جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش‌های حیطه تعلیم و تربیت به‌طورعمده فضایی پویا، غیرقابل‌پیش‌بینی و چندبعدی دارند؛ باوجوداین عمده روش‌های پژوهش موجود دارای ساختاری خطی و گام‌بندی شده هستند که صرفاً متناسب با رویکرد حاکم بر موضوع پژوهش از قبل طراحی می‌شوند. در این پژوهش با هدف معرفی افقی تازه در روش‌های پژوهش تعلیم و تربیت، به روش پژوهش نوظهور پرداخته میشود؛ بدین صورت که ابتدا با روش توصیفی تحلیل چیستی این روش مورد بحث قرار میگیرد و در ادامه متناسب با اقتضائات خاص پژوهش در حیطه تعلیم و تربیت، لزوم مطرح شدن چنین روش‌هایی مشخص می‌شود. نتایج نشان می‌دهد زمانمند بودن فرایند تعلیم و تربیت، اهمیت تفاوت‌های فردی در آن و لزوم استفاده از رویه همدلی در رابطه بین پژوهشگر و متغیرهای انسانی پژوهش در تحقیق‌های موجود در تعلیم و تربیت لحاظ نمی‌شود؛ درصورتی‌که روش پژوهش نوظهور متناسب با ساختار غیرخطی و از پیش طراحی نشده خود، منعطف با موقعیت‌های تربیتی بوده و با محدود نکردن پژوهشگر در گام‌های روشی، می‌تواند به‌خوبی محورهای مذکور را در حین پژوهش لحاظ کند.

نقدهای وارد بر پارادایم‌های غالب در سیطره علم به‌ویژه پارادایم‌های تحصّل‌گرایی و تفسیری، تلاش برای یافتن پارادایم‌های جایگزین را تشدید کرد. یکی از پارادایم‌هایی که در همین راستا پا به منصه ظهور نهاد، رئالیسم انتقادی است. این پادارایم که تقریباً پارادایم نوظهوری تلقی می‌شود، ضمن اصالت‌بخشی به هستی‌شناسی، با به عاریت گرفتن هستی‌شناسی از تحصّل‌گرایان و معرفت‌شناسی از تفسیریون، آشتی‌ای بین دو این پارادایم رقیب ایجاد کرده است. رئالیسم انتقادی با دسته‌بندی واقعیت در سه سطح واقعیت تجربه شده، واقعیت محقق شده و واقعیت نهفته ادعا می‌کند فهم عمیق‌تری را از پدیده‌ها و سازوکارهای شکل‌گیری آنها به دنبال دارد. امّا با وجود تأثیر مثبت این پارادایم در فهم بهتر پدیده‌ها، روش‌شناسی در این پارادایم همچنان در هاله‌ای از ابهام است و شمار پژوهش‌هایی که تحت لوای این پارادایم انجام گرفته‌اند، اندک. ازاین‌رو در این مقاله تلاش شده است ضمن معرفی مفاهیم، پیش‌فرض‌ها و مبانی نظری رئالیسم انتقادی، بررسی‌ای بر روش‌شناسی آن از منظر پژوهشگران مختلف انجام گیرد. در پایان نیز نمونه‌ای عملی از پژوهش انجام شده تحت لوای این پارادایم تشریح شده است تا روشنگر پژوهش تحت لوای رئالیسم انتقادی باشد.

هرچند اقتصاددانان می‌کوشند تا نظریاتشان فاقد ارزش‌داوری‌های اخلاقی باشد، امّا نظریاتشان ناگزیر ارزش‌بار است. در این مقاله به بررسی تأثیرپذیری سیاست‌های پیشنهادی اقتصاددانان از مکاتب اخلاق هنجاری پرداخته می‌شود. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که رویکردهای غایت‌گرایی، وظیفه‌گرایی، فضیلت‌گرایی و حق‌محوری اقتضائات خاصی در سیاست‌گذاری اقتصادی دارند. این رویکردها با اثرگذاری بر تعیین اهداف سیاست‌های اقتصادی، زمینه‌ساز تعیین اصولی می‌شوند که چارچوب سیاست‌های اقتصادی را برای دستیابی به آن اهداف مشخص می‌کنند. درنتیجه این روند، اقتصاددانان نئوکلاسیک با تأکید بر نقش ساختار بازار رقابتی برای دستیابی به رفاه، سیاست‌های قیمتی را به‌منظور جبران شکست بازار پیشنهاد داده‌اند؛ امّا جهت‌گیری سیاستی در رویکرد قابلیت‌محورِ سن و قراردادگرایی رالز از طریق ایجاد تغییراتی در ساختار بازار و معرفی نهادهای جدید، به ترتیب توسعه انسانی و تأمین کالاهای اساسیِ کم‌برخوردارترین افراد جامعه است. اقتصاددانان فمینیست نیز ارتقای نقش فعالیت‌های مراقبتی زنان را در جهت‌گیری‌های سیاستی خود ضروری می‌دانند. مطالعه مجموعه این روندها می‌تواند برخی دلالت‌ها را درباره چگونگی اثرگذاری ملاک ارزش‌داوری اسلامی در طراحی سیاست‌گذاری‌ اقتصادی داشته باشد که حاصل آن ایجاد یک جهت‌گیری چندمرحله‌ای سیاستی در اقتصاد اسلامی خواهد بود.

وجود دیدگاه‏های مدعی نوگرایی روش‏شناختی و روشی در حوزه علوم انسانی در کشور نیاز به سنجش علمی و روش‏شناسانه این دیدگاه‏ها و حاجت به معیارهای این سنجش را ایجاد کرده است. به‌دیگرسخن، ارائه الگویی جهت ارزیابی روش‎شناختی مدل‏های بدیع مطالعات علوم انسانی و موقعیت‎یابی منطقی و روش‏شناسی آنها از ضروریات پژوهشی معاصر کشور محسوب می‎شود؛ الگویی پایه که در آن از کمترین پیچیدگی‏ها برای این موقعیت‏یابی استفاده شده باشد. در این نوشتار تلاش می‌شود تا مستقل از دیدگاه‎های خاص در مورد ساختار تولید علم، ساختار بنیادین مشترک در پارادایم‎های علوم انسانی و ویژگی‎های گوناگون انواع مختلف از پژوهش‎های علمی ارائه شود که بتواند در نخستین گام، نوعی نظام‎بخشی علمی ‏برای پژوهشگران نوگرای حوزه علوم انسانی در کشور به ارمغان آورد. این تحقیق، الگوهای پژوهشی بدیع ارائه شده در حوزه پژوهش‌های علوم انسانی را براساس عمق نفوذ به لایه‎های بنیادین معرفت علمی به سه نوع تقسیم می‎کند و براساس‌این به سنجش و جایگاه‏شناسی علمی آنها می‎پردازد.

واقع‌گرایی عرفی و واقع‌گرایی علمی دو برنهاد متافیزیکی هستند که اولی متعهد به وجود هویات مشاهده‌پذیر معرفت عرفی و دومی متعهد به وجود هویات مشاهده‌ناپذیر ضروری در نظریه‌های خوب جاافتاده علمی‌اند. برخی از فیلسوفان با اتکا به رویکرد تکاملی در مقام دفاع یا انکار واقع‌گرایی عرفی و علمی برآمده‌اند. بررسی این استدلال‌ها نشان می‌دهد شواهد مثبتی به نفع هر دو موضع واقع‌گرایی و ضدواقع‌گرایی وجود دارد؛ امّا پیامدهای شک‌گرایانه رویکرد تکاملی به علم، منشأ ایده جدیدی برای تبیین علم و رشد معرفت علمی است. در این مقاله با بررسی استدلال‌های یادشده، موضعی به نفع شرحی تکاملی برای علم و رشد معرفت علمی مبتنی بر تبیین تکاملی ون فراسن اتخاذ خواهد شد؛ موضع سومی که میان واقع‌گرایی و معجزه‌باوری در تبیین موفقیت علم است. انتخاب، بین واقع‌گرایی یا معجزه دانستن موفقیت علم، مصداقی از مغالطه همه یا هیچ است. در رویکرد تکاملی به علم، تولید مدل‌های مقاوم و تاب‌آور، هدف اصلی علم و فلسفه است و واقع‌گرایی علمی نیز یکی از مدل‌های تاب‌آور فلسفه علم است.

هدف این مقاله ارائۀ طرحی نو از تمایز پژوهش پایه/ پژوهش کاربردی است که در اغلب اسناد سیاستی بنابر مدل خطی از نوآوری ترسیم می‌شود. طرح جدید که شرح کارکردگرایانه نام گرفته بر مدل کارکردگرایانه از تمایزِ علم محض/ علم کاربردی و خصوصاً دو مفهومِ بازنمایی علمی و نقشۀ طراحی استوار است. شرح کارکردگرایانه تقدّم تولید معرفتِ علمی بر کاربرد را، که با وجود پیشنهاد مدل خطی نمونه‌های ناقض فراوانی در تاریخ دارد، کنار گذاشته و به جای آن بر جنبۀ اجتماعی، زمینۀ فهم و کاربرد خروجی پژوهش اصلی و پژوهش‌های میانی تأکید می‌کند. در ادامۀ مقاله سعی می‌شود با مرور مختصر برنامۀ پژوهشی نیمه رسانا، که در میانۀ قرن بیستم در آزمایشگاه‌های تلفن بل در جریان بود و به ساخت ترانزیستور انجامید، تأییدی برای شرح کارکردگرایانه فراهم شود. سرانجام، چندین استلزامِ مدل کارکردگرایانه برای سیاست پژوهش و آموزش برشمرده می‌شود.

تاریخ فرهنگ در ایران در چارچوب دانش تاریخ و جامعه شناسی مورد مطالعه و تحقیقات مختلف واقع شده است اما رویکرد فرهنگی به مقوله‌ها و موضوعات تاریخی از پیشینه چندانی برخوردار نیست. تغییر در شیوه‌های مطالعات تاریخی با سایر علوم به ویژه علوم اجتماعی، زمینه‌ای را فراهم کرد تا «تاریخ‌نگاری»، از شیوه‌های سنتی‌اش فاصله گرفته و جای خود را به «پژوهش‌های تاریخی» بدهد. نوشتار حاضر با روش توصیفی– تحلیلی بر آن است تا به بررسی ریشه‌های اصلی(علمی- فکری) تاریخ فرهنگی بپردازد. دستاورد تحقیق نشان می‌دهد که تاریخ فرهنگی قدیم برآمده از دانش‌ها و سنت‌های فکری قرن هجدهم و نوزدهم بوده و در ذیل جامعه‌شناسی فرهنگ به آن پرداخته می‌شده است و تاریخ فرهنگی جدید نیز ناشی از تحولات میان رشته‌ای در دانش‌های مختلف به ویژه مطالعات فرهنگی، مردم‌شناسی و انسان‌شناسی فرهنگی بوده و باعث تنوّع «موضوع» و «روش» در مطالعات تاریخی و آثار مهم نیمۀ دوم قرن بیستم گردید.