جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حدیث، پس از قرآن کریم، به عنوان دومین منبع اساسى کشف و تبیین مـعارف‌ الهى، بشمار می‌رود. مهم‌ترین چالش حدیثی، مساله اختلاف میان روایات و روش برخورد صحیح و اصلاح آن‌ها می‌باشد. از این رو در این مقاله به بررسی تطبیقی روش محدثین متقدم، در رفع تعارض اخبار با استفاده از روش تحلیل اسنادی پرداخته شده و به نتایج ذیل دست یافته‌است: شیخ کلینی(ره) اغلب از روش ترجیح و تخییر و توقف استفاده نموده، بدون آنکه دلایل خاص انتخابش را ذیل احادیث متعارض بیان کند؛ شیخ صدوق(ره) علاوه بر دو روش فوق، از روش جمع نیز استفاده نموده، لذا ایشان را می‌توان اولین جامع نویس متقدم شیعی دانست، که به جمع بین روایات متعارض پرداخته، براهین تجمیع خود را در ذیل پاره‌ای از آنها بیان نموده‌است؛ شیخ طوسی(ره) نیز، اساس و بنیان کار خود را بر ارائه دلایل منطقی جهت رفع اختلاف احادیث قرار داده، رفع تعارض اخبار را قانون مند و روش‌مند نمود؛ و پایه‌گذار ساختاری جامع و علمی جهت حل معضل فوق در آن زمان و همچنین آموزش روش برخورد با این موضوع و مباحث مشابه، جهت آیندگان گردید.

یکی از مهم‌ترین حوزه‌های معنایی قرآن کریم و دومین اصل از اصول دین مبین اسلام نبوّت است. این حوزه در ماده (رسل) و پرکاربردترین واژه این حوزه یعنی «رسول» تجلّی می‌یابد و نقش مهمی در کتاب و سنّت ایفا می‌کند. از همین رو در پژوهش پیش رو که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده‌است، ابتدا معانی گوناگون مادۀ (رسل) تحلیل و بررسی شد. سپس برای تبیین بهتر معنای واژۀ (رسول) طبق اصل جانشینی در معناشناسی، واژه مترادف آن یعنی (نبی) مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه با مراجعه به تفاسیر و تقسیم بندی نظرات مفسران و ارائه جدول فراوانی یادکرد خداوند از پیامبران اولوالعزم با واژه‌های رسول و نبیّ، جایگاه ممتاز واژۀ (رسول) در قرآن کریم تبیین و تفاوت کارکردهای میان دو واژه روشن گردید. بر اساس یافته‌های این پژوهش و با بررسی معناشناسی تاریخی واژه «رسول» درکُتب آسمانی یهود و مسیح و مطالعه زبان‌های سریانی، عبری ویونانی، روشن شد که این واژه در زبان‌های کهن و ادیان الهی قبل از اسلام نیز با همان معنای «فرستاده و پیام رسان الهی» کاربرد داشته که این امر نشان از ریشۀ عمیق این کلمه در تاریخ و متون الهی و جایگاه والای آن در حوزه دین دارد.

دعا، سؤال و درخواست بندگان از خداوند قادر برای رفع حاجت و نیاز مادی یا معنوی است. دعا، شامل حاجاتی است که به پیشگاه خداوند ادا می‌شود و هدف از گفتن این حاجات، برآورده ‌شدن و استجابت آن است. این مقاله با پرسش اصلی این که دعا در عهد قدیم، عهد جدید و قرآن چگونه توصیف می‌شود؟ با استفاده از روش تطبیقی جزئی به بررسی دعا پرداخته است.این مقاله نشان داده‌است که: دعا در عهد قدیم به‌ منزلۀ تنها نیایش زبانیِ مطرح، و بعد از زمانی طولانی، تافیلا از دعا مشتق ‌شد. دعا در عهد جدید، بیشترین جایگاه عبادی را در بین دیگر عبادات به خود اختصاص داده‌است. مهم‌ترین نکته در دعا، صمیمیت دعا کننده و دعای برخاسته از تمام دل و جان است. همچنین برای دعا مکان خاصی ذکر نشده، هرچند که بیشترین تأکید بر دعای در خلوت است؛ ولی منازل ایمان‌داران، کوه‌های اطراف شهر، کنیسه و کلیسا، محل‌های دعا محسوب می‌شوند. در قرآن، دعا یکی از مصادیق عبادت است؛ اهمیت دعا در قرآن به حدی است که، ارزش انسان با دعا تعیین شده‌است و اگر دعای انسان نباشد، شایستۀ توجه خداوند نیست. دعا در قرآن فطری انسان است.لذا هر نیاز فطری می‌تواند موضوع دعای انسان باشد.

نویسنده در این جستار کوشش به عمل آورده تا روش و گرایش تفسیری ابوالقاسم قشیری را در حد محدود ارائه نماید. شایان ذکر آن که روش تفسیری سه گونة اصلی دارد که هر یک دارای فروعاتی نیز می‌باشد؛ چه ممکن است یک مفسر آیات قرآن مجید را به کمک آیاتی دیگر تفسیر کند که این روش را، تصدیقی یا تفسیر قرآن به قرآن نامند؛ و نیز ممکن است آیات قرآن را با تکیه بر سنّت معتبر تفسیر کنند که آن را روش روایی یا تفسیر قرآن به واسطة سنّت نامند؛ و نیز ممکن است قرآن به واسطه عقل سلیم بشری تفسیر شود که آن را روش درایی گویند اما گرایش تفسیری برخاسته از تراوش‌های فکری یک مفسر است که تفسیر عرفانی زیر مجموعه‌ای از گرایش‌های تفسیری می‌باشد. گرایش‌های گونه‌گونی در تفسیر قرآن ممکن است در کار باشد. از قبیل گرایش عرفانی، فلسفی، ادبی، علمی و ... به‌سان تفسیر لطائف‌الاشارات، تفسیر ملاصدرا، تفسیر زمخشری، تفسیر طنطاوی و ... می‌توان گفت که روش تفسیری قشیر تا حدودی روش جامع و گرایش تفسیری وی کاملاً عرفانی می‌باشد.

رابطۀ خود‌شناسی و خداشناسی یکی از مسائل بسیار مهم در حوزۀ انسان‌شناسی و خداشناسی است و این مسأله به اندازه‌ای مهم است که در جوامع روایی ما احادیث بسیار زیادی به این مسأله پرداخته‌است. از جملۀ این روایات می‌توان به حدیث شریف «کسی‌که خود را بشناسد، پروردگارش را شناخته‌است» اشاره کرد. با توجه به اهمیت شناخت نفس و دلالت آن بر شناخت ربّ، مقاله حاضر با روش تحلیلی- توصیفی با هدف تبیین چگونگی دلالت معنایی اوصاف نفس بر اوصاف ربّ، ابتدا به تحلیل حدیث معرفت نفس پرداخته و سپس نحوۀ دلالت معنایی اوصاف نفس بر اوصاف ربّ را در دو دسته صفات ثبوتی و سلبی مورد بررسی داده و به این نتیجه رسیده‌است که به میزانی که انسان خود را بشناسد، به همان میزان، شناخت او نسبت به ربّ خود نیز ارتقا یافته و دقیق‌تر می‌شود. به عنوان مثال از شناخت اوصاف ثبوتی‌ای مانند علم، قدرت، حیات و ... و اوصاف سلبی‌ای مانند عدم ترکب، عدم رؤیت حسی، عدم حلول و اتحاد، عدم نوم و غفلت و ... در نفس، می‌توان به شناخت چنین اوصافی در ربّ نائل آمد.

قرآن کریم به عنوان معتبرترین منبع استنباط دانشمندان اسلامی، کلام خداوند متعال بوده و بنابر اعتقاد قاطبة مسلمانان این کتاب آسمانی بدون نقل معنا و بی هیچ کم وکاستی به دست انسان رسیده‌است. از این رو یکایک کلمات قرآن کریم واسطه در انتقال پیام از پیام دهنده(خدا) به پیام گیرنده(انسان) است. بنابراین فهم دقیق کلمات این کتاب مقدس از طریق مفهوم‌شناسی و یافتن کلمات مترادف، متضاد و مرتبط ممکن خواهد بود؛ ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. نگارنده این مقاله معتقد است که چنانچه با این روش واژة «صلح» مورد مطالعه واقع شود، جواز یک عمل حقوقی دو طرفه(صلح ابتدائی) را به ارمغان می‌آورد که گره‌گشای بسیاری از تعاملات مدنی میان مردم خواهد بود. امروزه «صلح ابتدائی» یا «صلح بدوی» می‌تواند به عنوان ره‌آورد این دقت مفهوم‌شناختی، آزادی معاملی انسان‌ها را تقویت کند و روابط حقوقی افراد را توسعه داده و مستحکم‌تر سازد. این تحقیق با تکیه بر روش تحلیلی و مبتنی بر فرایند مفهوم‌شناسی، مقصود فوق را با مطالعة کتابخانه‌ای آثار لغویان، مفسران و فقها دنبال می‌کند.

سبک، طرز خاصی از نظم یا نثر است که نویسنده بر می‌گزیند. سبک‌شناسی، علمی است که به تحلیل و بررسی عناصر سخن می‌پردازد و شاخه‌ای از علم زبان‌شناسی است که هدف آن بررسی متون ادبی، و از لایه‌های گوناگونی برخوردار است. دعا و مناجات، هر دو راز و نیاز با پروردگار هستند ولی مناجات نوعی گفتگوی صمیمانه با معبود است که مناجات حضرت امیر (ع) در کوفه مناجاتی است که از قوّت و عمق در ساختار و معنا برخوردار است و با وجود تکرار واژگان، از زیبایی خاصی برخوردار است. این نوشتار به روش توصیفی – تحلیلی، سبک‌شناسی این مناجات را در دو لایۀ آوایی و واژگانی مورد بررسی قرار می‌دهد. تکرار کلمات و حروف در این مناجات هم‌سو و متناسب با معنای ارائه شده هستند و واج‌آرایی و تکرار کلمات و حروف، صبغۀ آوایی فاخری به متن بخشیده‌است. واژگان این مناجات، رسمی و سهل و بیشتر انتزاعی و نشان‌دار هستند و در این مناجات، تکرار کلمات و حروف نه تنها به فصاحت و شیوایی آن خللی وارد نکرده بلکه به فصاحت و زیبایی مناجات افزوده و متناسب با فضا و اقتضای مناجات است. با بررسی و درک معنای واژگان و واژگان مشابه می‌توان دریافت که واژه‌ها هر کدام در بهترین شکل و موقعیّت خویش است وکاربرد فعل‌های مضارع و اسم فاعل و اسم مفعول، متناسب با معنای اراده شده در مناجات است. وجود حرف عطف «و»، جملات پی در پی و... باعث پویایی و به هم پیوستگی آن شده‌است.