جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عصر صفویه را می توان دوران تحکیم سنت حکومت زنان در تاریخ دانست، زیرا آنان ابزار و وسائل لازم برای شرکت در مسائل سیاسی و اجتماعی را به دست آوردند. سوال این است که زنان هیئت حاکمه چه نقشی در تحولات سیاسی جامعه خود ایفا کردند؟ یافته‌­ها که به روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌­ای فراهم شده نشان می دهد که زنان هیئت حاکمه با عناوینی همچون همسر، مادر، خواهر شاه و حاکمان، توانستند نقش موثری در عرصه‌های مختلف از جمله استقرار دولت صفویه و مناسبات سیاسی و خارجی ایفا نمایند. این نقش‌­آفرینی با نزدیک شدن به اواخر حکومت صفویان موثرتر و گاه مخرب­تر شد. در آن زمان به دلیل تربیت ولیعهد و دیگر شاهزادگان در حرمسرا که باعث روی کار آمدن پادشاهان ضعیف و نالایق شد، زنان قدرت و نفوذی به دست آوردند و با توطئه‌­چینی زمینه را برای تضعیف صفویان فراهم کردند.

واکاوی تأثیر عوامل مختلف در افول و اضمحلال تمدن‌ها بویژه تمدن اسلامی همواره مورد توجه محققین است. دولت مسلمان ممالیک یکی از دولت‌های مهم در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی بوده که نزدیک به سه قرن دیرپایی داشته است. یکی از عوامل مؤثر در افول و اضمحلال ممالیک شیوع مکرر بیماری‌های همه‌گیر وبا و طاعون بوده که ضمن تلفات زیاد انسانی، اضمحلال زیرساخت‌های آن دولت مهم در تاریخ تمدن اسلامی را هم به همراه داشته است. این مقاله با شیوه توصیفی - تحلیلی مبتنی بر اطلاعات کتابخانه‌ای، درصدد است تا تأثیر بیماری‌های وبا و طاعون را به عنوان یکی از عوامل مؤثر در اضمحلال دولت ممالیک تبیین نماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شیوع مکرر وبا و طاعون در عصر ممالیک چگونه تأثیرات مخرّبی بر اوضاع فرهنگی و بخش‌های مختلف تمدنی ممالیک داشته است و با گسترش خرافه باعث افول عقلانیت و با تضعیف زیر ساخت‌های تمدنی آن، دولت ممالیک را به ورطه افول و اضمحلال کشانده است.

حکومت شیعی فاطمیان در فاصله سال‌های 567- 297ه در دو نقطه شمال آفریقا، ابتدا در افریقیه 362 – 297ه و سپس در مصر 567- 358ه بر سرکار آمد. این‌دولت در گسترش فرهنگ و تمدن‌اسلامی، تعالیم شیعی، آشکارکردن مظاهر و مؤلفه‌های هویّت شیعه، نقش غیرقابل انکاری ایفا کرد. درمیان منابع روایی فاطمیان‌، کتاب «شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار» ازتألیفات قاضی‌نعمان(د363ه) دارای اهمّیّت زیادی است. مسئله اصلی پژوهش پاسخ توصیفی به این سؤال بوده است: در محتوای کتاب شرح‌الاخبار قاضی‌نعمان به چه میزان به مؤلفه‌های هویّت شیعه توجه و تأکید شده است و قاضی‌نعمان این مؤلفه‌ها‌را در کتاب خود به چه میزان و چگونه انعکاس داده است؟ بدین منظور با استفاده از روش تحلیل محتوا، داده‌های کتاب مورد نظر استخراج، و نتایج تحقیق با رویکرد تفسیری مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفته‌است. بر اساس یافته پژوهش، مؤلفه‌های هویّت شیعه در کتاب انعکاس قابل توجهی داشته، بگونه ای که بیشترین میزان بازتاب، مربوط به مؤلفه‌های مانند: امام‌علی(ع)، امام‌حسن(ع)، امام‌حسین(ع)، فاطمه‌الزهرا(س)، اهل بیت(ع) و کمترین میزان تکرار و انعکاس به مؤلفه‌های‌ مانند: اربعین، نیمه شعبان ‌و ...، معطوف بوده است.

پژوهش حاضر با هدف تبیین بایسته های علوم انسانی به عنوان یکی از پایه‌های فکری در ایجاد تمدن نوین اسلامی و بررسی وظایف اندیشمندان مسلمان با روش توصیفی – علّی سامان گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد بخشی از بایسته‌ها جنبه مقدماتی داشته که عبارتند از: «هویت‌بخشی به دانشمندان مسلمان» که مانع نگاه پرستش‌گرایانه به جلوه‌های مادی تمدن غربی است، «وحدت و انسجام میان اندیشمندان اسلامی» که با ترویج مفهوم «امت» و اندیشه منجی (عج) صورت می‌پذیرد و «توانایی فهم متون عربی اسلامی» که سبب شناخت عمیق قرآن و احادیث در جهت تولید علم می گردد. بخش دیگر بایسته‌ها، به مرحله أخذ علم مرتبط بوده که عبارتند از: «تولید علم با اتکای بر مبانی اسلامی» و «نظام سازی بر اساس علوم انسانی اسلامی» که بر اساس مبانی اسلامی، نظام‌های منسجم که متشکل از گزاره‌های دینی است ایجاد می شود.

بخشی از هنر عصر قاجار معطوف به هنرمندان مردمی است و آثار هنری آنان بیشتر در مکان­های مذهبی همچون بقاع متبرکه فرصت ظهور داشته است. این پژوهش با هدف بررسی ارزش‌های زیبا‌شناسی دیوارنگاره‌های بناهای مذهبی این عصر بر اساس صورت و معنا می‌باشد. نگارندگان در پی پاسخ‌گویی بدین پرسش‌ها هستند: دیوارنگاره­‌های بناهای مذهبی عصر قاجار دارای چه ویژگی‌های ساختاری و زیبا‌شناسی هستند؟ ارزش‌های زیبا‌شناسی چگونه در نقاشی عامیانه بقاع متبرکه ظهور پیدا کرده است؟ روش تحقیق بر مبنای ماهیت، توصیفی - تحلیلی است و شیوه‌ی گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی بوده است. نتایج حاصل از پژوهش، گویای آن است که ارزش‌های زیبا‌شناسی‌ هنرهای عامه در جهت پیوند جامعه صریحا در اثر هنری ظهور نیافته است، بلکه در دل آن نهان شده است. یعنی آنکه این ارزش‌ها و باورهای مذهبی، کل فرایند عرضه اثر را احاطه کرده است و صراحتاً در محتوای اثر هنری قابل مشاهده است.

عینی‌­سازی تمدن تراز اسلامی در جهان معاصر، مبتنی بر دریافت کاربردی فرهنگ اسلامی از منابع اصیل اسلامی از جمله کتاب وحی است. مسئله پژوهش آن است که در بیان قرآن، کاربست اصطلاحات خانوادگی پدری، مادری، برادری، خواهری و فرزندی در مسائل دینی، اجتماعی و تاریخی جوامع گوناگون، بر اساس چه کارکردهایی در عرصه فرهنگ و تمدن صورت پذیرفته است؟ بر اساس یافته­های تحقیق به استقراء تام در قرآن و به روش تفسیر درون­متنی و برون­متنی، خانواده­انگاری جامعه، یک روش­ گفتمان‌­ساز قرآن ذیل سیاست اعتلای فرهنگی و تمدنی امت اسلامی است و کارکردهای آن، توجه به هویت تاریخی، همبستگی، تعاون و تاب­‌آوری اجتماعی، اصلاح خرده­‌فرهنگ­ها و مواجهه با ضدفرهنگ‌­ها در جامعه ایمانی و غیر ایمانی بوده است. در نتیجه مشخص گردید این انگاره در سه گونه نگرشی، گرایشی و رفتاری جامعه ایمانی و غیر ایمانی به کار رفته و ناظر به گذشته تاریخ، جهان معاصر و فرجام تاریخ لحاظ گردیده است.