جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قرآن برخی کلمات و جملات و حتی بعضی داستان‌ها در یک یا چند سوره به اشکال گوناگون تکرار شده‌اند که دانشمندان و پژوهشگران اسلامی و ادیبان آنرا یکی از اساسی ترین مولفه های اسلوب بیانی قرآن کریم و نشان دهنده اعجاز قرآن می‌دانند و با کاوش در نظم و سبک تعبیر و ترتیب کلمات و جملات وسیاق آیات فهمیده می شود که خداوند متعال در ورای هر واژه و عبارت هر چند تکراری هدف و منظور خاصی در نظر داشته و از بیان هر داستانی حتی به ظاهر یکسان و مشابه هدف دقیقی را دنبال نموده است. اما عده‌ای از طاعنان، ساختار تکرار در قرآن را یکی از معایب آن بر شمرده‌اند و معتقدند تکرار یک مطلب در سوره‌های مختلف نشان از درهم بودن و تشتت و پراکندگی آیات و تکراری بودن پیام قرآن است به طوری که خواننده با خواندن یک سوره بزرگ نیازی به خواندن سوره دیگر ندارد که نویسنده "نقد قرآن" بدان پرداخته است و در حقیقت این گروه خواسته‌اند فصاحت و بلاغت قرآن را زیر سوال ببرند

یکی از موضوعاتی که موجبات تکاپوی ذهنی اندیشمندان را فراهم آورده است، زبان قرآن است. پیشینه‌ی این موضوع به گستره‌ی وجودی خود قرآن بوده، و نیازمند کاوشی ژرف‌نگرانه است تا پرده از چهره‌ی خویش بردارد. تاکنون زبان‌شناسی قرآن با نگاهی برون‌قرآنی بوده و درون قرآن را واکاوی ‌ننموده و یا کاوشش ناکافی بوده و ناخوشایند است که بگوییم در مواردی آن‌چنان غرق « زبان » شده‌ایم که فراموش شده است این تکاپو برای بررسی « زبان قرآن » است نه « زبان انسان ». چارچوب حاکم در این نوشتار با بررسی و تحلیل رویکردهای مختلف درباره‌ی زبان قرآن و در نهایت با دستیابی دیدگاه قرآن درباره‌ی این رویکردها بسته شده است؛ بنابراین ابتدا رویکرد مورد نظر تحلیل می‌شود، سپس آیاتی را که به روشنی و یا به‌گونه‌ای درباره‌ی رویکرد یادشده سخن گفته‌اند، جمع‌آوری و در نهایت نظر قرآن را بر اساس تمام آیات، جویا شده‌ایم. از میان رویکرد‌هایی که بررسی شده است، در مواردی قرآن، نگرشی را مردود دانسته، و در مواردی نیز آن را از جهتی تأیید ولی ناکافی دانسته است.

قرآن کریم در استعمال واژگان اگر چه بر مبنای عصر نزول پیش رفته است لکن با دقّت نظر در آن مشخص میشود که، در معنای استعمالی الفاظ، توسعه بخشیده است. و این توسعه معنایی در مفردات الفاظ به گونه ای است که واژگانی که دارای لایه های معنایی نزدیک به هم هستند، در حوزه معنایی خود، با یکدیگر ارتباط دقیق و ظریفی پیدا می کنند ودقّت در استعمال این الفاظ و کشف نسبت میان آنها، فرد را به شناخت نزدیکتری نسبت به مراد متکلم حکیم قرآن میرساند. از جمله این الفاظ واژگان صدر و قلب و فؤاد است. این پژوهش با دقّت در استعمال این الفاظ در سیاق آیات و بر اساس روش «تحلیل متن» در علم «معناشناسی» با رویکرد «هم‌زمانی» و با تمرکز بر مفاهیم عرفی «صدر» و «قلب» و «فؤاد» در متون دینی، به کشف نسبت میان آنها پرداخته است. بر این اساس میتوان گفت که، صدر به عنوان پیشدار و جلودار نفس آدمی است و اولین مرحله برخورد نفس با اشیاء به وسیله صدر او اتفاق می افتد. پس از تلاقیِ نفس با اشیاء، آن عضوی که متصدی توجه نفس آدمی به اشیاء است، قلب اوست. و سپس اگر قلب در اثر توجهبه درکی از واقعیت شیء دست یابد از آن به فؤاد تعبیر میشود.

شهرستانی از جمله مفسرین بنام اهل سنت می‌باشد است که در تفسیر خود از روایات اهل‌بیت به‌ویژه امام صادق علیه‌السلام استفاده نموده است وی مدعی است که در بخش‌هایی "الاسرار" را از اهل‌بیت علیهم السلام گرفته است هدف مقاله پیش‌رو تحلیل میزان خوانش این بحث‌ها یا روایات اهل‌بیت علیهم السلام به ویژه امام صادق علیه السلام است. مقاله حاضر به روش توصیفی - تحلیلی با تتبع در تفسیر «مفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار» شهرستانی به بررسی مباحثی از علوم قرآنی در تفسیر وی می‌پردازد که هر یک از این مباحث به عنوان یک علم در علوم قرآنی مطرح هستند. از جمله : نزول قرآن ، عام و خاص، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ. در بسیاری از موارد سخن شهرستانی در بحث الاسرار متاثر از اهل‌بیت به ویژه امام صادق علیه السلام می‌باشد این هم خوانش گاهی صریح و به نحو کامل است و در پاره‌ایی موارد مشابهت ضمنی و در برخی موارد جزئی است.

یکی از مناقشات مبنایی بین مسلمانان و مستشرقان، ماهیت وحی رسالی، به ویژه در رابطه با پیامبر اسلام است. مستشرقان بخلاف مسلمانان، بنا به انگیزه های خاص و پیش فرض های مادی گرایانه ای که در رابطه با ماهیت وحی رسالی دارند، قائل به غیر الهی بودن آن شده اند. نگارنده با روش توصیفی تحلیلی، نخست نظرات مستشرقان را با توجه به عوامل مؤثر در آنها، در دو دسته ی الهی و غیرالهی تقسیم کرده استو سپس به عوامل دخیل در نظر آنها پرداخته است.عامل "انسانی" و "محیطی-زمانی" دو مؤلفه اصلی دخیل در آراء مستشرقان از یک سو و بررسی محیط و زمان نزول وحی از سوی دیگر، غیر الهی بودن وحی قابل ردّ خواهد بود. ویژگی های شخصیتی پیامبر و خصوصیات متن قرآن کریم نیز نافی غیر الهی بودن وحی قلمداد می گردد.

یکی از مسائلی که در مبحث تحول علوم انسانی مطرح است بحث تاثیرگذاری باورها و ارزشهای عالم در فرایند تولید علم است. آیا باورها عالم در دانشی که تحقیق می کند تاثیر گذار است یا خیر؟ در بین اندیشمندان دو نظریه متضاد وجود دارد. برخی قائلند که نظام ارزشی و باورهای یک اندیشمند در فرایند تولید علم تاثیری ندارد و برخی بر این باورد که باورها و اعتقادات یک محقق در آثار او تجلی می یابد. در این تحقیق با روش تحلیلی و با استناد به آیات قرآن نظریه کسانی که قائل به تاثیرگذاری باورها و ارزش ها در تولید علم هستند تقویت شده است و به این نتیجه رسیده که از دیدگاه قرآن نظام ارزشی و باورهای عالم در تولیدات علمی او تاثیرگذار می باشد و علوم انسانی نمی‌تواند تافته‌ای جدابافته از نظام ارزشی و منظومه فکری محققان و پژوهشگران باشد. تاکید آیات قرآن بر تاثیر متقابل کنش‌ها و گرایش‌ها و بینش‌ها در یکدیگر گویای این حقیقت است که ادراکات آدمی منقطع از ارزش‌های او نیست و ارزش‌های او نیز مستقل از ادراکاتش نیست.