جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقالۀ بینارشته‌ای (تاریخی ـ ادیانی)، در پی معرفی مراکز آموزشی ترسایان ایران عصر ساسانی است تا بر پایة یافته‌های تاریخی، به واكاوي دربارة اموري همچون انواع، پراکندگی جغرافیایی، نام و نشان معلمان و متعلمان، مواد آموزشی و دستاوردهای علمی، اقتصاد، و آموزش و پرورش در آنها بپردازد. در این پژوهش بنیادی ـ تاریخی، که به‌روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است، برای کندوکاو دربارة موضوع، به گردآوري و سامان‌دهي اطلاعات تاریخی لازم پرداخته و پس از بررسی یافته‌ها معلوم شد: 1. گزارش‌های تاریخی دربارة مراکز آموزشی ترسایان، بسیار بیش از گزارش دربارة نهادهای آموزشی زرتشتیان است؛ 2. مراکز آموزشی ترسایان سه‌گونه بوده است؛ 3. پراکندگی جغرافیایی این مراکز نامتوازن بوده است؛ 4. از نام و نشان شماری از این مراکز و مدرسان و شاگران آنها در تاریخ هیچ یاد نشده است؛ 5. محور اصلی برنامة درسی آنها کتاب مقدس بوده؛ اما علوم یونانی چون فلسفه و منطق و ریاضیات و پزشکی و... هم در آنها تدریس می‌شده است؛ 6. اقتصاد این مراکز بر کمک‌های مردمی و موقوفات و مساعدت‌های اسقف‌ها متمرکز بوده است؛ 7. همة این مراکز را اسقف‌ها برپا داشته‌اند و ریاست آنها نیز با همین افراد بوده است؛ 8. شماری از این مراکز در دیرها ساخته می‌شدند؛ 9. این مراکز در اقتصاد و مدیریت و اخلاق و آداب آموزشی، تحت حاکمیت و پوشش حمایتی کلیسا بوده‌اند.

هر کدام از ادیان الهی در عصر خود شریعتی داشته‌اند که قوانین مورد نیاز مردم برای رسیدن به سعادت بوده است. از این‌رو شریعت در هر دینی مهم است و بررسی آن نيز اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از این ادیان الهی که بر پایة یکتاپرستی است، آیین زرتشت است و در این مقاله به مداقه دربارة شریعت آن و سير تحولاتی كه از سر گذرانده و جايگاه امروزين آن پرداخته شده است. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که شریعت زرتشت در طول تاریخ، از بدو ظهورش فراز و نشیب زیادی داشته است و امروزه با توجه به تحقیقات انجام شده، دریافتیم که اثری از شریعت به‌معنای دقیق آن در متن این آیین نیست. شریعتی که در ادیان الهی همواره در متن دین است، در این آیین کم‌رنگ شده است و زرتشتیان شریعت و کتب شریعتشان را کنار گذاشته‌اند و این نقیصة مهمی است.

از زمانی که دیدگاه تکاملی مطرح شد و ازآنجایی‌که این دیدگاه جهان‌بینی خاصی را ارائه می‌کرد که با دیدگاه‌های رایج همخوانی نداشت، واکنش‌های متفاوتی به این دیدگاه در میان متولیان امر دین در ادیان مختلف برانگیخته شده است. این تحقیق با به‌کارگیری روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد دستیابی به شباهت‌ها و تفاوتی‌های مواجهة کلیسای کاتولیک و عالمان شیعه با این دیدگاه است. نتایج حاصله، حکایت از عقب‌نشینی کلیسای کاتولیک از دیدگاه اولیة خود دربارة این نظریه دارد؛ علاوه بر اینکه این کلیسا به ابعاد مختلف و عمق تأثیرگذاری این دیدگاه توجه کرده است.

انجیل توماس از جمله کشفیات نجع حمادی و مبتنی بر عقاید گنوسی ـ مسیحی است و پژوهشگران تحقیقات بسیاری را در زمینه‌های تاریخی و مذهبی پیرامون این کشفیات و مخصوصاً عقاید گنوسی که حاکم بر بیشتر این متون است، انجام داده‌اند؛ که می‌توان گفت در این راستا به‌دنبال کشف یک مسئله بوده‌اند و آن اینکه گنوس به حقیقت نزدیک است یا مسیحیت؟ در این مقاله نیز یکی از متون نجع حمادی (انجیل توماس) و عقاید موجود در آن (گنوسی ـ مسیحی) مورد نقد و بررسی تطبیقی با قرآن کریم قرار گرفته است که می‌توان گفت طبق این بررسی تطبیقی، بیش از نیمی از گفتارهای منسوب به حضرت عیسی در این انجیل ساختگی و مخالف با آموزه‌های اسلامی است و این ادعا را که ۱۱۴ گفتار موجود، منسوب به آن حضرت است، به‌نوعی مردود می‌شمارد. البته بخشی از گفتارها دارای تطابق ظاهری با آموزه‌های اسلامی است؛ اما لازم به ذکر است كه همین بخش‌های مشترک نیز بر اساس بررسی انجام‌شده، با روش و نگرش اسلامی در تقابل است.

آیین بودا و آیین زرتشت دو سنت مهم دینی هستند که هر کدام نظریاتی در باب وضعیت انسان در جهان مطرح نموده و راه‌هایی برای رسیدن به رستگاری ارائه کرده‌اند. در آیین بودا، منشأ رنج انسان، میل و جهل است که به تناسخ می‌انجامد و نجات از گردونة تناسخ و رسیدن به نیروانه، هدف اصلی محسوب می‌شود و نیل به این هدف در دو فرقة اصلي بودایی، یعنی تراواده و مهایانه، تا حدی متفاوت است. تراواده راه ارهت، و مهایانه راه بودیستوه را در پیش می‌گیرد. در آیین زرتشت، رهایی از عواقب کارها، سخنان و اندیشه‌های نادرست و رسیدن به بهشت اهورامزدا، اصول نظریة نجات به‌شمار می‌آید که این امر از طریق ایمان به اهورا‌مزدا، پندار و گفتار و کردار نیک و توبه، با کمک امشاسپندان و منجیان تحقق می‌یابد. این نوشتار، آموزة «نجات» از دیدگاه دو فرقة بودایی تراواده و مهایانه را با آموزة «نجات» در اوستا، متن مقدس آیین زرتشت، مقايسه و بررسی می‌كند.