جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله شر از مسائلي است که از ديرباز مورد توجه خداباوران و خداناباوران بوده است. خداناباوران همواره از شر به عنوان گواه و قرينه‌اي بر ضد خداباوري بهره برده‌اند و خداباوران نيز در مقابل، تحليل‌هاي مختلفي در توجيه وجود شرور مختلف در عالم بيان کرده‌اند. تئوديسه «اختيار انسان و جهان مبتني بر عنايت»، يکي از تئوديسه‌هايي است که توسط ريچارد سوئين‌برن، فيلسوف دين معاصر در توجيه وجود شرور در عالم بيان شده است. او بر مبناي اين تئوديسه، از سويي قائل به اختيار و اراده آزاد براي انسان است و از سوي ديگر، جهان را مبتني بر قوانين و ويژگي‌هايي مي‌داند که هم سبب تحقق تأثيراتي مي‌شود که انسان‌ها با اختيار خود آن‌ها را انتخاب مي‌کنند و هم انسان را قادر مي‌سازد تا با مطالعه طبيعت، شرور آن را پيش‌بيني و کنترل کند. در اين پژوهش بر آن هستيم تا در آغاز به روش توصيفي- تحليلي به تبيين اين تئوديسه بپردازيم و سپس اشکالات وارد بر آن را به همراه پاسخ‌هايي ذکر کنيم که سوئين‌برن خود به اشکالات مزبور بيان کرده است.

قرآن کريم معجزه‌اي جاويد براي هدايت بشر است. يکي از جنبه‌هاي اعجاز قرآن که تا اندازه بسياري متأثر از رايانه و برنامه‌هاي نرم‌افزاري است، اعجاز عددي آن است. موضوعي که بسياري از قرآن‌پژوهان بدان پرداخته‌اند و باعث شکل‌گيري بحث‌ها و ديدگاه‌هاي موافق و مخالف فراواني دراين‌باره شده است. ازآنجاکه سروکار محقق در اعجاز عددي با شمارش حروف، کلمات، آيات و سوره‌هاست و بدين‌صورت به نتايج موردنظر دست مي‌يابد، ضروري مي‌نمايد که اشکالات وارده به‌دقت بررسي شود تا درستي و نادرستي گفتار مخالفان روشن گردد. پژوهش پيش‌رو، با روش توصيفي- تحليلي و با استفاده از منابع کتابخانه‌اي درپي تحقق اين هدف نگارش يافت. ارائه نظريه برپايه گزينش ديدگاه خاص در مسائل اختلافي در علوم قرآن، پايبند نبودن به اصول و روش‌هاي پذيرفته‌شده، پيروي نکردن از قواعد منطقي و بيان نتايج اغراق‌آميز، جزء مهم‌ترين ايرادات وارده است. بنابراين انتظار اعجاز عددي از قرآن، توقعي نابجاست و نمي‌‌توان پذيرفت كه خداوند با بندگان خود از راه رمز و معما سخن گفته باشد و اساساً با بيان قرآن در تضاد است؛ زيرا قرآن خود را کتابي روشن و پُرمحتوا معرفي مي‌کند، نه کتابي اسرارآميز و معماگونه!

خواجه نصيرالدين طوسي از منظر دو دانش کلام و فلسفه، شخصيتي دوگانه به‌نظر مي‌آيد. زيرا گاهي در يک مسئله علمي دو رأي مختلف داده است؛ يکي به شيوه اهل‌کلام و ديگري به روش فيلسوفان. در وهله نخست به ذهن مي‌آيد، که خواجه دچار تعارض شده است. براي نمونه، خواجه با ديدگاه فلسفي، اعاده معدوم را جايز نمي‌داند و ازسويي در مقدمات بحث معاد پذيرفته است که اِعدام عالم ممکن و مطابق ادله نقلي است. در اين مقاله به مطالعه «معاد» خواهيم پرداخت و سپس در مقام داوري، احتمالات ممکن را طرح کرده و از ميان آن‌ها، ديدگاهي را که از ديد ما با واقعيت مطابق است، به‌عنوان ديدگاه برگزيده انتخاب مي‌کنيم. اين نوشتار در داوري خود، برپايه عبارات خواجه نصير و درنظر داشتن موقعيت اجتماعي و علمي و ويژگي روزگار زندگي وي که با هجوم گسترده متکلمان بر ضد فيلسوفان روبه‌رو بود، همچنين باتوجه به شخصيت ميانه‌رو، حق‌محور و دانش‌دوست مرحوم خواجه، غبار تعارض را از چهره او مي‌زدايد و چنين حکم مي کند که شخصيت وي متعارض‌نماست و نه متعارض. اين تحقيق براساس پژوهش در آثار خواجه شکل گرفته است. اين آثار بيشتر به‌صورت کتابخانه‌اي انجام شد. ولي در همه اين موارد کوشيده‌ايم تا ديدگاه خواجه پس از تحليل و بررسي جهات محتمل، نقل شود. ازاين‌رو، در جاهايي که نياز بود، از عبارات شارحان نيز، ياري گرفته‌ايم.

کشف نوآوري‌هاي ابهري در حوزه متافيزيک و کلام و تعيين جايگاه تاريخي وي در اين دو ساحت، وابسته به سنخ‌شناسي مسائل فلسفي و کلامي در انديشه‌هاي اوست. بر اين ‌اساس در جستار پيش‌رو: 1. مسئله‌شناسي (ساخت و طراحي مسائل فلسفي و کلامي)؛ 2. تعيين جايگاه طرح مسائل؛ 3. شناخت رويکردهاي پذيرفته شده نزد ابهري و 4. سطح‌بندي آثار وي و همساني يا تحول آن‌ها، بررسي مي‌شود. برپايه يافته‌هاي اين جستار، آثار فلسفي ابهري را در سه سطح مي‌توان طبقه‌بندي کرد؛ آثار سطوح اول و دوم، بيشتر وام‌دار سنت رايج فلسفه‌نويسي به‌لحاظ محتوايي است، اما در آثار سطح سوم، مواجهه‌هاي انتقادي در برابر ديدگاه‌هاي نظام ارسطويي‌- سينوي و همچنين برخي ايده‌هاي فخررازي آشکار مي‌شود؛ هرچند اين زمينه‌هاي انتقادي، به طرح ايده‌هاي نوآورانه در حوزه متافيزيک نينجاميده است. پارادايم فکري ابهري، مشائي است؛ هرچند وي تمايلي به برخي ديدگاه‌هاي شيخ اشراق همانند تحليل ادراک و برخي مسائل نفس نشان مي‌دهد. وجودشناسي، مسائل مرتبط با واجب و بررسي شيوه‌هاي متکلمان، سه زمينه مهم آثار متافيزيکي ابهري است. ابهري در تک‌نگاشت کلامي خود، متأثر از مباني کلامي اشعري است؛ اما در بيشتر آثار فلسفي، با اختصاص يک بخش به نقد مباني و مسائل کلام اشعري، ازجمله: همساني وجودي ممکن و حادث، بازگشت‌پذيري معدوم، نقد موجب‌انگاري فلسفي و مسئله عقول و نفوس پرداخته است. ابهريِ فيلسوف را مي‌توان متفکري نقاد و نه طراح ايده‌هاي نوآورانه ناميد؛ هرچند نقش او در نگارش آثار آموزشي با رويکرد تنقيحي ارزشمند است.