جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر به منظور بررسی و تحلیل رویکرد مفسران فریقین قرون چهارم و پنجم هجری قمری به موضوع مهدویت انجام گرفته است. در این پژوهش گستره موضوعات و روش مفسر در طرح موضوعات مهدوی در میان مفسران قرون چهارم و پنجم بررسی شده است. قرن چهارم به دلیل آزادی نسبی که برای دانشمندان و مخصوصاً شیعیان ایجاد شده بود و همچنین افزایش میل به کسب علم در میان امت اسلام، قرن شکوفایی علم و دانش در جهان اسلام بوده و کتب تفسیری افزایش چشمگیری یافتند. براساس یافته‌های پژوهش تفاسیر فریقین در این قرن به طور گسترده مباحث مهدوی مثل اشراط الساعه و نزول حضرت عیسی؟ع؟ شروع شده و در ادامه به اثبات وجود حضرت مهدی؟عج؟ و نشانه‌های ظهور، همچنین وقایع پس از ظهور و ویژگی‌های خاص حضرت مهدی؟عج؟ به‌علاوه موضوع رجعت از دیگر مباحثی هستند که در تفاسیر این دوره مورد توجه مفسران قرار گرفته است. اما قرن پنجم به‌خاطر جنگ‌های صلیبی و... تفاسیر شیعه افول شدید پیدا کرده و به تبع گستره موضوعات کمتری دیده می‌شود. مفسران در ابتدا تنها با روش روایی به تفسیر آیات می‌پرداختند اما رفته رفته روش‌های لغوی و ادبی، عقلی، عرفانی و اجتهادی نیز به روش‌های تفسیری اضافه شدند و برخی مفسران نیز سعی کردند تا تمام روش‌های تفسیری را به کار گیرند. مباحث مهدوی را غالباً تفاسیری بیان کرده‌اند که روش تفسیری روایی داشته‌اند و یا به روایت در تفسیر خود توجه ویژه داشته‌اند.

خشونت و افراطی­گری در پوشش دین قدمتی به تاریخ ادیان دارد. با این همه تشدید این امر در سده اخیر به چالشی مخاطره­آمیز در راه صلح و هم­زیستی مسالمت‌آمیز ادیان تبدیل شده است. در مسیحیت نیز طیف­های شاخصی همچون «بنیادگرایان» با داعیه خلوص دینی، به تحلیل و استنباط از کتاب مقدس و به­طور خاص پیشگویی­های آخرالزمانی آن مبادرت می‌روزند. این امر در بسیاری موارد بروز گرایشات خشونت‌بار و تندروی دینی را به­دنبال داشته است. تأکید بر تحلیل «نص­گرایانه» و نگاهی موعودگرا به پیشگویی­های کتاب مقدس درحالی است که غالب مسیحیان اعم از کاتولیک و ارتدوکس و بسیاری از شاخه­های پروتستانتیزم این متون را به­گونه «روحانی»، «تمثیلی»، «تاریخی» و «گذشته­گرایانه» و... معنا و تفسیر می­کند. لازمه قبول روش نخست التزام به تمامی لوازم مستقیم و غیرمستقیم این باورها (نظیر تحقق بازگشت­گرایی یهودیان به فلسطین، بناء شهر وعده داده شده خدا در روی زمین، نبرد آرماگدون و...) توجیه و تقدس بخشی به خشونت­ها و افراط مذهبی در مسیر تحقق آن بوده است. در مقاله فراروی که با روش تحلیلی _ انتقادی نگارش یافته است، سعی بر آن است تا که نشان دهد تفسیر بنیادگرایانه از پیشگویی­های آخرالزمانی کتاب مقدس و پایبندی به لوازم تحقق بخش آن زمینه­ساز شکل‌گیری خشونت مذهبی در میان بنیادگرایان و به خصوص طیف شاخص آنان یعنی «صهیونیزم مسیحی» گردیده است.

در آیه 54 سوره مائده خداوند متعال به مؤمنان عصر بعثت چنین هشدار می‌دهد که اگر به دین خود پشت کنید خداوند در آینده قومی با ویژگی‌های برجسته را خواهد آورد که دین او را یاری خواهند نمود. در این‌باره که مقصود از قوم یاد شده در آیه کیست مفسران دیدگاه‌های مختلفی ارائه کرده‌اند که طبق برخی از آنها مقصود قوم فارس یا اهل یمن است در این‌باره روایات متعددی نیز از پیشوایان معصوم وجود دارد که به حسب آنها مقصود اهل فارس و یمن هستند که به یاری امام زمان7 برخواهند خواست. نوشتار پیش رو پس از بررسی آیه مورد نظر به نقل و تحلیل روایاتی که در این‌باره وجود دارد و نیز به بررسی دیدگاه مفسران در این خصوص می‌پردازد و این احتمال که آیه ناظر به نسلی از نژاد فارس و اهل یمن است که در آخرالزمان برای حمایت از دین خداوند نقش‌آفرینی خواهند کرد را تقویت می‌کند.

یکی از مهم‌ترین آموزه‌های مهدویت نشانه‌های ظهور است که به دو دسته حتمی و غیرحتمی تقسیم می‌شوند و بحث قابل توجه در آن این است که آیا نشانه‌های حتمی براساس وعده‌های قطعی و همچنین اوصاف زمانی و مکانی آنها لزوماً رخ خواهند داد؟ یا ممکن است واقع نشده و به اصطلاح در آنها بداء روی دهد؟ وجود برخی روایت‌های مخالف مثل روایت قاسم الجعفری چگونه قابل تحلیل است؟ هدف از این تحقیق این است که علیرغم نظر برخی از اندیشمندان و صاحب‌نظران که براساس روایت جعفری بداء را در نشانه‌های حتمی هم جایز دانستند، ثابت کند براساس آیات و روایت‌های معتبر، بداء در این نشانه‌ها امکان ندارد و روایت‌های مخالف یا مشکل سندی و یا دلالی دارند و یا معارض با آیات و روایت‌های معتبر بوده و باید کنار گذاشته شوند، البته در خصوص زمان و مکان وقوع این نشانه‌ها به گونه‌ای که علامت بودن‌شان دچار مشکل نشود، بداء ممکن است. جمع‌آوری داده‌ها در این نوشته به صورت کتابخانه‌ای بوده و تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی حول دو مسئله انجام گردیده است: الف) بررسی بداء در نشانه‌های حتمی ظهور؛ ب) بررسی بداء در زمان یا مکان این نشانه‌ها، نتیجه این‌که بداء در نشانه‌های حتمی ممکن نبوده و در اوصاف زمانی یا مکانی تحت شرایطی امکان‌پذیر است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر آموزش فرهنگ انتظار بر بهبود کیفیت زندگی، امید و بهزیستی روان‌شناختی دانشجویان در دوران کرونا صورت گرفته است. روش پژوهش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش آزمون پس آزمون و گروه شاهد است. جامعه آماری پژوهش را تمام دانشجویان دانشگاه آزاد شهر تهران (واحد الکترونیکی و تهران _ شمال) تشکیل داده بود. جهت انجام این پژوهش 60 دانشجوی دختر با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و سپس به صورت تصادفی در چهار گروه 15 نفره قرار گرفتند. گروه‌های آزمایش تحت آموزش فرهنگ انتظار قرار گرفتند و گروه شاهد هیچ آموزشی دریافت نکرد. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش شامل پرسشنامه‌های امید، بهزیستی روان‌شناختی و کیفیت زندگی بود. نتایج تحلیل نشان داد که آموزش فرهنگ انتظار منجر به تفاوت معنادار میانگین نمرات گروه‌های مداخله در هر سه متغیـر کیفیت زندگی، امید و بهزیستی روان‌شناختی شده است. نتایج فوق لــزوم توجــه بــه فرهنگ انتظار در افزایــش کیفیت زندگی، امید و بهزیســتی روان‌شــناختی دانشجویان را نشــان می‌دهــد. پیشنهاد می‌شود فرهنگ انتظار در قالب کارگاه‌ به دانشجویان آموزش داده شود.

دوران غیبت صغری یکی از مهم‌ترین ادوار تاریخ تشیع امامی می‌باشد که با غیبت امام دوازدهم؟عج؟ مشکلات نوپیدایی برای شیعیان پدیدار شد، در این دوره که شیعیان به نهایت گستردگی خود رسیده بودند غیبت امام مهدی ؟عج؟ که پیش از این بارها توسط اولیا معصوم واگویی شده بود، به جهت شرایط ویژه سیاسی اجتماعی در آن دوره رخ داد و مشکلاتی فراوانی را به وجود آورد و شیعیان را در حیرت فرو برد، اما با آغاز دوره امامت امام دوازدهم؟عج؟ و آغاز عملکرد مخفیانه ایشان در آن دوره اوضاع شیعیان امامی به تدریج تغییر کرد، دسته‌بندی رفتار امام در این دوره به گونه‌های مختلف همچون سامان دادن به نهاد وکالت و تعیین افراد اصلی و فرعی وکلا، برخورد با غالیان و مدعیان وکالت، تبیین راهبرد اصلی امامیه برای آغاز فرآیند غیبت کبری، تبیین امامت و دوری از افراط و تفریط پیرامون مقام اهل بیت، برخورد با مدعیان امامت از جمله جریان جعفر و... صورت گرفت به طوری که رفتارشناسی امام در این دوره آن مقدار کارآمد بود که توانست وضعیت نابه سامان شیعیان امامی را در نیمه دوم غیبت صغری تا آن اندازه به سامان کند که با غیبت کبری و غیبت مطلق امام مهدی؟عج؟ بتوانند به بقای خود تا روزگاران ظهور ادامه دهند.

تأمین اجتماعی در مفهوم رایج آن، به تأمین نیازهای مادی محدود می‎شود. از آن‌جا که از سویی بنا‎بر روایات متواتر، دولت‎کریمۀ مهدی موعود؟عج؟، دولتی عدالت‎گستر معرفی و از سوی دیگر در اندیشۀ معاصر بشری، یکی از ارکان تحقق عدالت اجتماعی، تأمین اجتماعی در مفهوم رایج آن تلقی شده است، این پرسش مطرح است که تأمین اجتماعی در دولت مهدوی؟عج؟ دارای چه مفهومی و تامین‌کنندۀ کدام نیازهاست و آیا می‎توان آن را محدود به مفهوم رایج آن تصور کرد؟ فرضیۀ این پژوهش آن است که با توجه به این‌که دولت منجی موعود؟عج؟، دولتی با حاکمیت قرآن کریم است، قهراً تمامی راهکارهای عدالت‎گستری از جمله تأمین اجتماعی، دارای رویکرد و مفهومی قرآنی خواهد بود؛ از این ‎رو، این پژوهش، در پیِ مفهوم قرآنی تأمین اجتماعی و جایگاه آن در دولت منجی موعود؟عج؟است. از سوی دیگر، از آن‌جا که هدف نظام تأمین اجتماعی، حتی در مفهوم رایج و متداول آن، نهایتاً تأمین آرامش انسان است و به نظر می‎رسد این هدف، ارتباطی تنگاتنگ با حیات طیبه انسان دارد، در این پژوهش به مفهوم‌شناسی تأمین اجتماعی در دولت مهدوی؟عج؟ با تأکید بر مفهوم حیات طیبه پرداخته شده است. براین اساس، مفهوم نظام تأمین اجتماعی در دوران ظهور، مفهومی ایمان‌مدار و عمل صالح‌محور خواهد بود. دو عنصری که هم در اعتقاد به مهدویت و هم در زمینه‎سازی دوران ظهور نقش بسیار سازنده‎ای دارد. این تلقی از تأمین اجتماعی، موجب خواهد شد که در دوران انتظار، تمامی اندیشه‎ها و قوانین تأمین اجتماعی در جوامع قرآن‌مدار، در راستای مفهوم آن در دولت مهدوی؟عج؟ و برای تأمین نیازهای مادی و معنوی و در نتیجه کرامت، امنیت و آرامش هر دو جهانی انسان اجتماعی تنظیم گردد و تمامی تصمیمات و راهکارها در راستای تأمین ایمان و عمل صالح باشد و نه آنچه که در اندیشۀ سکولار و تنها برای تأمین جنبه‎های محدود مادی و لذت‎های دنیوی مطرح شده است؛ که در این صورت زمینه‎ساز تشکیل هرچه زودتر دولت مهدوی؟عج؟ خواهد بود.

نوشتار حاضر در پی تدقیق مفهوم­شناسی «منجی­گرایی شیعی» و جایگاه «معنای زندگی فراطبیعت­گرایانه الهی» در معرفت به آن مفهوم است. این پژوهش می­کوشد به روش تحلیل مفاهیم و نگاهی پدیدارشناسانه به این پرسش پاسخ دهد که حقیقت معنای زندگی فراطبیعت­گرایانه الهی چه نقشی در مفهوم «منجی‌گرایی شیعی» دارد؟ در پژوهش حاضر سه اصل «باور به امامت منجی موعود»، «باور به اصل انتظار صحیح ظهور منجی موعود» و «تصور غایت متعالی ظهور منجی» به عنوان داده­هایی به­شمار می­آیند که مفهوم و معنای اساسی منجی­گرایی شیعی را سامان می­دهند، به این معنا که معرفت به حقیقت منجی‌گرایی شیعی بدون کمک باورهای سه­گانه فوق محقّق نمی­شود. اما نکته اساسی این است که هر یک از باورهای سه‌گانه فوق _ به طور مستقلّ _ پیوند وثیقی با معنای زندگی فرد دارند. یعنی در تفکر شیعی هر یک از آنها بدون ارتباط و پیوند با معنای زندگی فراطبیعت­گرایانه الهی ماهیتی ندارند. در مجموع هدف این پژوهش کمک به تحقّق نظامی منسجم در حوزه مفاهیم معطوف به اندیشه مهدویت است. همچنین درک دقیق هر یک از مفاهیم مهدوی و نسبت آنها با دیگر باورهای دینی به برون­رفت از بسیاری چالش‌های حوزه مهدویت کمک می‌کند. نتیجه بحث این است که مفهوم «منجی­گرایی شیعی» بدون «معنای زندگی فراطبیعت‌گرایانه الهی» قابل ادراک نیست و معنای آن سامان نمی­یابد.