی و پرهیز از کفران نعمت، از مفاهیم مهم در اخلاق اسلامی است که متأسفانه امروزه با رواج سبک زندگی مادی در بین مردم کم‌رنگ شده است. بر اساس آموزه‌های اخلاقی در سبک زندگی اسلامی، شکرگزاری و قدرشناسی از نعمت‌های خدا، تأثیر ویژه‌ای در رشد و تکامل معنوی انسان دارد و در مقابل آن، ناسپاسی و کفران نعمت از خصوصیات ناپسندی است که منجر به سقوط و تباهی بشر می‌شود. در پژوهش حاضر که به شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی انجام شده است، مفهوم «شکر» و در مقابل آن «کفران نعمت» بر اساس آیات قرآن کریم به عنوان مهم‌ترین متن دینی مسلمانان و مثنوی معنوی به عنوان یکی از مهم‌ترین متون ادبیات عرفانی بررسی می‌شود تا در نهایت راهی به سوی فهم عمیق‌‌تر و درک کامل‌‌ترِ این دو مفهوم گشوده شود. در همین راستا نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از دیدگاه قرآن و مثنوی، مؤثرترین عوامل شکرگزاری: یادآوری دائمی نعمت‌های خدا و برخورداری از توفیق الهی است و عوامل تأثیرگذار در کفران نعمت: غفلت از نعمت‌ها، ضعف شخصیت و نظر استقلالی به اسباب است. مهم‌ترین نتایج شکرگزاری نیز افزایش معرفت و تقرب به خدا، فزونی نعمت، پاداش الهی، احساس آرامش و رشد سایر فضایل اخلاقی است. همچنین از مراتب شکرگزاری می‌توان به شکرگزاری زبانی، قلبی و عملی، سپاسگزاری از مخلوقات و شکرگزاری در بلایا اشاره نمود.

آیا تربیت اخلاقی امری عقلانی عاری از تلقین است یا این که لزوما با تلقین اخلاقی همراه می‌باشد؟ در پاسخ به این پرسش‌ و نسبت میان تربیت اخلاقی و تلقین دو دیدگاه کاملا متفاوت وجود دارد. دیدگاه مخالف تلقین، منکر هرگونه نسبتی میان تربیت اخلاقی اصیل با تلقین است. در این نگرش تلقین بر اساس چهار معیار قصد، روش، محتوا و پیامد صورت می‌گیرد. در دیدگاه موافق تلقین، نقش تلقین برای تربیت اخلاقی، حیاتی و اجتناب‌ناپذیر است. در این رویکرد از آن جایی که تصدیق معیار غایی اخلاقی غیرممکن است تلاش در تربیت اخلاقی مسلما رنگ و بوی تلقین دارد. فصل مشترک دو دیدگاه فوق، نادیده گرفتن شرایط سنی یادگیرنده در امر تربیت اخلاقی است. پژوهش حاضر برخلاف دیدگاه مخالف تلقین، تربیت اخلاقی بدون تلقین را امری غیرممکن می‌داند. اما از سوی دیگر با محصور کردن کارکرد مثبت و لازم تلقین به دوران اولیه رشد بچه از دیدگاه تربیت اخلاقی تلقینی نیز فاصله خواهد گرفت. مطابق این ادعا، از آن‌جایی که بچه در مراحل اولیه رشد خود فاقد قوای انتقادی و استدلالی لازم برای فهم و پذیرش و تبعیت از یک معیار اخلاقی است، تربیت اخلاقی در این دوره‌ با تلقین درآمیخته است. این نوع تلقین، تاثیر‌گذاری بر تمایلات، عادات و انتظارات بچه است که منجر به شکل‌گیری تعهد اخلاقی نزد او خواهد شد. لذا تلقین اصول اخلاقی در دوران بچگی ناقض تفکر و سنجش نقادانه قضاوت‌های اخلاقی در دوره رشد و بلوغ فکری او نخواهد بود.

«پرسش از هستی» به منزله مهم‌ترین مساله در حیات فکری هایدگر، نسبتی وثیق با حقیقت هنر از منظر وی دارد. هایدگر در برابر دیدگاه کانت که معتقد به تفکیک تام قلمرو و معیارهای داوری «قوه حکم» از قوای عقل نظری و عقل عملی بود، بر پیوند دیگرباره این ساحات با یکدیگر احتجاج می‌کند. از نظر او هنر راستین در حقیقت خود، پیوندی بنیادین با زندگی و مناسبات زیستی آدمی دارد. هدف از این پژوهش نشان دادن این است که اولا از نظر هایدگر نسبتی بنیادین میان هنر با زندگی و اخلاق وجود دارد، و این نسبت برآمده از ذات عالم‌ساز اثر هنری است. ثانیا در صدد است تبیینی از حقیقتِ عالمِ سربرآورده از آثار هنری و نقش و نسبت این عالم در زندگی و حیات انسانی به دست دهد. در پایان نشان می‌دهیم نفی زیبایی‌شناسی منفک از اخلاق در بیان هایدگر، مستلزم این نیست که هنر به منزله ابزار اخلاق متصور شود و چنین تصوری با مبانی اندیشه هایدگر سازگار نیست.