جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله در برابر شبهه‌ای که اخلاق قرآنی را یکسره مبتنی بر ترس از جهنم و شوق بهشت و فاقد پشتوانۀ عقلی می‌داند، سامان یافته است. این پژوهش با واکاوی آیات انگیزشی قرآن کریم و بررسی دیدگاه مفسران، با رویکردی روان‌شناسانه به کشف و استخراج ابعاد انگیزشی این نظام همت گمارده و کوشیده است نسبت و جایگاه بهشت و جهنم را در این میان به دست آورد. نتایج پژوهش نشان داد این شبهه با استقرای ناقص از آیات قرآن سامان یافته و سیری در آیات قرآن، می‌تواند مجموعه‌ای قاعده‌مند و رو به تعالی از انگیزه‌های فعل اخلاقی را بازنماید. گرایش‌های فطری، باورهای دینی، مقبولیت اجتماعی، پاداش‌های دنیایی و آخرتی، رفتار عادلانه و در نهایت حبّ عبودی، مهم‌ترین عوامل انگیزشی از منظر قرآن کریم است که در این مقاله استخراج و تبیین شد؛ در عین حال که بیم و امید نیز از ذاتیات انسان بوده، کارکردهای قابل توجه در منظومۀ انسان‌شناسی دارد.

یکی از مفیدترین روش‌های حل اختلاف و بهبود سلامت روانی در میان اعضای خانواده، مذاکره است که نمونه‌هایی از آن در قرآن آمده است. در برخی از این نمونه‌های قرآنی، از مذاکره برای حل اختلافات خانوادگی استفاده شده و از این رو تشخیص و تبیین روش مذاکره در قرآن مهم است. در این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی به بررسی نمونه‌های قرآنی مذاکره و نیز تطبیق اصول مذاکره بر آن پرداخته شده است. تأکید بر منافع مشترک، اصل شباهت در فرایند نفوذ و ارائۀ پیشنهاد با جملات شرطی، از جمله قواعد این فن است که در مذاکره خانوادگی به شیوۀ قرآنی به چشم می خورد.

اوامر و نواهی بسیاری در قرآن همراه با وعده یا وعید آمده که در شماری از این آیات، به مخالفت افراد با این دستورات نیز اشاره شده ‌است. این پژوهش با شیوۀ توصیفی _ تحلیلی ویژگی‌های منجر به مخالفت با اوامر و نواهی الهی را استخراج کرده و آن‌ها را در چهار دستۀ عامل شناختی، عامل رفتاری، عامل عاطفی- انگیزشی و ترکیبی از سه عامل (سه‌بُعدی) قرار داده است. پس از پردازش و تحلیل عوامل، مشخص شد که ویژگی‌های شناختی کمترین فراوانی، و عوامل رفتاری و در مرحلۀ بعد عاطفی- انگیزشی، بیشترین فراوانی را در میان علل مخالفت داشته‌اند. بر این اساس، دلیل اصلی مخالفت با دستورات و وعده‌های الهی نه در مرتبۀ شناخت و علم، بلکه در مرحلۀ رفتار و تنظیم صحیح عواطف و انگیزه‌هاست.

این پژوهش به بررسی چگونگی تسلط شیطان بر قوای بینشی و گرایشی انسان و پیامدهای تربیتی آن از منظر قرآن با روش توصیفی - تحلیلی پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که شیطان برای نفوذ در حوزه شناختی انسان از روش‌های ایجاد غفلت، صحنه‌‌پردازی، سرگرم کردن و ابتلای به آرزوهای طولانی دنیوی، به راه انداختن مجادله در بین مومنان و ایجاد مغالطه در مسیر شناخت و رشد هویت حقیقی متربی استفاده می‌کند. همچنین عمده روش‌های شیطان جهت نفوذ درحوزه گرایش‌ها، زینت دادن افکار و عقاید باطل، امکانات مادی، و اعمال زشت، تحریک میل جاودانگی، تحریک قدرت‌طلبی،ایجاد ترس، ایجاد حزن و افسردگی، می‌باشند. فرایندی که شیطان این مداخله‌ها را صورت می‌دهد متنوع است به گونه‌ای که ازیک الگوی خطی مستقیم برخوردار نیست. در هر مورد شیطان تلفیقی از روش‌های مستقیم و غیر مستقیم و نیز عناصر شناختی و گرایشی را به کار می‌گیرد.

طبقه‌بندی تفاسیر بر اساس معیارهای دقیق علمی، نیازمند بازخوانی اسلوب‌های مفسران و مقایسۀ آن‌هاست که علاوه بر روشن ساختن تمایزات تفاسیر، مفسران قرآن را به هر چه بیشتر ضابطه‌مند ساختن تفسیر قرآن رهنمون می‌شود. آنچه که بیش از هر چیز موجب تقسیم‌بندی تفاسیر به اقسام گوناگون شده، اصطلاحات و مفاهیم کلیدی چون مبانی، أصول، قواعد و منابع تفسیر است که به دنبال آن، مکاتب، روش‌ها و رویکردها (گرایش‌ها)ی تفسیری را پدید آورده‌اند. به رغم تلاش‌هایی که برای منضبط ساختن این مصطلحات صورت پذیرفته، همچنان به سبب برداشت‌های متفاوت از آن‌ها تعاریف متفاوت و متنوعی به دست داده شده است. در این مقاله، به روش توصیفی و تحلیلی، معرفی و مقایسۀ هر یک از مصطلحات مذکور و روابط منطقی که میان آن‌ها حکم‌فرماست، دنبال شده است.

طبق دانش آوامعنایی حروف و کلمات، حامل معانی ذاتی­اند؛ از این رو دانش یادشده، شیوۀ بیان آوایی متن و ارتباط آن با معنا، مضمون و مقتضیات سخن را مورد توجه قرار می‌دهد. آوامعنایی لازمۀ تحلیل زبانی متن است که عبارت از دستیابی به کارکرد واحدهای کوچک‌تر در درون واحد بزرگ‌تر است که در گرو یافتن غرض متن است. در سوره‌های قرآن، یافتن غرض سیاق‌ها، مقدمه‌ای برای تحلیل متن از حیث کارکردهای اجزای آن، یعنی القای معنا توسط حروف و الفاظ است که این مسئله، ضرورت انجام تحقیق است. در بررسی سورۀ احزاب به روش تحلیلی به دست آمده که موضوع کانونی این سوره، اطاعت از خداوند و رسول و اهل بیت(ع) است و موضوع هر سیاق در ارتباطی تنگاتنگ با این موضوع کانونی قرار دارد و در مجموع غرض سوره را که عبارت از اصلاح سبک زندگی مؤمنان است، برآورده می‌کند. معناشناسی آوایی سوره بیانگر هماهنگی اعجازآمیز میان الفاظ با محتوا و موضوع کانونی سوره است.