جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دیدگاه جان مکی در فرااخلاق به نظریة خطاانگاری در باب اخلاق نامور است. این دیدگاه، به‌طور کلی، گفتار اخلاقی را دست‌خوش خطا می‌داند. مکی در تلاش برای اثبات دیدگاه خود از دو استدلال که یکی مبتنی بر نسبیت است و دیگری مبتنی بر غرابت، یاری گرفته است. در اولی به تنوع قوانین و آداب در جوامع مختلف متمسک می‌شود و در دومی که خود آن را مهم­تر و دارای کاربردی عمومی­تر می­داند و متشکل از دو بخش متافیزیکی و معرفت­شناختی است، چنین استدلال کرده است که چنان‌چه واقعیات اخلاقی در جهان عینیت داشته باشند، مستلزم آن خواهد بود که با پدیده­هایی عجیب و غریب مواجه باشیم. او نتیجه می­گیرد اظهار اینکه ارزش‌های عینی در عالم وجود دارد، گفتن امری بی­معنا نیست؛ ولی به‌طور کلی خطا و کاذب است. در این مقاله، ضمن توصیف نظریة مذکور با نگاهی تحلیلی-انتقادی، به نقد و بررسی آان پرداخته شده است که بر اساس آن به نظر می‌رسد دیدگاه جان مکی در فرااخلاق راه حل معارضة میان واقع‌گرایی و ضد آن نیست.

نظریة امر الهی یکی از انواع نظریه‌های وظیفه‌گرایانه است که تقریرهای متعددی دارد. سنت‌های یهودی، مسیحی و اسلامی با توجه به صفاتی که در متون مقدس و مباحث کلامی خود برای خدا اثبات کرده‌اند، تفاسیر مختلفی از امر خدا و رابطة امر اخلاقی و امر الهی، به صورت منطقی و ضروری یا به ضرورت متافیزیکی و اخلاقی، ارائه کرده‌اند. تبیین ارتباط میان امر دینی و اخلاقی و تقدم دین بر اخلاق تنسیق‌های مختلفی می‌طلبد، تا در نهایت، نوع خاصی از تقدم، به صورت تاریخی، مابعدالطبیعی، معرفت‌شناسی و مفهومی یا معناشناسانه، توجیه شود. نظریة امر الهی رابرت آدامز یکی از نمونه‌های اصلاح شدة نظریة امر الهی در دوره معاصر است که با تکیه بر یک اصل متافیزیکی که ریشه در تلقی خاص ارتباط انسان با خداوند دارد، تلاش دارد تا ضعف‌ها و کاستی‌های نظریه‌های ابتدایی امر الهی را به نحوی بازسازی کند و تقدم معناشناختی زبان دین بر اخلاق را توجیه نماید. این رویکرد با توجه به الزام اخلاقی و مفاهیمی از این دست شکل گرفته است و تلاش نموده تا با اصلاح مواضع معناشناختی از نظریة امر الهی دفاع کند. از این منظر، از نظر اخلاقی، عملی نادرست است که تنها و تنها در مقابل امر یا ارادة الهی قرار گیرد. مشروعیت این دستورات نیز ناشی از فرمان خدای عشق است که رابطة خاصی میان او و فرد متدین وجود دارد.

این مقاله به بررسی دیدگاه کانت دربارة حکم اخلاقی دروغگویی می‌پردازد. دروغگویی از نظر کانت رذیلتی بزرگ و کلید تمام شرور در عالم است. وی دروغ را چنین تعریف می‌کند: «به زبان چیزی گفتن و در دل چیزی داشتن». اغلب تصور می‌شود که دروغگویی به‌خاطر ضرر زدن به غیر نادرست است؛ ولی کانت معتقد است دروغ حتی اگر زیانی به کسی نداشته باشد و با نیت خیر نیز گفته شود، باز عملی نارواست. وی دروغ‌گویی را به خاطر نابود کردن ارزش انسانی خویش، نادرست می‌شمارد. او دروغ نگفتن را یک وظیفة کامل انسانی هم نسبت به دیگران و هم نسبت به خویشتن برمی‌شمارد. سئوال اصلی پژوهش این است که آیا دروغگویی از منظر کانت به‌طور مطلق ممنوع است یا وی آن را در برخی شرایط تجویز می کند؟ نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که دیدگاه کانت در مورد مطلق یا نسبی بودن ممنوعیت دروغگویی در آثار مختلفش متفاوت است. کانت در آثار ابتدایی خود، مانند: درس‌های فلسفه اخلاق، دیدگاه سهل‌گیرانه‌تر و انعطاف‌پذیرتری نسبت به دروغگویی دارد و دروغگویی را به‌طور مطلق ممنوع نمی‌شمارد؛ بلکه دروغگویی برای نجات خود از سوء استفادة دیگران را تجویز می‌کند و به‌طور کلی، دروغگویی و فریب را از باب مقابله به مثل جایز می‌شمارد؛ اما در آثار متأخرش، مانند: مابعدالطبیعه اخلاق و مقالة «حق فرضی دروغگویی با انگیزة خیرخواهانه» معتقد به ممنوعیت مطلق دروغگویی شده است. وی در بنیاد مابعدالطبیعة اخلاق، دروغگویی را بر اساس اصل تعمیم پذیری و اصل غایات ممنوع می‌شمارد.

امروزه به زعم فیلسوفان اخلاقِ فضیلت، نسبت به اقتصاد جهانی‌شده نمی‌توان صرفاً با حد و مرزهای حقوقی احاطه پیدا کرد. همچنین نمی‌توان صرفاً با قوانین گوناگون و با تکیه بر منافع شخصی، مانع از پدید آمدن بحران‌های اقتصادی شد، بلکه به مجموعه‌ای از فضلیت‌های اخلاقی نیاز داریم. اما کدامین فضیلت‌ها باید بر اقتصاد جهانی‌شده‌ی امروز حاکم باشند؟ برای پاسخ، می‌توان به نظریه‌ی اخلاقی توماس آکوئینی رجوع نمود که بر اساس پیوند میان فضیلت و عدالت شکل گرفته است. دیدگاه او، می‌تواند پاسخگوی بسیاری از مباحث مطرح در اخلاق اقتصادی باشد. در این جستار، نخست به این مسئله توجه خواهیم نمود که چگونه نظریه‌ی فضیلت توماس، با تأکید بر نور طبیعی عقل، می‌تواند برای غیر مسیحیان و حتی غیر متدینان هم کارآمد باشد. سپس توضیح خواهیم داد که چگونه نظریه‌ی توماس در خصوص "حق طبیعی"، فضیلت و عدالت را با یکدیگر متحد می‌سازد. سپس به چالش میان تنوع فرهنگی و وحدت اخلاقی در اقتصاد و تجارت جهانی‌شده‌ی امروز خواهیم پرداخت.