جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دونالد دیویدسون، فیلسوف تحلیلی معاصر، به بررسی شرایط ضروری برای امکان‌پذیری مفاهمه (تعامل زبانی) از طریق یک زبان طبیعی پرداخته است. او معتقد است به‌طورکلی تفکر و زبان به‌طور متقابلی به هم وابسته‌اند و امکان‌پذیری یکی بدون دیگری ممکن نخواهد بود. بنابراین، مطابق با دیدگاه او بررسی شرایط استعلایی به‌منظور امکان‌پذیری تعامل زبانی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا از نظر او بدون امکان‌پذیری تعامل زبانی اصلاً ما نمی‌توانیم حامل افکار و معنا باشیم. در این مقاله نخست، توضیحاتی مختصر و مقدماتی درباره چگونگی ورود زبان به مباحث فلسفی و به تبع فلسفه علم ارائه می‌شود. سپس، نشان داده خواهد شد که فعالیت علمی یک فعالیت جمعی است؛ فعالیتی اجتماعی که بر مبنای مفاهمه و تعبیر قرار دارد و ازاین‌رو واجد شرایط مدنظر دونالد دیویدسون است. در بخش سوم نیز شکل‌گیری زبانِ علم، به‌عنوان یک فعالیت اجتماعی، که واجد شرایط مدنظر دیویدسون است، در بستر یک زبان طبیعی بررسی خواهد شد

بررسی نقشی که آموزه‌های اسلامی می‌توانند در ارائة مفاهیم و گزاره‌ها و الگوهای نظری به قلمرو علوم اجتماعی داشته باشند و همچنین روش‌های معتبر دستیابی به این عناصر، دو محور شایان توجه، اما مورد غفلت، در بحث‌های پردامنة ناظر به جایگاه آموزه‌های اسلامی در علوم اجتماعی هستند. این مقاله، در پی شناخت ظرفیتی که (راهبرد ترکیبی) تحلیل محتوای کیفی برای استخراج تحلیل‌های اجتماعی قرآن و تأمین روایی بین‌رشته‌ای تحلیل‌ها دارد، کوشیده است اجزا، مراحل و ضوابط اجرای روش (و راهبرد) یاد شده و معیارهای روایی و پایایی آن را، در کنار اقدام‌ها و تدبیرهایی ترسیم و معرفی کند که در مسیر به‌کارگیری آن در استخراج دیدگاهها و تحلیل‌های اجتماعیِ قرآن و اعتبار یافتن این دیدگاهها و تحلیلها در علوم اسلامی و اجتماعی، اتخاذ شده‌اند. بدین شکل، این مقاله، روش (و راهبرد) یاد شده را، به شکلی کاربردی، به تحقیقات بین­رشته‌ای متن‌محور در علوم اسلامی و اجتماعی، معرفی می‌کند. و نوعی دستورالعمل اجرایی را برای پژوهشهایی ارائه می‌دهد که در این عرصه و، به‌ویژه، در راستای استخراج دیدگاههای اجتماعی متون مقدس اسلامی، طراحی و اجرا می‌شوند

آیا علوم اجتماعی/انسانی بدون ابتناء بر نظریه ‏ای در باب حکمت عملی امکان‏پذیر هستند؟ با تحلیلی تاریخی از جریان چگونگی حضور حکمت عملی در اندیشه‌های فلسفی و علوم انسانی/اجتماعی می‌توان به این قاعده کلی دست یافت که آنچه امروزه با عنوان علوم انسانی/اجتماعی با آن مواجهیم، نظریه‌ای از سنخ حکمت عملی است. شکل‌گیری انواع خاصی از علوم انسانی‏ توسط رویکردهای فلسفی گوناگون در طول تاریخ و در موقعیت‌های جغرافیایی متعدد نشانگر آن است که نظام‌های فکری مختلف می‏توانند نظام‌های تربیتی و تدبیری متفاوتی را در جوامع بشری جاری سازند. در این مقاله با نگاهی به آثار اندیشمندانی چون ارسطو، خواجه نصیرالدین طوسی، آگوست کنت، امیل دورکیم، کارل مارکس، ماکس وبر و گادامر در یک فرایند تاریخی نشان خواهیم داد که هر جریان خاصی از علوم انسانی/اجتماعی درواقع نظریه‌ای در باب حکمت عملی ارائه کرده ‌است. بنیادهای متافیزیکی این نظریه را می‌توان در تقسیم موجودات مورد مطالعه فلسفه یافت؛ آنجا که موجودات را به دو دسته تقسیم‌بندی می‌کنند: موجوداتی که با اراده انسانی پدیده می‌آیند و موجوداتی که مستقل از اراده انسانی وجود دارند. در این موقعیت، پذیرش اراده ‏ای مستقل از نظام طبیعی برای انسان و عدم پذیرش آن توانسته است حداقل دو جریان عمده در علوم انسانی ایجاد کند که گروهی بر وحدت روش در علوم طبیعی و انسانی و گروهی دیگر بر تمایز روشی در این دو دسته از علوم تأکید کرده‏ اند. در این نوشتار تلاش خواهیم کرد این جریان را در برخی از برجسته‏ ترین اندیشمندان حوزه حکمت عملی و علوم انسانی نشان دهیم؛ گرچه چنین کاری را می‌توان در مورد تمام اندیشمندانی که حوزه مستقلی در حکمت عملی یا علوم انسانی دارند نیز تطبیق کرد

معرفت‌شناسی فراتجربی در علم اقتصاد با عبور از عقل و حس به‌عنوان منبع شناخت شکل گرفت و به نقش عقل عرفی در معرفت علمی توجه نمود. این جریان در علم اقتصاد نیز دارای شاخه‌های مختلف تفسیری، انتقادی و پست‌مدرن و... است. این مقاله پیشنهاد می‌کند برای شناخت نسبت اقتصاد اسلامی با این جریان‌ها از مبانی حکمای اسلامی در این زمینه استفاده شود و اقتصاد اسلامی براساس این مبانی بنا شود. علم شکل‌گرفته براساس این مبانی از اقسام حکمت‌ عملی خواهد بود. براین‌اساس، شناخت یک کنش اقتصادی بر پایه شناخت ادراکات پشتیبان آن حاصل خواهد شد و حکمت عملی اقتصاد اسلامی برای شناخت هر لایه از کنش از منبع شناخت متناسب با آن استفاده می‌نماید و در نتیجه دارای ابعاد مختلف تفسیری، انتقادی، تبیینی و تجویزی است. با این وجود دارای تفاوت‌هایی از هرکدام از جریان‌های فراتجربی است. در حکمت عملی اقتصاد اسلامی تفسیر براساس علم تجربی و انتقاد بر اساس عقل عرفی نیست، در تجویز از عقل قدسی نیز بهره‌مند می‌شود و در تبیین از عقل برهانی استفاده می‌کند

با توجه به اهمیت روش‌شناسی در فلسفه علم و به‌ویژه در علوم اجتماعی، در این مقاله روش‌شناسی کارل مارکس یکی از موثرترین عالمان اجتماعی بررسی شده است. روش مارکسیستی امروزه به‌طورگسترده مورد استفاده پژوهشگران می‌باشد؛ درحالی‌که کمتر کسی به این مسئله واقف است. روش مارکس در مطالعه­ پدیده­ها به این صورت است که از واقعیاتِ آفاقی پیچیده آغاز می­کند و در سیری نزولی به سویِ مفاهیم هرچه بسیط­تر پیش می­رود. سپس، این مسیر در جهت معکوس طی می­شود و از مقولاتِ بسیط به سمتِ مفاهیم مرکب صعود می­کند. این چرخه در هر دو مسیر رفت‌وبرگشت و در تمامی سطوحِ انتزاع به‌صورت دیالکتیکی انجام می­شود. دو عنصر اساسی در روش­شناسی مارکس، یکی شرایط تولیدی در هر جامعه و دومی نقش مقولات در جامعه­ بورژوازی است. مارکس کتاب مستقلی درباره‌ روشِ خود ننوشته است؛ بنابراین برای فهم روش‌شناسی وی در این مقاله به بررسی دقیقِ آثار و استخراجِ نکات روش‌شناختی از آنها پرداخته شده است. قراردادن نظریه‌ مارکس تحت عنوانِ یک نظریه‌ مشخص که در تقسیم‌بندی‌های رایجِ علوم اجتماعی وجود دارد، ممکن نیست. هدف این مقاله به دست دادن نوعی دسته‌بندی منظم از نظریات مارکس دربارۀ روش‌شناسی است.

امروزه پژوهشگران اجتماعی، پژوهش خود را معمولاً از طریق روش­های کمّی یا کیفی به انجام می­رسانند. روش­هایی که در ظاهر از پارادایم­های متفاوت فلسفی ریشه گرفته است و اختلافی جدی با هم دارند؛ اما با وجود جدال­ بی‌امان طرفداران این روش­ها با یکدیگر، روش­های کمّی و کیفی در برخی نکات، نظیر سلسله‌مراتبی بودن دانش با یکدیگر وفاق دارند. در این شرایط روش­شناسی تعاملات سازنده با رویکردی انتقادی، علیه نظام سلسله‌مراتبی دانش می­شورد و می­کوشد تا تحقیق اجتماعی را با تحقق فردی و اجتماعی پیوند دهد. به‌این‌ترتیب تغییر و تحول مثبت افراد، در کنار شناخت در دستور کار این روش­شناسی قرار می­گیرد. برای رسیدن به این مهم، در روش­شناسی تعاملات سازنده، در کنار پژوهشگر، پژوهش‌شونده نیز با وی در تعامل جدی بوده و نتیجه به‌دست‌آمده را به کمیته­ ای مشورتی برای ارزیابی ارائه می­ نمایند. افزون‌براین، در روش­شناسی تعاملات سازنده از تکنیک­ های خاصی برای گردآوری و پردازش اطلاعات استفاده می ­شود که این نوشتار درصدد بازنمایی آنها می­باشد