جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابوالبرکات علی بن الحسین الحسینی یکی از عالمان و ادیبان مهم شیعه در قرن چهارم و ربع اول قرن پنجم هجری در خراسان بوده است. از زادگاه و تاریخ حیات وی اطلاعات زیادی در دست نیست، اما جستجو در منابع تاریخی نشان می‌دهد که وی شیعۀ امامی اثناعشری، از عالمان و ادیبان خراسان، و ساکن نیشابور بوده است. علاوه بر ذکر نام و اشعارش در آثار ابومنصور ثعالبی (متوفای 429 ق)، و ذکر نامش در شمار شاگردان و راویان شیخ صدوق (م 381 ق)، اجزای مختلف یک قرآن سی پاره در میان موقوفات حرم رضوی در مشهد به کتابت و وقف وی، توجه ما را به او و حیات علمی‌اش بیشتر جلب می‌کند. این مقاله پس از مروری بر احوال و آثار وی، به معرفی قرآنی سی پاره می‌پردازد که وی آن را کتابت و در ماه رمضان سال 421 هجری، بر حرم رضوی در مشهد مقدس وقف کرده است.

سلسله مقالاتی که زین پس زیر عنوان «اشارات و تنبیهات» منتشر می‌شود مجالی است برای طرح و تحریر جستارهای گونه‌گونِ انتقادی و کتابگزارانه و تُراث‌پژوهانه که هر یک از آن جستارها نوشتاری کوتاه و مستقل است در باب موضوعی مشخّص و ممتاز. عناوین جستارهای بخش نخست «اشارت و تنبیهات» به قرار زیر است: - تک‌نگاشتی ارزنده در شرح احوال و مکاتبات صاحب بن عَبّاد - ملاحظاتی انتقادی در باب کتابشناسی متون چاپ شده در ایران - اعتقادنامه‌ای امامی از مکتب حلّۀ متأخّر

علامه مصطفوی مؤلف کتاب تفسیر روشن، در کتاب خود بعد از عنوان یک یا چند آیه از قرآن، به شرح لغات پرداخته و پس از آن، ترجمه آیات را ذیل عنوان ترجمه می‌آورد. نویسنده در نوشتار حاضر، ترجمه مذکور را در بوته نقد و بررسی قرار داده است. به‌زعم وی، ترجمه مؤلف درعین‌حال که در بسیاری از آیات، مقصود و منظور متکلم را تفهیم نمی‌کند؛ چه‌بسا در آن، تحریف معنایی دیده می‌شود. همچنین، پیچیده، ناخوانا و دارای لغزش و خطاست. نگارنده برای تأیید انتقادات وارده خود، نخست، از علت کاستی‌های کتاب سخن به میان می‌آورد. وی اشکالات را برخاسته از ضعف نگارش فارسی مؤلف و اصول مورد پذیرش وی درباره لغات قرآن و معانی آنها از کتاب التحقیق فی کلمات القرآن می داند. در ادامه، با بیان شاهد مثال‌هایی از متن کتاب، خطاهای رخ داده در ترجمه را پیش چشم مخاطبان قرار می‌دهد.

ضمن حواشی نسخه‌ای از کتاب النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی تألیف شیخ طوسی (460 ق) به خط ابوالحسن علی بن ابراهیم بن حسن بن موسی فراهانی مورخ سال 591 ق (موجود در کتابخانه جعفری در مدرسه هندی شهر کربلا، ش 72) بخش‌های کوتاهی از چند کتاب مفقود شیعی باقی مانده است. در این مقاله ضمن معرفی مفصل نسخه، بخش‌های باقی‌مانده از این کتاب‌ها نقل شده است. این کتاب‌ها عبارتند از: الجامع احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطی کوفی (221 ق)؛ المشیخة حسن بن محبوب سرّاد بجلی (224 ق)؛ الارکان و لمح البرهان فی کمال شهر رمضان تألیف شیخ مفید (413 ق)؛ شرح النهایة قطب‌الدین سعید بن هبةالله بن حسن راوندی (573 ق)؛ و یکی از کتابهای ابوجعفر محمد بن علی بن حسن مقری نیشابوری (قرن 6).

رسالۀ مختصر امّا پرثمرِ استِقصَاءُ النَّظَر فی البَحثِ عنِ القَضاءِ والقَدَر در زمرۀ تک‌نگاشت‌های متکلّم آوازه‌مند امامی، حسن بن یوسف بن علی بن مُطهّر حِلّی (د: ۶۴۸ _ 726 ھ.ق.) ملقَّب به علّامۀ حلّی قرار دارد که به بحث از موضوع بحث‌برانگیز و مناقشه‌آمیز جبر و اختیار اختصاص یافته است. او در این اثر کوشیده است دیدگاه‌ها و ادلّۀ باورمندان به دو عقیدۀ جبر یا اختیار انسان در صدور افعال را شرح دهد و آنگاه بر اساس دلایل عقلی و نقلی ایستار درست را در این مسئله تبیین نماید. در مقالۀ حاضر، نخست به مهم‌ترین نگاشته‌های متکلّمانِ پیش از علّامۀ حلّی در موضوع قضاء و قدر اشاره می‌شود. پس از آن، ساختار و محتوای رسالۀ استِقصَاءُ النَّظَر، تاریخ نگارش آن، ویراست‌های مختلف به‌چاپ رسیده از این اثر، شروح نگاشته‌شده بر آن و نیز دست‌نویس‌ کهنِ ارزشمندی از رسالۀ مزبور معرّفی و بررسی می‌شود.

وجه تمایز آدونیس از هم نوعانش در جهان عرب و ایران، توجهش به ابعاد گوناگون سنت اسلامی و بستر شکل‌گیری شعر عربی است. وی هرگونه نقد بنیادین بر ساختار شعر را نیازمند آگاهی از سرچشمه‌هایی می‌داند که الهام‌بخش آن بوده‌اند. نگارنده، نوشتار حاضر را با هدف آگاهی مخاطبان از اندیشه‌های آدونیس در زمینه فرهنگ اسلامی به رشته تحریر درآورده است. وی در راستای تحقق این هدف، پس از معرفی آدونیس، مقصود از «ثابت» و «متحول» در اندیشه او را تبیین می‌کند. بعلاوه، جلوه‌هایی از تقلید و نوآوری در فرهنگ اسلامی را در آراء آدونیس در عرصه سیاست، شعر و ادبیات، و ... ارائه می‌دهد. در انتها، با بیان این مسئله که نقدهایی بر دیدگاه‌های آدونیس در زمینه سنت و فرهنگ اسلامی، به نگارش درآمده است، به نکاتی که در نقدهای رایج مورد توجه قرار نگرفته‌اند، اشاره می‌نماید.

نظریۀ «وحدت موضوعی سوره‌ها»، ازجمله روش‌های تفسیر قرآن است که روابط مفهومی میان آیات قرآن را در پرتو غرض سوره مورد توجه قرار می‌دهد. رسالت این نظریه نظام‌مند و منسجم جلوه دادن هر یک از سوره‌هاست که در آن مفسر در خلال توجه به جنبه‌های ادبی و زبانی، به دنبال راهی برای کشف پیوستگی اهداف و تناسب معنوی میان محور سوره و گزاره‌های معنایی است. اهتمام به متمایز و مستقل جلوه دادن شخصیت هر سوره ازجمله ثمرات این نظریه مطرح شده که مدت‌ها از بیان آن گذشته است، از این رو آگاهی نسبت به نظرات مطروحۀ جدید، می‌تواند نگرشی نوین به این نظریه بخشد. کتاب «التفسیر الموضوعی لسور القرآن الکریم» از جملۀ این تالیفات است که به اشراف دکتر مصطفی مسلم در دهۀ حاضر منتشر شده است. این کتاب متضمن آراء و نظرات جدید تفسیری و یا بازخوانی و تکمیل تعدادی از آن‌هاست که لزوم توجه به آن ضروری می‌نماید؛ لذا این نوشتار به معرفی این کتاب تفسیری و چگونگی کاربست نظریۀ وحدت موضوعی سُوَر در آن، اهتمام داشته است.