جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده: محقق عاملی از سیره نگاران معاصر امامیه در الصحیح من سیرة الإمام علی(ع) دارای نظریه خاص در نقد و سنجش گزارش‌های تاریخی- حدیثی است؛ این نظریه بر اصولی استوار است که اساس نظریه وی را در نقد تشکیل می‌دهند؛ هم‌چنین پیامدهایی را برای محقق عاملی در سیره نگاری علی(ع) به ارمغان آورده است. مسئله اصلی این پژوهه بازیابی و تحلیل استنادی اصول و کارکردهای نظریه نقد در الصحیح من سیرة الإمام علی(ع) است. مهم ترین اصول نظریه نقد محقق عاملی جامع نگری، اعتدال، اصالت، احتیاط، تاریخ‌گذاری، قرآن محوری و جریان شناسی است. پیرایش نصوص، دفاع از فضائل، پاسخ به شبهات، نوآوری و ابداع و آموزه شناسی از جمله کارکردهای نظریه نقد محقق عاملی در سیره نگاری علی(ع) است. برآیند پژوهش تأکید بر روشمندی محقق عاملی در نقد السیره و توصیف ابعاد سیره نگاری تحلیلی- انتقادی الصحیح من سیرة الإمام علی(ع) است.

علامه جعفر مرتضی ملاک‌های فراوانی برای ارزیابی گزارش‌های تاریخی دارد. آنچه در بین این ملاک‌ها از اهمیت فراوانی برخوردار بوده، باورهای کلامی ایشان است. نوشته‌های ایشان مانند بسیاری از نوشته‌های تاریخی که بر اساس باورها و اعتقادات مذهبی تدوین شده‌اند، بی‌تأثیر از باورهای کلامی ایشان نمی‌باشد. آنچه در نوشته حاضر می‌آید نگاهی گذرا بر تأثیر باورهای کلامی عامه در نقل و نقد گزارش‌های تاریخی با تأکید به مسئله عصمت است. نویسنده در نوشتار تلاش می‌نماید به این پرسش پاسخ دهد که چه گزارش‌های تاریخی در کتاب‌های تاریخی علامه تحت تأثیر باورهای کلامی ایشان تدوین شده است و اصولاً مبانی و باورهای کلامی مؤثر در تاریخ کدام است و چه بخش‌هایی از گزارش‌های تاریخی تحت تأثیر این باورها قرارگرفته و موجب نادیده گرفتن آن گزارش‌ها شده است.

چکیده: یکی از مشکلات علم تاریخ اختلاف روایات درباره وقایع تاریخی است. تشخیص یک خبر از میان چندین روایت، مورخان را ناگزیر می‌سازد تا با دیدی انتقادی و علمی خبر صحیح را از اکاذیب بازشناسی کنند. ابن خلدون مورخى نواندیش متوفى 808 هجرى براى بازشناسى تحلیل و علل ضعف و انحطاط مغرب اسلامی، طرحى نو پیرامون روش‏شناسى تاریخى درانداخت و با انتقاد سازنده از مورخان تاریخ نقلى، روش‌شناسی نوینی را در تاریخ‌نگاری و نقد اخبار صحیح از اکاذیب بنیان نهاد. مورخ دیگر سید جعفر مرتضی عاملی متولد 1364 قمری در روستای عیتا الجبل واقع در جبل عامل لبنان متوفای ۱۴۴۱ق است که درباره انتخاب اخبار صحیح از اخبار موضوع سخن گفته است. مسئله مقاله مقایسه معیارهای تشخیص اخبار صحیح از اکاذیب از دیدگاه ابن خلدون و سید جعفر مرتضی عاملی می‌باشد که با روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. روش‌شناسی تاریخی ابن خلدون در مقدمه مدون شده است ولی در تاریخ‌نگاری عمومی اسلام درالعبر معیارهای خود را رعایت نمی‌کند، درحالی‌که سید جعفر مرتضی روش‌شناسی خود را در جلد اول کتاب الصحیح بیان داشته است و به معیارهای خود پای بنده باقی مانده است.

یکی از چالش‌های جدی تاریخ‌نگاری با نگاه دینی، چگونگی جمع بین تاریخ‌نگاری غیرجانبدارانه و علمی و عینی همزمان با باورهای دینی به‌ویژه درباره زندگی معصومان علیهم‌السلام است. به نظر می‌رسد اگر مفهوم کلامی بودن دانش تاریخ به‌درستی تبیین شود بسیاری از اختلاف‌نظرها دراین‌باره از میان می‌رود. نویسنده در نوشتار حاضر در راستای این هدف، نخست برداشت‌های چندگانه از رابطه کلام و تاریخ را مطرح و سپس، ضرورت سازگاری سند تاریخی با پیش‌فرض‌های قطعی در نگاه علامه جعفر مرتضی عاملی را متذکر می‌شود. در ادامه، با دسته‌بندی دیدگاه علامه جعفر مرتضی درباره پیش‌فرض‌های کلامی بررسی سند تاریخی، بدیهی بودن تقدم پیش‌فرض‌های قطعی کلامی بر مفاد سند را اظهار می‌نماید.

چکیده: نویسنده در نوشتار حاضر نیم‌نگاهی به ملاک‌های جعفر مرتضی در ارزیابی مستندات مربوط به سیره امام حسین (ع) با تکیه بر روایات عاشورایی دارد. وی در راستای این هدف، نخست گذری بر کتاب سیره الحسین فی الحدیث و التاریخ داشته و عناوین قسمت‌های شش‌گانه کتاب را همراه با ابواب درونی و مجلدات آن در قالب جدول ارائه می‌کند. در ادامه، برخی از مهم‌ترین ملاک‌های نقد و ارزیابی احادیث و نصوص تاریخی را در کتاب مذکور از قبیل اعتبار سندی و اعتبار منبع و مأخذ روایت و ...، شرح می‌دهد.

علامه سید جعفر مرتضی عاملی از سیره‌پژوهان برجسته شیعی است که با تدوین کتاب الصحیح من سیره النبی الاعظم، گامی نو در پژوهش‌‌های تاریخی آغاز نمود و با وجود برخی نقدها بر مشی کلامی ایشان، شیوه پژوهش جدیدی در حوزه‌های علمیه برای پژوهشگران هموار نمود. تاریخ در نگاه علامه دانش مستقلی با روش‌های پژوهشی خاص خود است که از نتایج و دستاوردهای آن می‌توان در تثبیت عقاید و زدودن شبهات و اشکالات در موضوعات مختلف اعتقادی و به‌ویژه تاریخ زندگی معصومان بهره برد. ایشان در مطالعات تاریخی واقع‌بین و عینیت‌گرا بود، نه نگاه بدبینانه افراطی به تاریخ داشت و نه نگاه خوشبینانه. ایشان قرآن را مهم‌ترین معیار و مدرکی می‌دانست که باید در شناخت سیره پیامبر و ائمه علیهم السلام و سرگذشت پیشینیان مورد استناد قرار گیرد. هدف اصلی خود در پرداختن به تاریخ را انجام وظیفه و نیل به حقایق زندگی رسول اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) و برداشتن پرده ابهام و پیچیدگی از زندگی آنان و کشف تحریفات و نادرستی‌های بسیار از روایات دانست که در معرض کورانهای سیاسی و هواهای نفسانی بوده و ساده اندیشان و گاهی مزدوران حرفه‌‌ای از خود جعل کرده‌اند و در گامی فراتر تاریخ را درخدمت انسانیت انسان و آرمان‌های یک جامعه انسانی می‌داند که بر مبنای ارزش‌ها و ملاک‌های دینی بنا شده باشد. رویکرد اجتهادی در پژوهش‌های تاریخی را باید مهم‌ترین ویژگی علامه دانست و لازمه این رویکرد تتبع گسترده، ارزیابی دقیق روایات و گزاره‌‌های تاریخی، ریشه‌یابی شرایط زمان و مکان وقوع حوادث، آشنایی گسترده و عمیق با منابع تاریخی است که علامه از آنها برخوردار بوده است. دیگر ویژه پژوهشی ایشان، نشان دادن دست‌های جعل و تحریف در گزارش رخدادها و افشای چهره‌های فریبکار در نگارش متون تاریخی با بهره‌گیری از قلمی روان و تدوین مطالب به صورت دسته‌بندی و گونه شناسانه می‌باشد که حاصل برخی قوانین انحرافی و باطل می‌باشد. ازاین‌رو برای رهایی از چنین انحرافاتی ضوابط و قوانین ملاک علمی شناخت اخبار صحیح از نگاه را در مواردی چند بیان نمودند.

جعفر مرتضی در مقام یک متکلم و مدافع مذهب، روش ها و تلاشهای خاص خود را دارند و از این جهت، در ادامه تاریخ طولانی علم کلام در شیعه قرار می گیرند. آنچه مد نظر نویسنده در نوشتار حاضر است، بررسی بروز و ظهور ایشان به مثابه یک متکلم شیعی در طرازی نوین و متناسب با شرایط جدید است. وی در راستای تحقق این هدف، پس از بیان سنت کلامی تاریخی در شیعه، از نقش ایشان در این زمینه و ذکر چند نمونه از تاش های کلامی جعفر مرتضی و مدل استدلال ایشان درباره آنها، سخن به میان می آورد.