جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برخی، امالی‌ها را متونی بدون تمرکز موضوعی و محتوایی می‌دانند، اما با مطالعه کتاب امالیِ شیخ صدوق می‌توان دریافت علی‌رغم نداشتن ترتیب ظاهریِ مشخص، موضوعاتی خاص به‌ویژه در رابطه با اعتقادات و اخلاق شیعیان امامی، در روند برگزاری مجالس املاء او در نیشابور مورد تاکید قرار گرفته‌ است. این تناقض، شکل‌دهنده این مسئله است که با توجه به دغدغه شیخ صدوق درخصوص شیعیان نیشابور، از میان روایات گزینش شده و نقل شده در مجالس او، کدام محور‌های موضوعی درباره تشیع و شیعیان قابل‌تشخیص است؟ این پژوهش متن‌محور و متکی بر شیوه توصیفی- تحلیلی این مدعا را مورد اثبات قرار می‌دهد که ایشان سعی داشته از مجالس املاء خود در نیشابور به‌عنوانِ یک دوره فشرده و هدفمند در تربیت اعتقادی - اخلاقی شیعیان استفاده کند. اعتقادات، تمایزات، آداب و رسوم و سبک زندگی ممدوح برای شیعیان، برخی از محورهای کاملا مشخص و قابل‌تفکیک در این اثر است.

الگوگیری از افعال پیامبر(ص) همیشه میسور نیست و گاه بهره‌‌گیری از افعال ایشان با دشواری همراه است. چنانکه فاصله تاریخی بین پیامبر(ص) و مخاطب امروز، تأسّی به پیامبر(ص) را با محدودیت مواجه کرده و پیروی از برخی افعال ایشان را نامیسور ساخته است. ازاین‌رو، لازم است تا با در نظر گرفتن اقتضائات و شرایط زمان، افعال ایشان متناسب با فرهنگ زمانه «عصری‌سازی» گردد. مقاله پیش رو تلاش دارد تا با تبیین مراحلی عملی، چگونگی عصری‌سازی افعال پیامبر(ص) را نشان دهد و روش بهره‌‌گیری از افعال تاریخی پیامبر(ص) را تبیین کند. حاصل تلاش یادشده فرایندی پنج مرحله‌ای است که مسیر روزآمدسازی افعال پیامبر(ص) را متناسب با فضای فرهنگی و محیطی امروز هموار می‌سازد. امکان‌سنجی تأسی، احراز محدودیت تاریخی، تشخیص آموزه متغیّر، کشف مقصود و بازسازی فعل پیامبر(ص)، پنج مرحله‌ای است که می‌توان برای عصری‌سازی افعال پیامبر(ص) به کار گرفت.

وضعیت‌شناسی امروزین ما از مقوله علم، خصوصا در راستای سیاست‌گذاری‌های علم، نیازمند نسبت‌سنجی علم‌شناسی قرآنی با علم‌شناسی ِجهان‌علم‌های تمدن اسلامی به عنوان تجربه تاریخی‌مان در علم است. نوشتار حاضر با تمرکز بر سیالیت واکنشی ـ تجدیدی علم به‌عنوان گونه‌ای از سیالیت علم، کوشیده است تا میان قرآن و جهان‌علم سنتی به‌عنوان یکی از ماندگارترین جهان‌علم‌های ِتمدن اسلامی، این نسبت‌سنجی را سامان دهد. فرآیند کلی پژوهش شامل اکتشاف، پردازش، تطبیق و مقایسه است و منطق پردازش، ترکیبی از استقراء نمودهای مسلّم و کاوش‌های منطقی است. یافته‌های پژوهش، گویای آن است که جهان‌علم سنتی، در این‌گونه از سیالیت علم، با قرآن، واگرایی دارد. قرآن هردو گونه علم ِظرف‌پذیر و ظرف‌ناپذیر را به رسمیت شناخته و بر دوگانه ماهیت ثابت و سیال علم تاکید دارد. درحالی‌که در جهان‌علم سنتی، علم ِظرف‌پذیر به رسمیت شناخته نشده و همواره تلقی ثابتی از ماهیت علم بر آن احاطه داشته است.

فتوت به مثابه خرده‌فرهنگی پرتوان در گستره تمدنی ایران، در طول تاریخ، گفتمان‌های متکثّری را پدید آورده است. کاوش منابع و متون اصیل فتوت نشان می‌دهد که دیدگاه‌ها و عناصر شیعی، افزون بر ایجاد گونه خاصی از فتوت در حکم گفتمانی شیعی، بر جریان‌ها و گفتمان‌های دیگر این خرده‌فرهنگ هم عمیقاً تأثیر گذاشته است. این مقاله با روش تحلیل محتوای کیفی، پژوهش در منابع کهن و اصیل فتوت، این پرسش را طرح خواهد کرد که مولفه‌های گفتمانی فتوت همچون خرده‌فرهنگی آرمانی - شیعی به چه کیفیتی در این متون نوشتاری و بافت اجتماعی - تاریخی بازنموده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که صبغه شیعی فتوت در سه محور قدسی‌سازی مراد و قطب و تجلی انسان کامل در سیمای امام علی(ع)؛ عدالت‌گرایی و ستم‌ستیزی؛ و حمایت‌گری و دفاع از ضعیفان و پاسداشت اخلاق در زندگی اجتماعی و محیط شهری تحت نام منش پهلوانی تجلّی و تبلور یافته است.

با تثبیت عباسیان، نفوذ ایرانیان، انتقال علوم به بغداد و آغاز به کار بیت‌الحکمه، فعالیت علمی در آنجا رونق یافت و مسلمانان در شاخه‌های مختلف علوم به‌ویژه پزشکی، به پیشرفت‌هایی دست یافتند. فراوانی کتاب‌های مربوط به چشم‌پزشکی از اقبال این حوزه از پزشکی نسبت به سایر شاخه‌های پزشکی حکایت دارد. پژوهش حاضر به‌منظورِ بررسی میزان تغییرات چشم‌پزشکی از قرن سوم تا قرن پنجم انجام ‌شده است. نتایج پژوهش که از راه بررسی تطبیقی کتب دو پزشک موردِنظر به‌دست‌آمده، نشان می‌دهد؛ ابن‌اسحاق (264- 194 ق)، در کتاب العشر به‌عنوان نخستین کتاب آموزش چشم‌پزشکی با ارجاعات به پزشکان یونانی و استفاده از لغات یونانی وامدار آنها است اما ابن‌سینا (428 – 370 ق)، در بخش چشمِ کتاب قانون به‌عنوانِ شاخص‌ترین اثر پزشکی دوران طلایی، ضمن تغییر نام‌ها، بیماری‌های بیشتری را که محصول تجربه‌اش بوده، معرفی کرده است و همچنین قانون از انسجام منطقی و عقلی بهتری برخوردار است که بی‌تأثیر از دانش فلسفی وی نبوده است.

فتح سیسیل در اوایل قرن سوم هجری دستاورد ارزشمندی برای جهان اسلام محسوب می‌شد. گروهی از ایرانیان از همان هنگام در قالب «سپاه خراسانی» تحت فرماندهی اسد بن فرات نیشابوری، به‌همراه مسلمانان دیگر وارد سیسیل شده و در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این منطقه مشارکت فعالی داشتند. مسأله پژوهش حاضر، چگونگی حضور ایرانیان در سیسیل و تبیین جایگاه آنها در تاریخ و تمدن سیسیل در دوره اسلامی است. بر اساس گزارش منابع، چنین به‌ نظر می‌رسد که ایرانیان در برخی از رویدادهای سیاسیِ سیسیل در دوره اسلامی نقش داشتند و در حوزه تمدن اسلامی انواع علوم، صنایع، معماری و هنرهای ظریف اسلامی - ایرانی را در سیسیل رواج داده‌اند. این دستاوردهای تمدنی در دوره حاکمیت نرمان‌ها به ایتالیا و سپس اروپا منتقل شد.

کاربست مدارا در سیره رسول خدا (ص) و امام‌علی (ع) با اهداف مختلفی همچون حفظ دین، رسالت هدایت‌گری، ایجاد الفت در جامعه، ترمیم گسست‌های اجتماعی و ... انجام می‌گرفت؛ به‌گونه‌ای که از بخش‌های بسیار مهم زندگی ایشان را دربرمی‌گیرد. پژوهش حاضر با رویکرد تاریخی- تحلیلی و با هدف بررسی مهم‌ترین گزاره‌های مربوط به مدارا در سیره ایشان به منظور دستیابی به اهداف معصومان (ع) در عمل به مدارا برای مخاطب سامان یافته است. تولید و بازسازی اندیشه‌ها، پایه‌های فرهنگی و نرم‌افزاری جامعه ایرانی اسلامی متناسب با اهداف و شعارهای سیاسی خود و نیز کسب قدرت معرفتی و علمی لازم برای صیانت از هویت فرهنگ اسلامی در جهت تحقق تمدن اسلامی در عرصه جهانی، ضرورتی است که این پژوهش را ایجاب نمود. نتیجه به دست آمده، خویشتن‌داری ایشان از خشونت و منازعه تا سرحدّ امکان و مبادرت به مدارا با مخالفان در جهت نیل به اهداف موردنظر است.