جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اتان کلبرگ یکی از مستشرقین معاصری است که اعتقاد دارد نظریه امامان اثناعشریه، ساخته و پرداخته شیعیان در زمان غیبت و پس از آن است و قبل از آن چنین چیزی مطرح نبوده است. این دیدگاه که مشابه نظریه بسیاری از مستشرقان از جمله هانس هالم در کتاب تشیع است، براساس فرضیه تکامل تدریجی مذهب شیعه شکل گرفته است. براساس این دیدگاه، عقایدی از قبیل مفهوم امام، ویژگی‌های عصمت و علم امام، تعداد دوازده امام، دوران طولانی غیبت امام دوازدهم و مفاهیمی از این دست، به مرور شکل گرفته و تکمیل شده و متفاوت از اعتقادات شیعیان اولیه است. متکلمان شیعه به شدت با این دیدگاه مخالفند و به نظر می‌رسد (در دسترس نبودن آثار اعتقادی شیعه در قرن دوم) (کم‌اطلاعی از سیر تاریخی کلام شیعه)(عدم توفیق در بازشناسی احادیث صحیح از ضعیف) و وجود برخی مبانی غلط موجب شکل‌گیری این دیدگاه شده است. باور به تطور تاریخی عقاید شیعه را می‌توان در تعابیر کلبرگ درباره شکل‌گیری غلو نیز مشاهده کرد وی غلات را شیعیانی می‌داند که در دوره‌های بعدی مورد تحقیر و کم‌توجهی قرار گرفته‌اند در حالی که غلات از گروه‌های شیعه نبوده و باید از گروه‌های منتسب به شیعه به حساب آیند. غلات از همان ابتدا الوهیت ائمه یا نبوت آنان را مطرح می‌کردند و این ربطی به عقاید شیعه مانند عصمت، علم غیب، مهدویت ندارد. بنابراین سرچشمه غلو، عقاید شیعه نیست. اگر غلات واقعاً شیعه بودند باید از نهی‌های فراوانی که ائمه درباره غلو می‌رسید اطاعت می‌کردند و از غلو دست برمی‌داشتند. کلبرگ، اختلاف نظر بین دو مکتب عقل‌گرا (اصولیون) و نقل‌گرای شیعه (اخباری‌ها) را به نحوی تصویر می‌کند که مؤید روند تکاملی شیعه باشد. در حالی که علیرغم اذعان به وجود دو مکتب متفاوت در شیعه، این مسئله الزاماً به معنای پذیرش تکاملی مذهب شیعه نیست.

تاکنون از سوی صاحب‌نظران سیاسی و مذهبی نظریات مختلفی برای تحلیل و بررسی شکل‌گیری و عملکرد فرقه بهائیت ارائه شده است. این نظریات از جنبش کمونیستی تا اقلیت دینی و جنبش اجتماعی را شامل می‌شود(پیشینه). به نظر می‌رسد این نظریات، جامعیت لازم برای تحلیل فرقه بهائیت را ندارند(مسئله). بنابراین سؤال تحقیق این است که کدام نظریه برای تحلیل این فرقه مناسب می‌باشد(سؤال). فرضیه تحقیق این است که با توجه به مبانی فکری بهائیت و عملکرد این فرقه تاکنون، نظریه فتنه سیاسی _ مذهبی، مناسب‌ترین نظریه برای تحلیل آن است(فرضیه). در این نوشتار ضمن بازخوانی نظریات ارائه شده و نقد و بررسی آنها، با بهره‌گیری از نظریه فتنه سیاسی _ مذهبی به تحلیل عملکرد این فرقه می‌پردازیم. البته برخی از نظریات مستقیماً به بهائیت نپرداخته و نقطه عزیمت تحلیل خود را فرقه بابیه در نظر گرفته‌اند که با توجه همپوشانی این دو فرقه، آنها را نیز بیان می‌کنیم. در این نوشتار با در نظر گرفتن فرضیه فتنه سیاسی _ مذهبی، از روش تحلیل انتقادی بهره‌گیری می‌شود(روش). یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که فرقه بهائیت را، به عنوان یک فرقه استعماری از نحوه شکل­گیری تا عملکرد، با ویژگی‌هایی مانند ارتباط با بیگانگان، پیروی از عقاید انحرافی و بدعت‌آمیز در آموزه‌های شیعی، عملکرد مخرب و آشوب‌طلبی در جامعه، می‌توان یک فتنه مذهبی _ سیاسی نامید که در ایران معاصر به وجود آمده و برای ایجاد تفرقه در جامعه شیعی ایران و تسهیل حاکمیت استعمار، به فعالیت خود در جهت اهداف بیگانگان ادامه می‌دهد(یافته).

جمعی از عالمان اهل‌سنت از طریق ابن‌مسعود از رسول خدا6 حدیثی نقل کرده‌اند که نشان می‌دهد پدر امام مهدی7 همنام پدر رسول گرامی اسلام6 یعنی عبدالله است. عالمان شیعه براساس اخباری که در اختیار دارند، تردید ندارند که پدر امام مهدی7 امام حسن عسکری7 است. و برخی از عالمان اهل‌سنت نیز در این مسئله با عالمان شیعه هم عقیده‌اند. اما بیشتر آنان براساس یکی از نقل‌های حدیث ابن‌مسعود از رسول خدا6 که در آن درباره امام مهدی7 آمده: «اسمه اسمی و اسم ابیه اسم ابی» نام پدر امام مهدی7 را عبدالله دانسته و مهدی موعود4 را شخصی غیر از فرزند امام حسن عسکری7 دانسته‌اند. اما از آن‌جا که محدثان شیعه و اکثر محدثان اهل‌سنت حدیث ابن‌مسعود را فقط با تعبیر «اسمه اسمی» نقل کرده‌اند، نشان می‌دهد زیاده «اسم ابیه اسم ابی» از پایه و اساس درستی برخودار نیست. به ویژه آن‌که برخی از عالمان اهل‌سنت مانند گنجی شافعی زیاده فوق را ساخته فردی به نام زائده دانسته است و معتقد است دیگر راویان حدیث مورد نظر که شمار آنان به 35 نفر می‌رسد، حدیث یاد شده را فقط با تعبیر «اسمه اسمی» نقل کرده‌اند که هماهنگ با دیدگاه عالمان شیعه است.

شیعه‌شناسی در غرب از سال­های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران رونق بیشتری گرفت و آثار زیادی در این‌باره نوشته شد. این جریان بیشتر در آثار پرفسور هانری کربن و شاگردان او از جمله دکتر محمدعلی امیرمعزی مشهود است. آثار دکتر معزی از معدود آثاری است که جنبه­های خاص و کمتر شناخته شده از تشیع را با تکیه بر متون اولیه شیعه(از قرن 4 هجری به بعد) بازسازی کرد که مورد استقبال جامعه غرب واقع شد. دیدگاه­های خاص ایشان در باب امامت عامه(جنبه­های عرفانی و امامت باطنی) و امامت خاص با موضوع مهدویت(انتظار، غیبت، رجعت و علائم ظهور) محور بحث در این نوشتار است که در برخی موارد نیاز به بررسی، تحلیل و دقت نظر دارد که به آن پرداخته شده است.

از دیرباز تا به امروز جوامع مختلف شاهد ظهور مدعیانی است که با سوءاستفاده از عقاید و احساسات پاک متدینان درصدد بهره‌جویی و تسلط بر آنان هستند و هرچه آن باور ژرفای بیشتری داشته و به حقیقت نزدیک‌تر باشد، افراد سوداگر و سودنگر بیشتر در پی بهره‌های ناپاک از آن بر خواهند آمد. لذا لازم است که رویکرد قرآن نیز در این‌باره مورد بررسی قرار گیرد و این مهم با بررسی قصص قرآن کریم که بخش عظیمی از آیات و معارف آن را به خود اختصاص داده است میسور می‌شود. ضرورت پرداختن به این بحث نیز هنگامی‌ روشن خواهد شد که بدانیم این مدعیان با سوءاستفاده از اعتقادات، موجب گمراهی و انحراف افراد بسیاری از جامعه شده‌اند و همچنین در مواردی علاوه بر آسیب‌های اجتماعی فراوان، تهدید امنیتی نیز به شمار می‌روند. در این مقاله به روش تحلیلی _ توصیفی به استناد منابع کتابخانه‌ای، با الهام‌گیری از آیات قرآن کریم در پی جریان‌شناسی مدعیان دروغین با تأکید بر ویژگی‌ها و شگردهای آنان در جذب افراد برآمده‌ایم و در پنج گام، راه‌هایی برای مقابله با این جریانات از منظر قرآن کریم بیان کرده‌ایم.

اندیشه مهدویت دارای ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی است. تبیین اهداف حکومت مهدوی در برابر ایده بی‌طرفی حکومت در لیبرالیسم، یکی از مسائل سیاسی مهم، برای ترسیم مدینه فاضله اسلامی است. این پژوهش درصدد است تا با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد تحلیل متون قرآنی و روایی با تبیین نظری به این مسئله پاسخ دهد که: اهداف حکومت مهدوی چیست و چگونه با وظایف حکومت در لیبرالیسم در چارچوب ایده بی‌طرفی مقایسه می‌‌شود؟ مهم‌ترین یافته پژوهش حاضر عبارتست از: بررسی و تبیین نظری اهداف و کارویژه‌های حکومت مهدوی ازطریق تحلیل متون قرآنی و روایی و در راستای اهداف حکومت در علوم سیاسی. براساس نصوص مهدویت، مهم‌ترین هدف حکومت مهدوی، عبودیت الهی است و در راستای آن، سایر منابع اهداف حکومت نیز قابل تبیین است. حکومت مهدوی دارای دو دسته اهداف مادی(دنیایی) و معنوی است و در تبیین و تفسیر اهداف مادی و دنیوی با حکومت در لیبرالیسم تفاوت دارد. تلاش در توسعه اقتصادی امری اصیل و در راستای عبودیت می‌باشد. این پژوهش می‌تواند علاوه بر فواید نظری تشریح کارویژه‌های مدینه فاضله مهدوی، برای حکومت‌های اسلامی در برنامه‌های نوسازی در عصر غیبت، راهگشا باشد.