جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جامعه‌گرایی یکی از مکاتب منتقد سنت روشنگری و اندیشه مدرن در منظومة فکری غرب معاصر است. مایکل سندل، السدیر مک‌اینتایر و چارلز تیلور از نظریه‌پردازان اصلی و چهره‌های شناخته‌ شدة این مکتب فکری به طور مشخص به نقد مبانی فلسفی و بنیان‌های لیبرالیسم می‌پردازند. یکی از حوزه‌های رویارویی جامعه‌گرایان با لیبرال‌ها معرفت‌شناسی است که این مقاله محورهای اصلی آن را بررسی می­کند. اندیشمندان جامعه‌گرا مشترکاً معرفت جهان‌شمول‌گرا و نیز فردگرای لیبرال را نقد می­کنند و در مقابل از معرفتی محدود به دو قید تاریخ و اجتماع دفاع می‌کنند. البته به باور ایشان، تاریخی و اجتماعی شمردن معرفت سبب گرویدن آنان به مسلک ذهنی‌گرایی و نسبی‌گرایی نمی‌شود، بلکه بیانگر محدودیتی است که ذهن آدمی در فرایند شناخت با آن روبه­روست. برخلاف نسبی گرایان، جامعه‌گرایان از وجود واقعیت عینی و امکان کشف آن، البته از مجرای اجتماع، سخن می‌گویند. محور مشترک دیگر در معرفت‌شناسی جامعه‌گرایی، باور به لزوم وجود پیوند میان هست و باید است. از این­رو، آنان لیبرالیسم را به دلیل ادعای بی‌طرفی ارزشی و ترویج ایدة جدایی دانش از ارزش مورد انتقاد قرار می‌دهند

با اینکه آرا و اندیشه ­های هانا آرنت -به­ عنوان یکی از برجسته­ ترین متفکران حوزه تاریخ و نظریه سیاسی قرن بیستم- امروزه یکی از منابع و مراجع اصلی محافل فکر سیاسی به شمار می­رود و مباحث او در کتاب وضع بشر، ریشه ­های توتالیتاریسم، حیات ذهن، میان گذشته و آینده و... موضوع صدها مقاله و رساله بوده و هستند، اما درباره روش او بحث چندانی به چشم نمی­خورد. این خلأ از آن­رو است که او نه در این آثار و نه در هیچ جای دیگر به مقوله روش مطالعات و پژوهش­هایش نپرداخته و پژوهشی جامع و مستقل هم در این‌باره صورت نگرفته است. این مقاله می­کوشد ضمن مطالعه روش هانا آرنت در فهم سیاست در راه گشایش افقی نو در مقوله روش در علوم سیاسی مبتنی بر رویکرد و الگوهای غنی و بدیع هانا آرنت گام بردارد. برای این مهم و فهم آرنت و روش تفهمی او به تحلیل آثارش مراجعه و این روش و تکنیک­ها را از دل آنها استخراج کرده است. آرنت از منظر و رویکردی تفسیری به فهمِ جهان و پدیده ­ها و امور سیاسی می­پردازد و در این راه تکنیک­های خاص و منحصر به فردی را به خدمت می­گیرد که در چارچوب منظومه فکری و دستگاه فلسفی -سیاسی خاص اوست. آرنت با رد و نقد مغالطه‌های متافیزیکی و روش‌های تقلیل‌گرا و جبر‌گرای علوم مدرن، روش‌هایی خاص برای فهم جهان و انسان در پیش می‌گیرد که داستان‌گویی، تصور پژوهشگر به­ مثابه تماشاگر موقعیت‌مند و بی‌طرف، افتراق‌گذاری و تمایزها، کاربرد پارادوکس‌ها و تحلیل آنها برای رسیدن به فهم، و استفاده از ذوق و سلیقه، و تخیل در فهم از مهم­ترین ایده‌های خاص او در فهم هستند

تمایز ذهن-عین در معرفت‌شناسی دکارتی منجر به شکل‌گیری نوعی معرفت‌شناسی شد که وجه اساسی آن دوآلیست یا دوگانه­ گرایی است که جهان بیرون از ذهن را به­ مثابه عینیتی مسلم مفروض می­گیرد و کشف عینیت را هدف غایی معرفت یا آنچه که «روش علمی» خوانده می‌شود، قلمداد می­کند؛ ولی چرخش‌های سه ­گانه هستی­ شناختی، زبانشناختی و منطقی از نیمه قرن بیستم به بعد منجر به نقد روش علمی معطوف به معرفت­ شناسی کانتی شد. یکی از ادعاهای مقاله حاضر این است که به کمک منطق فازی می­توان بر نظام معرفتی دوئالیستی به ارث رسیده از رئالیسم غلبه یافت؛ لذا مسئله اصلی این است که با نقد و انحلال پیش‌فرض‌های معرفتی و منطقی از جمله دوآلیسم، روش علمی چه سرنوشتی پیدا می­کند؟ برای پاسخ به این مسئله، پس از بررسی تبارشناسانه نظام معرفتی روش علمی، چرخش‌های سه­ گانه (منطقی، وجودی و زبانی) به­ مثابه عامل گذارِ روش دوآلیستی به پساروش آنتی‌ دوآلیستی، بررسی خواهد شد که در این چرخش، گذار از منطق ارسطویی به منطق فازی و نقش برجسته منطق فازی در این چرخش محوریت خواهد داشت

رویکردهای سنتی به تحلیل خط‌مشی، بر استفاده از مدل‌های سیستمی متمرکز بوده‌اند؛ اما رویکردهای جدید بر چندپارگی و خصلت سیاسی خط‌مشی تاکید دارند و بیش از آنکه بر روش‌های علمی تاکید کنند، توجه خود را بر نقش‌آفرینان مختلف در فرآیند خط‌مشی ­گذاری معطوف می‌کنند. یکی از روش‌های جدید مورد استفاده در این رویکرد جدید، تحلیل ذینفع است که نقش‌آفرینان دخیل در فرآیند خط‌مشی عمومی و همین طور میزان اثرگذاری آنها را به خوبی شناسایی و تحصیل می‌کند. مدیران دولتی با استفاده از این روش می‌توانند نقش‌آفرینان، نقش آنها و همچنین تعاملات ایشان را شناسایی کنند و در نتیجه به شناخت بهتری از بافت فعالیت خود دست می‌یابند. این شناخت افزون بر بالابردن درک خط‌مشی‌گذار و مدیران، می‌تواند احتمال موفقیت خط‌مشی را افزایش داده و در نحوه اجرای خط‌مشی نیز موثر ‌باشد. این روش به صورت گسترده در مطالعات علوم سیاسی، توسعه و محیطی مورد استفاده قرار گرفته است و می‌تواند مطالعات خط‌مشی را ارتقا دهد. در این مقاله با تکیه بر ادبیات موجود در این حوزه، چیستی و چگونگی کاربرد این روش در خط‌مشی ­پژوهی تببین و تشریح شده است

روش تحقیق، اصول و مبانیِ مورد اجماعی دارد که وفاداری به آن، از ملزومات اساسی یک تحقیق و درعین‌حال سنجه‌ای است برای بررسی این مسئله که آیا یک تحقیق، اصول روشی منتخب را رعایت کرده است یا خیر؟ در این بین، روش پیمایش که اصل را بر سنجش مفاهیم قرار داده، از جمله روش‌هایی است که مراحل متعدد و روال‌مندی را داراست که برای تحقق اهداف در نظر گرفته شده، پژوهشگر ملزم به رعایت آنهاست. پیمایش به‌گونه‌ای اعم و پیمایش در علوم سیاسی به‌گونه‌ای خاص با دشواره­ای به نام تقلیل‌گرایی مفهومی روبه‌رو است. تقلیل‌گرایی مفهومی، به معنای فروکاهشِ یک مفهوم به بخشی از آن، انحراف از اهداف تحقیق را به همراه دارد و سبب می‌شودکه در سنجش مفهوم مورد نظر، تنها بخشی از آن سنجیده شده و به همین دلیل، پژوهشگر در ارائه نتایج دچار سوگیری شود. با توجه به این دشواره، در این نوشتارکه به روش تحلیل محتوا صورت گرفته است، به عنوان نمونه مفهوم مشارکت سیاسی در پژوهش‌های ایران، ارزیابی می­شود. جامعه آماری بررسی 83 مقاله پژوهشی با محوریت موضوع مشارکت سیاسی و سنجش آنها بر اساس دشواره تقلیل‌گرایی مفهومی است. نتایج نشان می­دهد که بیش از 65 درصد این مقاله­ها به این معضل مبتلا بوده و مفهوم موسع مشارکت سیاسی را به بخشی از آن که شرکت در انتخابات است، تقلیل داده‌اند. چگونگی انجام یک تحقیق به روش پیمایش و نشان دادن معضل روش‌شناختی تقلیل مفهومی در خصوص مفهوم مشارکت سیاسی، نقطه ثقل این مقاله است

کارآفرینی به­ عنوان یک رشته دانشگاهی در دنیا کمتر از چهل و در ایران کمتر از بیست سال عمر دارد؛ لذا به ­عنوان دانشی جدید بیش از سایر رشته های مشابه به دنبال توسعه نظریه و روش جهت افزایش مشروعیت خویش است. از این رهگذر معنابخشی و مفهوم ­دهی به مفاهیم اصلی آن، هدایتگر رشته به سمت آینده­ای اثربخش و روشن خواهد بود. کارآفرینی به­ عنوان یک فرایند ویژگی­ها و بنیان­هایی دارد که عدم توجه به فلسفه، رویکردها و روش­شناسی مناسب آن، این رشته را دچار کجروی­ها و خسران خواهد کرد. این مقاله در یک نگرش جامع ابتدا به دنبال تبیین مفهوم فرآیند، فلسفه و تفکر فرآیندی و معرفی آن در کارآفرینی است. پس از آن سعی می­شود تا به پژوهش­های کارآفرینی دیدگاهی روش­ شناسانه اتخاذ کند و دیدگاه عمل­گرا با تأکید پارادایمی بر روش­های کیفی و در پیش گرفتن روش­ های آمیخته و کثرت­ گرا را به عنوان روش مناسب پیشنهاد می­دهد

هدف مقاله، دسته­بندی استعاره­ هایی است که مفهوم دانش را تبیین و جایگاه آن را در مبحث مدیریت دانش، نمایان می­کنند. در این مقاله مفاهیم نهفته در استعاره ­هایی که در متون متخصصان این حوزه، برای واژه دانش به­ کار گرفته شده، بررسی می­شود و زمینه را برای پاسخ به این سوال فراهم می­ آورد که دانش در سازمان­ها، چه نقش و جایگاهی دارد و چگونه باید مدیریت شود؟ برای پاسخ به این سوال، مقاله­ های مدیریت دانش در تعدادی از پایگاه ­های علمی به صورت روشمند مرور شد. در همین راستا و به دلیل تاکید اسلام بر نقش و اهمیت دانش، مجموعه­ ای از آیات قرآن و روایاتِ حاوی واژه علم استخراج گردید و پس از بررسی متنِ آیات و روایات به روش تحلیلی، مجموعه گسترده ­ای از استعاره ­ها، مختصِّ واژه علم گردآوری شد تا با در دست داشتن یک دسته­ بندی از استعاره ­های دانش موجود در متون وحیانی و روایی، ضمن مروری همه جانبه بر استعاره ­های دانش، بیانِ نتایجِ مدیریتی حاصل، ما را به سمت دستیابی به هدفمان که نمایش جلوه ارزشمندِ دانش برای رشد و تعالی هر سازمان است هدایت کند.

در گرماگرم نوشتارهای نظری پیرامون چیستی و چگونگی مطالعات مدیریت اسلامی، جای خالی حلقة وصلی حس می­شد که بتواند پژوهشگران این عرصه را از سردرگمی عملی میان خیل قابل توجه نظریات پراکنده در این باره نجات دهد و آنها را پیرامون سامانه­ای منسجم در خصوص نظریه ­پردازی مدیریت اسلامی گرد آورد. این مقاله متکفل چنین رسالتی است و در این راستا به سامانة معرفتی هم­ تکاملی دیالکتیک اسلامی (هدا) نائل آمده است. این سامانه اسلامی بودن خود را وامدار گذار مسئله از ذهن مؤمن­­ پژوهشگر، ساختار درونی معرفت از حیث کاربست منابع معرفتی گوناگون مقبول اسلام، در مقام ثبوت و ایجاد زمینه برای محاورة برون­دادهای روش­ شناسی­های مختلف در پاسخ به مسئله، در مقام اثبات و کاربست خروجی سامانه توسط دست ­اندرکار مؤمن است. همچنین، فرآیند تخیل نظام­مند مؤمن ­پژوهشگر در مقام ثبوت و نیز بهره ­گیری از روش­ شناسی­های پژوهشی متناسب با نوع مسئله برای مواجهه با داوری در دو ساحت اثباتی و هم ­آوردی نظریه، سبب­ ساز وصف هم تکاملی دیالکتیک در تسمیة آن شده­ اند.

هدف این مقاله افزون بر آشنایی خواننده با پژوهش­های «دین و مدیریت» در غرب، ارائه یک مدل روشمند برای نقد مطالب علمی و به­کارگیری این مدل برای نقد و توسعه اثر ِ پروفسور تریسی با عنوان «دین و سازمان» است. مدل نقد روشمند می­تواند شیوه مطالعه و بررسی مطالب علمی را بهبود دهد. موضوع «دین و رفتار سازمانی» بخشی از مقاله تریسی است که در این مقاله، سه زیر شاخه از آن با استفاده از مدل نقد روشمند، به­لحاظ روش و محتوا نقد شده است: «دین و رفتار فردی»، «دین و اخلاق کسب و کار» و «معنویت در محیط کار». عمده نقدهای مطرح شده در خصوص «نحوه جستجوی مطالعات اولیه»، «فلسفه اخلاق»، «ریشه مفهوم معنویت»، «ارتباط بین دین و معنویت»، و «سطح تحلیل مطالعات اولیه» است. در پایان نیز یک طرح تحقیق بر مبنای روش شناسی فرامطالعه (ژائو، 1991؛ پترسون، 2001؛ و ادواردز، 2010) برای توسعه کار تریسی و مطالعه پیشینه تحقیق در حوزه «دین و اخلاق کسب و کار» پیشنهاد شده است

این مقاله با هدف آسیب‌شناسی مقاله‌های مدیریت اسلامی از دیدگاه روش‌شناسی انجام شده است. با توجه به اینکه تحول در هر علمی نیازمند تحول در روش‌شناسی آن علم است؛ بنابراین، برای تحول در مدیریت اسلامی نیازمند بررسی روش‌شناسی این حوزه و روش‌شدن کاستی‌های روش‌شناسی آن، برای جهش در مدیریت اسلامی هستیم. با توجه به جستجوی پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر، از میان پژوهش‌های مدیریت اسلامی، فقط مقاله‌هایی که در مجله‌های علمی- پژوهشی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری چاپ شده (به دلیل اعتبار بیشتر)، انتخاب شد. از میان مقاله‌های احصاء شده با روش نمونه‌گیری قضاوتی، 43 مقاله، در دو موضوع مدیریت رفتار سازمانی و نظریه‌ و طراحی سازمان انتخاب شد. در این مقاله از فراروش، که از زیرمجموعه‌های فرامطالعه است؛ جهت آسیب‌شناسی استفاده شده است. از جمله نتایج مقاله می‌توان به تنوع موضوعی بسیار کم در حوزه مدیریت اسلامی، و کاستی‌ها و اشکال‌های عمده در روش‌شناسی تحقیق پژوهش‌های با رویکرد کیفی اشاره کرد.