جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زمانی که جرج لیکاف مقاله علوم اجتماعی عصب‌شناسی را چاپ کرد و در آن با دلایل چهارده‌گانه‌ای اثبات نمود که استدلال یک امر عصب‌شناسی است، نگاهی نوین و جدید به دیگر شقوق جامعه‌شناسی از جمله علوم سیاسی به وجود آمده است. مطالعات علوم عصب‌شناسی در حوزه سیاست باعث شد که ابعاد پنهان علم سیاست در مغز بر کنش‌های سیاسی تا حدودی آشکار شود. این مطالعات اگرچه میزان شناخت ما را به فرایند عملکرد مغز در کنش‌های سیاسی بهبود می‌بخشید، امّا به‌صورت جزیره‌ای مفاهیم سیاسی را در مغزها بررسی کرده و نتوانسته است قدرت پیش‌بینی به سیاسیون در پیش‌بینی رفتار مردم بدهد. بنابراین، لزوم مطالعات جدید براساس رویکرد‌شناختی حس می‌شود تا بتوان روش‌های تصمیم‌گیری‌های سیاسی افراد را شناخته و کنشگران سیاسی توان پیش‎بینی افراد را پیدا کنند. در این پژوهش پژوهشگران به دنبال ارائه الگوی تصمیم‌گیری افراد با رویکرد‌شناختی، در کنش‌های سیاسی بوده و با انجام مطالعات میدانی و به روش دلفی ابتدا مؤلفه‌های الگوی بازاریابی سیاسی‌شناختی را شناسایی و سپس مورد ارزیابی قرار داده‌اند و معتقدند به آن دست پیدا کرده‌اند.

این مقاله به این مسئله می‌پردازد که نقش تفکر و روش ارسطویی در تحلیل قراردادها چه بود و چگونه این روش تحلیلی از طریق عالمان الهیات مسیحی به‌ویژه توماس آکوئینی و فیلسوفان مدرسی متأخّر به تفکر مدرن انتقال یافت. هدف این تحقیق آن است که این چالش مهم حقوقی را در حقوق ایران مطرح کند و به تجربه‌های حقوق غرب نیز در این باره بپردازد. دستاورد این تحقیق آن است که برخلاف ظاهر فلسفه غرب که از قرن هفدهم مبانی تفکر ارسطویی به شدت نقادی و کنار گذاشته شده است، چارچوب آموزه‌های حقوق قراردادها براساس تفکر ارسطویی و توماسی و بیشتر توسط فیلسوفان مدرسی متأخّر و مکتب حقوق طبیعی اسپانیایی شکل گرفته است و درواقع، کسانی مانند هوگو گروسیوس این کارهای فکری مقدماتی را به مرحله نهایی رسانده‌اند. در این میان تأثیر فلسفه و تفکر ایرانی و اسلامی نیز در این آموزش‌ها از طریق تأثیر آنها بر توماس قدّیس انکارشدنی نیست. امیدوارم این مقاله،‌ دانشکده‌های حقوق ایران را به وظیفه خطیری که دارند، بیش از پیش آگاه کند و سیاستگذاران علمی کشور با درک جایگاه دانشکده‌های حقوق در تحول و شکوفایی علم و فرهنگ، زمینه‌های آزاد اندیشی را ایجاد و موانع آن را کمتر کنند.

در پژوهش پیشِ‌رو، با واکاوی هویت دانش اجتماعی در ایران از حیث روش‌شناختی، این امر آشکار شده است که این دانش دچار پیچیدگی و از جا دررفتگی شده است. از سویی، دانشی که دانشمندان اجتماعی دنبال می‌کنند با دور افتادن از منشأ یا ریشه‌های تولید، بازتولید و تثبیت علوم اجتماعی یعنی کشورهای توسعه‌یافته، فقط به پیامدهایش توجه دارد؛ از سوی دیگر، این دانش دغدغه‌ای ندارد که بخواهد زیرساخت‌سازی و تنظیمات اجتماعی ایران را انجام بدهد؛ زیرا در این صورت، هم باید حمایت نخبگان را داشته باشد و هم باید از حمایت مردم (عامه) برخوردار باشد. امّا، تاکنون هیچ‌یک از این دو را نداشته است. یافته‌های این پژوهش متکی بر مبانی منطقی تحقیقات کیفی و براساس رویکرد تفسیری و راهبرد استفهامی و با روش تحلیل محتوای کیفیِ جهت‌دار با نمونه‌گیری هدفمند چندگانه، با خوانشِ رتوریکِ متن مصاحبه‌های انجام‌شده و نیز پنجاه و پنج اثر علمیِ شش نفر از مشارکت‌کنندگان تحقیق به دست آمده است.

طبق رویکرد رایج به استنتاج بهترین تبیین (IBE)، فرضیه‌ای که بهترین تبیین را برای پدیده‌های در دستِ بررسی ارائه می‌دهد، احتمالاً صادق است. یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیشِ‏ روی این نحوه استدلال، «ایراد وُلتِر» است. مطابق با این اشکال، دلیلی نداریم ملاک‌های انتخاب بهترین تبیین، محتمل‌ترین تبیین را به ‌دست دهند. هدف اصلیِ این نوشتار پرداختن به ایراد وُلتِر در چارچوب احتمال‌گرایی (بیزگرایی) است؛ اینکه آیا بر اساس اصل‌های موضوع احتمال و نتایج آن، از جمله قضیه بیز، می‌توان بهترین تبیین را‌ محتمل‌ترین تبیین دانست؟ در این راستا نشان می‎دهیم با وجود این که به نظر می‌رسد می‌توان IBE را در چارچوب بیزگرایی جای داد، اولاً IBE و بیزگرایی دو گونه استدلال ناسازگار با یکدیگرند؛ ثانیاً در مواردی نظریه‌ای از سوی دانشمندان به عنوان بهترین تبیین انتخاب می‌شود که از احتمال کم‌تری نسبت به تبیین‌های رقیب برخوردار است و ثالثاً قضیه بیز شواهدی که رقابت‌ فرضیه‌های تبیین‌گر در فرآیند IBE بر سر آنها در گرفته است را نادیده می‌گیرد. بدین ترتیب، نتیجه خواهیم گرفت احتمال‌گرایی پاسخ مناسبی برای ایراد ولتِر فراهم نمی‌آورد

هدف اصلی این مقاله دستیابی به دیدگاه علمای حوزه علمیه قم با استفاده از روش نظریه بنیانی است. این پژوهش می‌تواند پاسخگوی دو نیاز باشد: بومی و اسلامی‌سازی علوم انسانی یکی از نیازهای جامعه علمی کشور است که با کمک روش کیفی «نظریه بنیانی» قابل دستیابی است. آموزش عملی روش نظریه بنیانی هدف اصلی است که به آن پرداخته می‎شود. این روش بسیار کاربردی بوده و امروزه رساله‌های بسیاری در سراسر دنیا با کمک آن نگاشته می‎شود. روش یادشده در این پژوهش در نظریات علمای حوزه علمیه قم به کار گرفته شده است. در این مقاله تلاش می‌شود کلیه مراحل طرح، اجرا، تجزیه و تحلیل و تدوین یک اثر پژوهشی به‌طورکامل و جامع و درعین‌حال با بیانی ساده با رهیافت نظریه بنیانی بیان شود. با استفاده از این روش و تکنیک مصاحبه با علمای حوزه علمیه قم چهار نظریه و مدل ساخته شد و سرانجام به دو نظریه تقلیل یافت. بدین‌ترتیب شناخت رویکرد علمای حوزه علمیه قم نسبت به فناوری‎های نوین نیاز دیگری است که در این مقاله از آن سخن گفته می‎شود.

گسترش دانش در حوزه علوم انسانی مبتنی بر معرفت‌شناسی، هستی‌شناختی و روش‌شناختی شکل می‌گیرد. در این بین «روش‌شناسی» مبنای تولید علم در همه رشته‌هاست و روش‌شناسی معرفت علمی نیز بر سه عنصر پارادایم، نظریه و روش استوار است. هدف این مقاله بررسی «روش تحقیق» پژوهش‌های حوزه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری می‌باشد. روش این مقاله سنجش اعتبار سازه‌ای مقاله‌های حوزه رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری است. نتایج نشان می‌دهد مهم‌ترین روش استفاده‌شده در حوزه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، که همان «مشاهده» است و مهم‌ترین ابزار که «پیمایش» می‌باشد، به مرور به فراموشی سپرده شده است و امروزه شکل ناقصی از دوران سلطهٔ کمّی‌گرایی در پژوهش‌های حوزه مقالات جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری ایران رایج است. درنتیجه انتظار تولید دانش علمی بدون توجه به اصول روش‌شناسی معرفت علمی (پارادایم، نظریه و روش)، انتظاری نابجا در تولیدات اخیر پژوهش‌های حوزه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری است. در روش‌شناسی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری ایران چگونگی ورود به واقعیت (واقعیت‌های یک شهر شامل: اجتماعی، کالبدی و طبیعی)، مدل ورود به واقعیت (قیاسی یا استقرایی)، روش اندازه‌گیری متغیرهای موجود در شهر (کمّی، کیفی یا ترکیبی) و سرانجام نظام‌های ارزشی و نقش آنها در پژوهش، به درستی مدنظر قرار نمی‌گیرد.

برخلاف آنچه که ممکن است به نظر برسد برخی شاخص‌ها نشان می‌دهند که علم از حدود ربع چهارم قرن بیستم به بعد دچار رکود شده است و از کشف‌های بزرگ کمتر نشانی هست. این در حالی است که این دوره شاهد بیشترین تعداد دانشمند، بیشترین بودجه تحقیقاتی و بیشترین تعداد مقالات علمی در جهان بوده است. افزون‌براین، انواعی از ابزارهای سخت و نرم جدید، انبوهی از داده‌های تجربی در عموم رشته‌ها از میکروفیزیک تا نجوم و از زیست‌شناسی تا علوم اجتماعی را فراهم کرده‌اند که علی‌القاعده باید به رشد علم شتاب بیشتری بدهند. این مقاله با بررسی این شاخص‌ها از چرایی واقعه می‌پرسد و بر این نکته متمرکز می‌شود که انبوهی داده‌ها مشکل چندانی از رشد علم حل نمی‌کند؛ زیرا رشد علم در گرو فرضیات آزمون‌پذیر است و داده‌های انبوه‌تر و گرفتن متغیر‌های بیشتر امکان فرضیه‌پردازی را دشوار می‌کند. به‌دیگرسخن، پشتوانه تجربی همواره کمک‌کننده به غنای تبیینی نیست، بلکه گاه منافی آن است.