جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«بینامتنیت» نظریه‌ای است که بر ضرورت وجود رابطه بین متون تأکید دارد و روابط بین متون و چگونگی ارتباط آن‌ها را مورد کنکاش قرار می‌دهد. کاربست این نظریه در حیطه قرآن و احادیث در تبیین پیوند عمیق قرآن و عترت مؤثر است. این پژوهش به روابط بینامتنی دعاهای صحیفه سجادیه در موضوع شیطان با قرآن می‌پردازد تا افق معنایی جدیدی از این دعا‌ها را ارائه دهد.روش مورد استفاده در این جستار، تحلیلی-اسنادی است. به نظر می‌رسد تعامل آگاهانه امام سجاد(ع) با قرآن زمینه سازش و هماهنگی میان متن پنهان و متن حاضر را فراهم کرده‌است. صحیفه سجادیه همچون قرآن در موضوع شیطان به اوصاف و عملکرد شیطان پرداخته است و در موارد زیادی درک عمیق دعاهای مربوط به دفع شیطان تنها در پرتو شناخت رابطه کیفی آنها با قرآن امکان‌پذیر نیست، با خوانش دقیق، دعاهای صحیفه سجادیه، به این نتیجه می‌رسیم که بیشترین شکل روابط بینامتنی قرآن با این ادعیه، به صورت نفی متوازی است که در آن، امام سجاد(ع) نوعی سازش میان متن پنهان و متن حاضر ایجاد کرده اند و تعاملی آگاهانه با آن پدید آورده اند.حضرت در دعاهای خویش با تکیه بر مضامین قرآنی از موضوعاتی چون دام‌های شیطان، کید و مکر شیطان، تزیین امور باطل توسط او، دور کردن شیطان با قدرت عبادت الهی، حفظ فرزندانش از شرّ شیطان، قرار نگرفتن در شمار دوستان شیطان و ... سخن گفته است.

دعا یکی از اسباب معنوی در عالم است، اما گاهی در اجابت آن موانعی ایجاد می‌شود و عده‌ای از اجابت دعایشان محروم می‌گردند. مقاله حاضر با روشی توصیفی-تطبیقی روایات مربوط به عدم اجابت دعا را بررسی کرده‌‌است. این روایات گروهی از افراد را نام می‌برد که دعایشان مورد اجابت قرار نمی‌گیرد؛ که عبارتند از: عریف (والی حکومت)، عشار(گیرنده مالیات)، داروغه، صاحب طبل و طنبور، شاعر، کسی که زنش را نفرین می‌کند در حالی که می‌تواند او را طلاق دهد، فردی که همسایه‌اش را نفرین می‌کند در حالی که می‌تواند خانه‌اش را تغییر دهد، فردی که پولش را بدون گرفتن شاهد قرض داده و پولش را خورده‌اند، کسی که بدون تلاش از خدا روزی می‌خواهد، کسی که در قطع رحم و علیه والدینش دعا کند. علت‌های عدم اجابت دعا نیز در روایات دیگری آمده‌است، که با انطباق آن علت‌ها با روایات مورد بحث، علت استثناء شدن این افراد مشخص می‌گردد؛ که شامل ظلم، تنبلی و تخلف این افراد از عوامل الهی است. این‌ها تنها نمونه‌ای از مصادیق فراوانی هستند که دعایشان مستجاب نمی‌شود و علاوه بر این‌ها می‌توان مصادیق دیگری نیز برای این گروه ذکر کرد.

روایات تفسیری در زمینه فهم واژگانی بیانگر آن است که اهل بیت به تفسیرادبی قرآن پرداخته‌اند و در صدد فهماندن لغات غریب قرآن به مردم هستند زیرا گاهاً اکثر لغات یک آیه قابل فهم است و تنها یک واژه مبهم و دور از ذهن می‌باشد و نیاز به تفسیر دارد؛ لذا آن بزرگواران به تبیین همان یک واژه می‌پرداختند. هدف از این مقاله بیان جایگاه اهل بیت (علیه السلام) در بکارگیری ابزارهای ادبی-بلاغی خصوصاً در فهم لغات قرآنی بوده‌است؛ نوشته حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی روش‌های ائمه (علیه السلام) در بکار گیری این ابزارها در معناشناسی واژگانی آیات پرداخته و در انتها به ابن نتیجه دست یافته است که اهل بیت (علیه السلام) برای تبیین لغات، ابتدا از قواعد عربی و سپس کاربرد واژگان در عرف و فرهنگ استفاده کرده و گاهی بر اساس کاربرد آن واژه در شعر به معناشناسی لغات پرداخته و در مواردی نیز از کاربرد واژگان مترادف‌ در تفسیر لغوی آیات قرآن استفاده نموده‌اند.

مقاله حاضر به بررسی ارتباط میان دو حوزه اخلاق و فقه در آیات طلاق پرداخته‌است که این مهم با بررسی آیات و منابع تفسیری و کتاب‌های حقوق خانواده صورت پذیرفت. در بحث انواع ارتباط فقه و اخلاق، این تحقیق به تأثیر قابل توجه اخلاق درمسائل فقهی و به صورت خاص در مسائل نظام خانواده و معضل اجتماعی طلاق دست یافته‌است. با این ساختار که با بررسی آیات مربوطه، اصول اخلاقی مشترک همسران و اصول اخلاقی مختص مردان از آیات مورد بحث استنباط شد، این اصول بیانگر این نکته کلیدی است که چون در اسلام حق طلاق به مردان داده شده، وظایف اخلاقی آنان در حفظ کانون خانواده نسبت به زنان سنگین‌تر است ولی با این حال زنان هم نسبت به مسئولیت حفظ و جلوگیری از فروپاشی نظام خانواده وظایف سنگین خود را دارند. در تمام اصول مورد بحث به عنوان مهم‌ترین یافته تحقیق، ارتباط اخلاق و فقه و تأثیری که اخلاق در گستره فقه دارد کاملا مشهود و محسوس است، که در حقیقت این مهم‌ترین راه در ثبات و استحکام اخلاقی فردی و خانوادگی حتی در گیر و دار طلاق می‌باشد.

انسان از ابتدای خلقت با مسألۀ«جنگ و جهاد» مواجه بوده‌ و ادیان سه‌گانۀ یهود، مسیحیت و اسلام نیز به-طورکلی آن را پذیرفته‌اند. عبارات عهدین اصل جهاد را پذیرفته و آیات قرآن‌کریم، با ارائه تقییداتی به آن تکامل کیفی داده‌است. مقالۀ حاضر با روش توصیفی تطبیقی با ابزارکتابخانه‌ای نگارش یافته و درصدد است بیان‌کند که تعابیر جنگ و جهاد در عهدین به صورت مطلق و بدون هیچ قیدی و در آیات قرآن‌کریم با تکامل آن و افزودن قوانین بازدارنده بیان شده‌است. «پذیرش اصل جهاد، اهمیت و دستور به جهاد و مبارزه، نترسیدن از بسیاری دشمن، شدت عمل در جنگ در صورت لزوم و جهاد با نفس» از اشتراکات جهاد در قرآن‌کریم و عهدین است. «گستردگی کیفی آیات جهاد در قرآن‌کریم، اقسام جهاد در قرآن، مقید بودن و مطلق نبودن فرمان به جنگ در قرآن‌کریم، وظایف مجاهدان در جنگ و شدت عمل در کنار بندگی و عبادت خداوند» از افتراقات و افتخارات آیات جهاد در قرآن کریم نسبت به عهدین است.

با نزول آیات آغازین سوره توبه، پیامبر (ص) آیات را به ابوبکر دادند تا در موسم حج به مشرکین ابلاغ نماید، اما پس از آنکه ابوبکر به راه افتاد، جبرئیل نازل شد و عرض کرد خداوند می‌فرماید: ﴿لا یؤَدّی عَنْکَ اِلّا اَنْتَ اَوْ رَجُلٌ مِنْکَ﴾ و لذا رسول خدا (ص) این ماموریت را به علی (ع) واگذار کردند. این واقعه از آنجا که در آن شواهدی دالّ بر فضیلت علی (ع) برای جانشینی پیامبر (ص) بر دیگران است، گاه تخطئه و انکار شده و یا محتوای آن به گونه‌ای تفسیر شده که فضیلتی بر فضائل علی (ع) نیفزاید و یا دالّ بر فضیلتی برای خلیفه اول باشد! بنابراین نویسندگان در این پژوهش به تجزیه و تحلیل گزارش‌های در این زمینه پرداخته و نشان داده‌اند که گزارش‌های درباره این رویداد در منابع اهل سنت از شهرت و صحت برخوردارند و بر اساس آنها، علی (ع) شایسته‌ترین فرد بعد از رسول خدا(ص) برای جانشینی ایشان است.

تدبر دستوری همگانی است که انجام آن در قرآن برای عموم میسّر دانسته شده است؛ صاحب‌نظران علوم قرآنی در پی ساده‎ترین راه برای آموزش تدبر در قرآن به عموم مردم روش‌هائی را به دست داده‌اند. ازجمله روش‌های ارائه شده، شیوة سوره-واژه‎محور است. شیوه‌ای که برای تدبر در قرآن، تکیه محض بر واژه و یا بر یک سوره خاص نداشته؛ بلکه به‌صورت تلفیقی به کلمات و سوره‌ها می‎پردازد. این مقاله به شیوۀ کتابخانه‌ای و با روش توصیفی- تحلیلی به نقد شیوة تدبر سوره - واژه‌محور قرآن کریم و کارکردهای پرداخته‌است. در شیوۀ سوره – واژه محور، تدبر احاطه بر غرض نزول کلمات، آیات و سوَر معنا شده که شرط تحقق آن طهارت بوده و نخستین گام در آن، تفکر است. تدبر در این شیوه، از سطوح مختلفی برخوردار می‌باشد که با رسم نمودارهایی همراه است. این شیوه ضمن بهره‌مندی از امتیازات، مورد نقد مبنائی و روشی است؛ تدبر، احاطه و دستیابی به کنه مطلب نیست بلکه دقت و تأملی عمیق است که همراه با توجه قلبی باشد. ثانیاً تفکر، سطحی متفاوت از تدبر بوده و نباید مرحله‌ای از آن دانست. ثالثاً هدف تدبر، عمومی کردن فهم قرآن است لذا تعیین سطوح مختلف در استفاده از این شیوه‌ و رسم نمودارهای پیچیده که نیازمند کسب مهارت‌های فراوانی است برای عموم میسّر نبوده و به تفسیر نزدیک‌تر است. رابعاً آنچه در شیوه مورد بحث به تدبر کلمه‌ای یاد می‌شود، نوآوری خاصی نشده است جز اینکه نمودارهای پیچیده به آن اضافه شده که فرد را دچار سرگردانی می‎‎‎کند.