جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحليل گفتمان به‌عنوان يک رويکرد کيفي، به‌دليل نقشي که در کشف نهفته‌ها و امور ذهني دارد، جايگاه مهمي در بسياري از پژوهش‌هاي اجتماعي يافته است. ازاين‌رو با توجه به اهميت تحليل گفتمان تحقيقات اجتماعي،اين مقاله به بررسي روش‌شناسي تحليل گفتمان، مي‌پردازد. تحليل گفتمان تکنيکي است که در مطالعة متون، رسانه‌ها، فرهنگ‌ها، علوم سياست، اجتماع و مواردي مانند آن کاربرد دارد و براي کشف معناي به‌کار‌رفته در متن يا سخن تلاش مي‌کند. تمرکز تحليل گفتمان بر گفت‌وگو (زبان نوشتاري يا گفتاري) است و هدف اصلي مورد توجه آن، رفتار اجتماعي نهفته در گفت‌و‌گو مي باشد. به عبارت ديگر، در تحليل گفتمان به‌صورت مستقيم به مقاصد و انگيزه‌هاي افراد در گفت‌وگو کاري ندارد؛ بلکه به‌دنبال آن است که مقوله‌ها، عقيده‌ها، بينش‌ها و نقش‌ها را در درون خود متن مشخص کند. اين مقاله با رويکرد تحليلي و اسنادي، ابتدا به واژه‌شناسي پژوهش تحليل گفتمان مي‌پردازد. سپس به بررسي مباني فلسفي، تاريخچة پيدايش و مهم‌ترين اهداف آن و در ادامه، به نقدهاي آن پرداخته شده است.

مباني فلسفي‌، نظامي از باورداشت‌هاي بنيادي است که بر پژوهش‌، چگونگي اجرا و روش‌هاي آن تأثير مي‌گذارد. مقالة حاضر با هدف تبيين مبناي فلسفي پژوهش ترکيبي تدوين شده است. در پژوهش ترکيبي، از رويکردهاي نظري متفاوت‌، طرح‌هاي متنوع ترکيبي‌، روش‌هاي گوناگون گردآوري و تحليل داده‌ها و منابع گوناگون اطلاعات استفاده مي‌شود. تحليل و استنتاج‌، روش مورد استفاده در اين مقاله بوده است‌. پراگماتيسم اصلي‌ترين مبناي فلسفي پژوهش ترکيبي است. ابزارگرايي و فايده‌گرايي‌، وجه ارتباطي پراگماتيسم با پژوهش ترکيبي‌اند. ابزارگرايي پيامد معرفت‌شناسي پراگماتيسم و فايده‌گرايي، نتيجة ارزش‌شناسي آن است. مقالة حاضر اثر‌پذيري پژوهش ترکيبي از پراگماتيسم و نقد‌هاي مربوط به آن را مورد بررسي قرار داده است.

آيت‌الله مصباح معناشناسي مفاهيم اخلاقي را وظيفة فيلسوف مي‌داند. معناشناسي به ارتباط الفاظ و مفاهيم، که از کارکردهاي لغت‌شناسان است، نمي‌پردازد، بلکه منظور از «معناشناسي اخلاق» بررسي و ارائه تعريفي از مفاهيم است که براي تبيين حقيقت و تعيين قلمروي محکي مفاهيم اخلاقي به کار مي‌رود. فلاسفة اخلاق در بسياري از معاني مفاهيم اخلاقي اختلاف‌نظر دارند که اين اختلاف ريشه در روش آنها دارد. اين تحقيق، به روش تحليلي و با استفاده از تبيين‌هاي عقلاني، به روش فهم معناي مفاهيم اخلاقي نزد آيت‌الله مصباح مي‌پردازد. روش مراجعه به مصداق، امر آمر، عرف، شهود و عقل از روش‌هاي کسب معنا براي مفاهيم اخلاقي شمرده شده است. مفاهيم اخلاقي نزد آيت‌الله مصباح، از سنخ مفاهيم فلسفي هستند. ازاين‌رو، بايد مانند مفاهيم فلسفي معناشناسي شوند. اين مفاهيم، با توجه به روش مقايسه ميان واقعيات و انتزاع معنا و ويژگي خاصي که مناسب هدف بحث است، فهميده مي‌شوند. برخي از مزاياي اين روش معناشناسي، امکان صحت‌سنجي، انتقال به ديگران و خطاناپذيري آن است.

پيشرفت در هر زمينه از علم، حاصل بهره‌گيري از پژوهش‌هاي نظام‌مند است. پژوهش کيفي ريشه در رشته‌هاي متعدد علمي دارد. اين رشته‌ها، نه‌تنها شامل علوم اجتماعي مانند مردم‌شناسي، جامعه‌شناسي و روان‌شناسي هستند، بلکه علوم انساني مانند هنر، ادبيات، فلسفه و حتي تحقيق‌هاي بين‌رشته‌اي را نيز در‌برمي‌گيرند. با آغاز قرن بيستم و تکثر روش‌هاي پژوهش، اين قاعده مورد دقت‌نظر قرار گرفت که براي انجام درست يک پژوهش، بايد از روش صحيح و متناسب با آن استفاده کرد. روش دلالت‌پژوهي به‌عنوان يکي از روش‌هاي کيفي، مناسب انجام پژوهش‌هايي اسـت کـه در آن پـژوهشگر قصـد دارد از سهم عاريه‌اي يک‌رشته، مکتب، فلسفه، نحلـة مطالعـاتي، نظريه، مدل و يا يک ايدة عام بهره گرفته، و گاهي رهنمودهـاي اوليـه‌اي را بـراي رشـته يا حوزة مطالعاتي يا موضوع مطالعاتي خود ارائه نمايد. آشنايي پژوهشگر با شيوه‌هاي پژوهش کيفي به‌طور خاص و بعضاً کمـّي، بـراي موفقيـت در اين روش‌شناسي ضروري است. هدف اين مقاله، پرداختن به روش‌شناسـي دلالت‌پژوهي، اهميت و ضرورت، معرفي و چگونگي اجراي اين روش است.

هدف اصلي اين مقاله بررسي روش‌شناسي اقتصاد اسلامي و توسعة معيارهاي آن با توجه به ساختار منطقي و اصول موضوعة قرآن و سنت است؛ به‌گونه‎اي‌که بتواند تبيين و رهنمود‌هايي در روند عملکرد صحيح نظام اقتصاد اسلامي ارائه دهد. در همين زمينه يکي از پرسش‌هاي اساسي اين حوزه اين است که روش‌شناسي اقتصاد متعارف آيا مي‌تواند در زمينة تحليل و ارزيابي صحيح نظريات اقتصادي به‌کمک اقتصاددان بيايد يا خير؟ به همين دليل، برخي زواياي اين هدف که از طريق بررسي تطبيقي نظريات روش‌شناسي اقتصاد متعارف با روش‌شناسي اقتصاد اسلامي حاصل مي‌شود، مورد بررسي قرار گرفته است. روش مطالعه در اين تحقيق که تطبيقي-انتقادي است، نشان مي‌دهد روش‌شناسي اقتصاد متعارف در مقايسه با رويکرد رقيب خود، هم از لحاظ کارکردي و هم از لحاظ معرفت‌شناسي داراي ضعف‌ها و کاستي‌هاي متعددي است که اين کاستي‌ها، هم از جهت خود محققين اقتصاد متعارف و هم از جهت اقتصاد اسلامي به‌تفصيل بررسي شده‌اند.

در دانش اقتصاد رايج، فرد محور تحليل‌ها و عنصر مؤثر در تبيين پديده‌هاي اقتصادي است. کتاب‌ها و تحقيقات اقتصاد خرد و ساير نظريات اقتصادي بر همين مبنا شکل‌ مي‌گيرد. اين وضعيت به مطالعات اقتصاد خرد اسلامي نيز سرايت کرده است. تحقيق حاضر تلاش دارد با بررسي ادبيات موجود اقتصاد خرد اسلامي و بررسي لوازم و ملزومات ديدگاه‌هاي مطرح در کتاب و سنت، به ديدگاهي قابل استناد به اسلام دربارة واحد تحليل خرد در اقتصاد دست يابد. طبق يافته‌هاي تحقيق، واحد تحليل خرد، آن جزء مفهومي است که قابل تحويل به اجزاي خود نباشد. در علم اقتصاد اسلامي، راه شناخت چنين جزئي، مراجعه به ديدگاه‌ شريعت دربارة روابط مالي است. شواهد متنوع در کتاب و سنت از انتخاب خانواده به‌عنوان واحد تحليل خرد حمايت مي‌کند. آيه‌هاي ‌34 نساء، 18 زخرف، 32، 53 و 59 احزاب و 223 بقره و رواياتي که بر تفاوت‌هاي رواني زن و مرد دلالت دارند، وابستگي روان‌شناختي، اخلاقي و حقوقي رفتارهاي اقتصادي همسران به يکديگر را تثبيت مي‌کند. لازمة پذيرش اين وابستگي، التزام به نقش مؤثر نهاد خانواده، نفي مشابهت و استقلال همسران (زن و مرد) و پذيرش خانواده به‌عنوان واحد خرد مؤثر و پرکاربرد در تحليل‌هاي اقتصادي است.