جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم جدید و دموکراسی مدرن به عنوان عناصر اصلی مدرنیته، با تقویت مؤلفه‌های یکدیگر، به ­آمیزه­ای بسیار درهم تنیده نائل آمده­ بودند. اما دهه‌های پایانی قرن بیستم به سبب شروع اعتراض‌های اجتماعی نسبت به سیاستِ علم، و به طور همزمان، شکل‌گیری چرخش‌های تاریخی و اجتماعی در فلسفه علم، که به تضعیف واقع‌گرایی و عینیت معرفت علمی انجامید، شاهد شکل‌گیری تنش میان علم و دموکراسی بود. دموکراسی‌خواهان خواستار دخالت در فعالیت علمی از طریق مشارکت در تعیین اهداف، روند‌ها، و سیاست‌گذاری‌های علمی بودند؛ و نخبه‌گراهای طرفدار استقلال علم با تخصصی دانستن جنبه‌های آن، خواهان عدم دخالت عموم شدند. مقاله حاضر با کاربست چارچوب مفهومی برآمده از نسبت­سنجی وجوه معنایی دوگانه علم، شامل، علم نهادی و معرفت علمی، و دموکراسی، شامل دموکراسی روش­شناسانه و ارزش­شناسانه به توصیف و تبیین تعاملات علم و دموکراسی در مطالعات و فلسفه علم معاصر می­پردازد. بدین منظور، پس از نیم­نگاهی به تاریخ شکل­گیری تنش، افزون بر مطالعه و بررسی مهم­ترین آثار در رابطه با علم و دموکراسی، تبیینی نظام­مند و فراگیر از این مناسبات ارایه شده است. مقاله به این نتیجه رسیده که تلقی دوگانه از دموکراسی توانسته است در حوزه علم نهادی، پیروز نزاع با جریان­های نخبه­گرا شود، اما کماکان، با تفوق گونه­ای از واقع­گرایی در معرفت علمی، دستِ روشِ دموکراتیک از دامان معرفت علمی کوتاه است

تفکر از ایده­هائی است که هایدگر متأخر از دریچه­ آن تلاش می­کند در مورد نسبت انسان با حقیقت وجود کاوش کند. حقیقت وجود، رویداد بنیادینی است که ذیل حوالت­های تاریخی اعطایی آن، انکشاف و اختفاء تحقق می­یابد و انسان مبتنی بر آن، فهمی از حقیقت دارد. از دیدگاه هایدگر متأخر، ما در عصر عسرت و غفلت از حقیقت وجود زندگی می­کنیم و به دلیل استیلای اراده معطوف به قدرت، از تفکر اصیل و نسبت اصیل با عالم بی­بهره مانده­ایم. گشتِل، ذات حوالتی از وجود است که ما در دنیای تکنولوژیک معاصر در آن به سر می­بریم. گشتِل در مقام ذات غیرتکنیکی تکنولوژی به بی­فکری دامن می­زند. البته بی­فکری یا فقدان تفکر، خود حوالت حقیقت وجود است و عدم توجه آدمیان به این مسأله بر تشدید عسرت می­انجامد. در مقاله حاضر تلاش می­کنیم معنای تفکر معنوی را در متن وجودشناسی هایدگر به عنوان تفکر متذکرانه درباره حقیقت وجود که راهی برای رهائی را برای انسان در دنیای معاصر در مواجهه با گشتِل فراهم می­کند بدست دهیم. از دیدگاه این نوشتار، نقد ژوزف سی. پیت، یکی از فیلسوفان سرشناس تکنولوژی، مبنی بر منفعل و غیراصیل بودن رویکرد هایدگر به تکنولوژی، حاصل نوعی بدفهمی از موضع هایدگر است. به نظر می‏رسد نظریه «انسانیت در مقام کار» پیت، که مبتنی بر نگاه به تکنولوژی به عنوان مصنوع انسان است، مبتنی بر فهمی از انسان می‏باشد که نسبت اصیل با حقیقت وجود را محال می­سازد.

حس‌گرایی از ظهور ابتدایی آن در قرن 19 تا اثبات‌گرایی منطقی در قرن بیستم و تا ابطال‌گرایی، آثار و آسیب‌هایی بر علوم روزگار خود داشته است. این آثار و آسیب‌ها در علم اقتصاد، شامل اموری مانند جدایی بخش تجویزی از دانش، تغییر نام اقتصاد سیاسی به علم اقتصاد، تغییر هویت اقتصاد به علمی ابزاری، تأثیر بر انسان اقتصادی، تغییر روش نظریه‌پردازی و نگارش مقالات علمی، گسترش اقتصادسنجی و بی‌توجهی به تاریخ عقاید اقتصادی است. حس‌گرایی ناخواسته بر نظرات اقتصاددانان اسلامی نیز سایه افکنده و منجر به تلقی خروج نظام اقتصادی اسلام از علم اقتصاد گشته است. این امر موجب نوعی ناسازگاری درونی در جریان علم اقتصاد اسلامی گشته، نظریات اقتصاد اسلامی در بُعد اثباتی و تجویزی با ابزارهای تحلیلی اقتصاد متعارف تبیین می‌گردند. تبیین این امور در اقتصاد متعارف و اسلامی و عوامل آن، مقدمه بازسازی اقتصاد اسلامی است.

در میان مطالعات حوزه علوم انسانی و اجتماعی، تعداد پژوهش‌هایی که برای بررسی و تفسیر پدیده‌ها از روش‌های کیفی بهره می‌برند رو به افزایش است. در بسیاری از موضوعات می‌توان مطالعات کیفی متعددی را یافت که پدیده مشترکی را مورد بررسی قرار داده‌اند. تعدد مطالعات کیفی در مورد یک پدیده واحد، این امکان را فراهم آورده تا با سنتز این مطالعات، امکان ایجاد تفسیری جدید از پدیده‌ای انسانی و یا اجتماعی حاصل گردد. روش فراترکیب از روش‌های نوظهور در مطالعات کیفی است که استفاده از آن در تحقیقات علوم اجتماعی رو به گسترش است. این روش جهت تفسیر سیستماتیک نتایج مطالعات کیفی برای تبیینی جدید از پدیده مشترک مورد مطالعه، استفاده می‌شود. افزایش بهره‌گیری از این روش، باعث اهمیت آشنایی محققان با جایگاه فراترکیب، مراحل انجام، نحوه اعتبارسنجی و مشکلات متداول در استفاده از آن می‌گردد. این مقاله با استفاده از ادبیات روش‌شناسی متنوع روش فراترکیب، با مشخص کردن تشابه و تفاوت این روش با سایر روش‌های مشابه، پیشنهاد مراحل فرایند تحقیق، شیوه افزایش اعتبار این نوع از تحقیقات و در نهایت اشتباهات شایع در استفاده از این روش را رائه می‌نماید

هدف مقاله حاضر این است که از منظری فلسفی رابطه علوم انسانی و تکنولوژی را تا حد امکان روشن کند. علوم انسانی دارای دو وجه است: وجهی که علم است، و وجهی که تکنولوژی است. به واسطه این نقش دوگانه، تعامل علوم انسانی با تکنولوژی پیچیده‌تر از رابطه علوم طبیعی با تکنولوژی است. رابطه وجه تکنولوژیک علوم انسانی با حیطه‌های مختلف تکنولوژی هم‌افزایانه است. ولی این رابطه در خصوص رابطه وجه علمی علوم انسانی با تکنولوژی‌ها یک رابطه نامتقارن بوده، تأثیر تکنولوژی‌ها بر وجه علمی علوم انسانی تأثیری ایجابی است. این درحالی‌ است که تأثیر وجه علمی علوم انسانی بر تکنولوژی‌ها به‌طور عمده سلبی و نقادانه است؛ نه به این معنا که این وجه علمی خدمتی به تکنولوژی نمی‌کند، بلکه توضیح می‌دهیم نحوۀ درست این تأثیرگذاری چگونه است. این تحلیل در توضیح اینکه چگونه تکنولوژی می‌تواند در سپهر عقلانیت قرار گیرد، مفید است

یکی از روش‌های کیفی که اندیشمندان علوم سیاسی برای بررسی مفاهیم و تحول آن مورد توجه قرار می‌دهند، روش تحلیل گفتمان لاکلا و موف است. پرسش اصلی این پژوهش، پرسش از چگونگی استفاده و کاربرد روش تحلیل گفتمان لاکلا و موف در عرصه رشته علوم سیاسی است و اینکه چگونه و در چه ابعادی می‏توان از تحلیل گفتمان برای فهم و توضیح علوم سیاسی استفاده کرد؟ مدعا و مفروض این تحقیق آن است که امکان استفاده از دانش تحلیل گفتمان در عرصه‏های مختلف علوم سیاسی کاملاً منتفی نیست و با حذف جوانب ناهمساز آن می‌توان از این روش برای تجزیه و تحلیل پژوهش‌های سیاسی استفاده نمود. کاربرد رویکرد تحلیل گفتمان در حوزه سیاست، افق‌های تازه‌ای را پیش روی ما می‌گشاید و نتایج روش‌شناختی و نظری مهمی را به بار می‌آورد. در این مقاله به کاربرد و برخی از دستاوردهای روش‌شناختی و معرفت‌شناختی رویکرد تحلیل گفتمان لاکلا و موف در سیاست می‌پردازیم