جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش یک فرایند قابل مدیریت و نظام­‌دهی است و یکی از پایه‌­های اساسی تمدّن‌­سازی شمرده می شود؛ از این رو طراحی نقشه‌­ی پژوهش هدفمند در مسیر تحقق تمدّن­‌سازی با توجه به بیانیه گام دوم انقلاب ضروری است. در این راستا باید اندیشه‌­های آیت الله خامنه‌­ای را به مثابه اندیشمند و سردمدار تمدّن­‌خواهی نوین اسلامی، مورد توجه و تحلیل قرار داد. این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی، با مطالعه تفصیلی بیانات رهبر معظم انقلاب در بازه زمانی 1379 تا 1397، به استخراج اصول و زیرساخت­‌های مسیر پژوهش تمدّن‌­ساز پرداخته و به دو اصل «انطباق پژوهش بر نیازهای جاری و آینده کشور» و «دستیابی به مرجعیت و استقلال علمی» دست­یافته است. به دنبال آن، مؤلفه‌­های عملی هر یک را مورد تحلیل و واکاوی قرار داده است؛ در این راستا، چهار مؤلفه برای تحقق اصل نخست و شش مؤلفه برای اصل دوم ارائه کرده و تاکتیک­‌های عملیاتی را پیشنهاد نموده است.

یکی از مهمترین موضوعات مورد بررسی در عصر فتوحات و سده‌­های نخستین اسلامی در ایران، وضعیت اقلیت های دینی و نوع مواجهه مسلمانان با آنان بود. قرآن با تأکید بر مفهوم «اهل کتاب»، تکلیفِ چگونگی مواجهه مسلمانان با یهودیان، مسیحیان، صائبین و با تفسیری که از این مفهوم شد با زرتشیان را مشخص نموده بود. اما زمانی­‌که در جریان فتوحات، فاتحان مسلمان به شرقی‌­ترین نواحی ایران رسیدند، با بودیسم مواجهه شدند. آیینی که برای آنان کمتر شناخته بود و بنابراین تا آن هنگام برای آنان مشخص نبود که چگونه و بر مبنای چه نوع احکام فقهی می‌­بایست با بوداییان مواجهه شوند. بنابراین در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که مسلمانان چگونه و بر چه مبنایی توانستند روابط خود را با بوداییان تنظیم کنند. بر مبنای یافته­‌های پژوهش تلقی نخستین مسلمانان از بودیسم آیینی مشرک و بت‌­پرست بود و آنان بر مبنای همین تلقی برخوردهای خشن و بدون تسامحی با بوداییان داشتند. اما در ادامه، ضرورت‌­های حکومت نوپای مسلمانان در این مناطق موجب تغییر نگرش آنان نسبت به بودیسم شد. به گونه‌­ای که با بوداییان همان معامله‌­ای صورت گرفت که با اهل کتاب صورت گرفته بود.

فضل‌­الله ­بن­ روزبهان (د.927 ق) از مورخانی است که در اندیشه تاریخ­‌نگاری اسلامی - ایرانی جایگاه ویژه‌­ای دارد. پرداختن ­به تاریخ از منظر یک فقیه محدث که همواره میان ذهن آرمان­‌گرای خود و وقایع موجود در جامعه در نوسان بود، موجب نگرش خاص او به تاریخ شده است. این مقاله با هدف پرداختن به ­­بررسی ویژگی­‌های تاریخ‌نگری خنجی و تأثیر آن بر تاریخ‌­نگاری او با تکیه بر عالم ­آرای ­امینی و دیگر منابع کمکی نوشته شده است. یافته­‌های پژوهش بیانگر این است که معرفت تاریخی مؤلف با توجه به­ چارچوب‌­های ذهنی و شرایط سیاسی و اجتماعی زیستگاهش بر اساس مؤلفه‌­هایی همچون نگرش دینی (تأویل‌­گرایی و تقدیرگرایی)، نگرش فرقه‌­ای­ و کلامی، نگرش انتقادی، اخلا­ق‌­محوری و نخبه­‌گرایی و بینش سیاسی- اجتماعی، همراه با رویکردهای روایی و تحلیلی - انتقادی استوار است.

ابن‌سعد در کتاب الطبقات ­الکبری، بخشی را به مقتل الحسین(ع) اختصاص داده که در میان مقاتل موجود سیدالشهدا(ع) از لحاظ قدمت در جایگاه دوم قرار دارد. با وجود موارد مشابه فراوان میان گزارش‌های آن با مقتل ابومخنف، ابن‌سعد بسیاری از روایات مقتل ابومخنف را حذف کرده و به نقل از مقاتل واقدی و دیگران روی آورده است. رویکرد جانب‌دارانۀ ابن‌­سعد در گزارش واقعۀ عاشورا، اقبال وسیع مورخان و رجال‌­شناسان مکتب شام؛ همچون ابن­‌عساکر، ذهبی، ابن­‌حجر، مزّی، ابن­‌کثیر به آن را به دنبال داشته است. این مقتل علی‌رغم اخبار منفرد نسبت به دیگر کتب تاریخی و یا حدیثی، در برخی موارد با وقایع مسلم و یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار بوده و در مواردی شأن امام معصوم(ع) و یا خاندان معصومان(ع) را مخدوش ساخته و پایه‌های نااستواری برای تحقیق پیش‌روی عالمان فریقین در قرن­‌های بعد از خود قرار داده است. یافته‌­ها نشان از جهت‌­داری گزارش وی از قیام امام حسین(ع) و تحلیل برپایه ذهنیتی خاص است که احتیاطی دوچندان را پیش­روی مقتل‌پژوه می‌­نهد. این مقاله با روش کتابخانه‌­ای به‌­صورت میان‌­رشته‌­ای تاریخ و حدیث و رویکردی تحلیلی و انتقادی، روایات تأثیرگذار و جهت‌­دار او را مورد نقد و بررسی قرار داده است.

با گسترش قلمرو اسلامی و فتح مناطقی از آسیا و شمال آفریقا در سده های اول و دوم هجری قمری و ورود بردگان و اسرا، بستر مناسبی برای کنیزداری جامعه عرب فراهم شد. گروهی از این کنیزان که از مولای خویش صاحب فرزند شدند، اُمّ ولد نامیده می‌شدند. پژوهش پیش رو درصدد است رویکرد افراد جامعه نسبت به اُمّ ولدها و نقش ائمه اطهار (ع) در ارتقاء منزلت اجتماعی آن‌ها را مورد واکاوی قرار دهد. بدین منظور نوشته‌های تاریخی و غیر تاریخی برای درک اجتماعی موضوع، مطالعه و سپس پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی ارائه شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد در شرایطی که کنیزان و اُمّ ولدها در جامعه‌ی عرب جایگاهی نداشتند و مورد تحقیر و تبعیض قرار می‌گرفتند، ائمه(ع) ضمن حمایت حقوقی از کنیزان، با آزاد کردن و انتخاب آنها به عنوان همسر، عملاً الگویی از رفتار درست و اسلامی را در چارچوب خانواده ارائه دادند و جایگاه و منزلت اُمِّ ولدها را به عنوان همسران و مادران فرزندان خود ارتقاء بخشیدند.