جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث دربارة مختصات سبک ‌زندگي اسلامي، در دو سطح «انتزاعي يا اصول سبک‌ زندگي» و سطح «انضمامي يا سوية مشهود سبک ‌زندگي» قابل ‌طرح است. بُعد مشهود سبک ‌زندگي، ناظر به معرف‌هاي عيني و انضمامي است که در کنش‌ها و تعاملات روزمره انعکاس دارند و قابل ‌سنجش و اندازه‌گيري‌اند؛ اما اصول سبک‌ زندگي، به معيار‌هاي کلان و انتزاعي‌تر اشاره دارد که در مجموع، کليت حيات و زيست‌‌جهان مؤمنانه يا الحادي را معين مي‌کنند. در حقيقت، آنچه سبک‌ زندگي اسلامي را از ديگر سبک‌ها و شيوه‌هاي زندگي متمايز مي‌سازد، اصول بنياديني است که به‌تعبير قرآن، سپهر «حيات طيبه» را شکل مي‌دهند. بنابراين، پرسش مهمي مطرح مي‌شود، مبني بر اينکه اصول بنيادين حاکم بر سبک‌ زندگي اسلامي کدام‌اند. در اين پژوهش که با هدف بررسي اصول سبك زندگي قرآن، و با استفاده از ظرفيت روش‌هاي توصيفي‌تحليلي سامان يافت، اين نتيجه حاصل شد که جريان‌يابي اصول بنيادين در واقعيت زندگي روزمره، شيوة زيستِ مؤمنانه را به‌صورتي متفاوت از ديگر سبک‌هاي زندگي رايج متأثر مي‌کند؛ چراکه اگر انقطاع از عالم قدسي، غلبة هوس بر عقل، احساس خودمختاري کاذب، فرم‌گرايي افراطي و شکاکيت فراگير، در کانون انديشه و سبک‌ زندگي غربي جاي گرفته باشد، حضور همه‌جايي خداوند، توحيدمحوري، شريعت به‌مثابة چهارچوب انتخاب‌ها، خودشناسي يا شناخت درست انسان و جهان، فطرت‌مداري و التزام به قوانين برخاسته از آنها، اساس سبک‌ زندگي اسلامي را شکل مي‌دهد.

مسئلة مداخلة ارزش‌ها در پيدايش تکنولوژي پس از انقلاب صنعتي به‌تدريج در کانون توجه فيلسوفان تکنولوژي قرار گرفت. در مقالة پيش‌رو، مسئلة مذکور به‌روش تحليلي ‌ـ ‌عقلي و از راه تحليل علل اربعه و توجه به ارتباط دروني هر يک از اين علل با يکديگر و تشريح جايگاه ممتاز عليت غايي در ميان علل اربعه و الزامات آن در ارزش‌باري مصنوعات تکنيکي و تفکيک مرزهاي هستي‌شناختي اشياي طبيعي از مصنوعات تکنيکي بر پاية مباني حکمت اسلامي بررسي شده است. يافته‌هاي تحقيق حاکي از آن است که حضور علت غايي در پيدايش تکنولوژي‌ها، زمينه‌ساز حضور ارزش‌هاي انساني در بعد هستي‌شناختي تکنولوژي‌هاست. اين امر هم‌زمان به طرح پرسش‌هاي ارزشي و اخلاقي دربارة خود تکنولوژي‌ها مي‌انجامد. غايات انساني، از يک سو خود تحت تأثير مباني معرفتي و غيرمعرفتي همچون زمينه‌ها و نيازهاي اجتماعي و منافع و علايق خاصي شکل مي‌گيرند؛ از سويي ديگر به شکل‌گيري هنجارها و الزامات خاصي در پيکرة دروني تکنولوژي‌ها مي‌انجامد و از سوي سوم، در مقام کاربرد و به‌عنوان بخشي از نظام تکنيکي، مستلزم شکل‌گيري رفتارها و کنش‌هاي خاص انساني همسو با غايات و کارکردهاي متوقع از آنهاست.

تمدن، بزرگ‌ترين مقياس حيات اجتماعي است كه تمامي ابعاد زندگي انسان‌ها را تحت تدبير و تأثير خويش قرار مي‌دهد؛ بنابراين رسيدن به تمدن اسلامي، مي‌تواند بالاترين آرمان جوامع و دولت‌هاي اسلامي باشد. تمدن اسلامي، تمدني است كه از پايگاه شريعت اسلامي و از معبر استنباط فقهي سياست‌گذاري شده باشد. بنابراين توجه حداكثري به فقه تمدني، از ضرورت‌هاي حوزه‌هاي علميه در دوران كنوني است. متن پيش‌رو با روش تحليلي ـ كتابخانه‌اي، درپي پاسخ به اين پرسش است كه «مباني جامعه‌‌شناختي فقه تمدني چيست»؟ به‌نظر مي‌رسد براي پاسخ به اين پرسش، حداقل پنج شاخصة اصلي كه مي‌توانند در روش اجتهاد مؤثر باشند، بايد مورد مطالعه و توجه قرار گيرند: نظام‌وارگي، تحميلگري، جهت‌دار بودن، موقعيت‌مندي و مشكك بودن. اين مقاله، از سويي با ترسيم تمدن به‌عنوان پديده‌اي شامل در زندگي بشر، از رويكردهاي حداقلي فقه پرهيز دارد و از سوي ديگر، با ترسيم تمدن به‌عنوان پديده‌اي سيّال و موقعيت‌مند، تفاوت خود را با رويكردهايي كه سعي دارند فارغ از مواجهه با واقعيت‌هاي اجتماعي، به طراحي تفصيلي ساختارهاي تمدني بپردازند، برجسته مي‌كند. فقهي كه امكان و بستر تمدن اسلامي را فراهم مي‌كند، با تكيه بر نظريه‌هاي فقهي، ساختارهاي اجتماعي را در تناسب با موقعيت‌هاي سياسي و نيازها و اقتضائات اجتماعي شكل مي‌دهد.

افغانستان يک جامعة چندقومي، چندمذهبي، چندزباني و به تمام معنا چندفرهنگي است. جامعة چندفرهنگي در حوزه‌هاي مختلف، از جمله رسانه‌ها، مستلزم خط‌مشي‌اي است که با ساختار اجتماعي و فرهنگي آن جامعه تناسب داشته باشد. حال سؤال اين است که الگوي تدوين خط‌مشي رسانه‌اي متناسب با جامعة چندفرهنگي افغانستان، کدام است؟ جامعة افغانستان و نظام رسانه‌اي آن در دورة کنوني، نه از نبود يا کمبود رسانه، که از ضعف ساختار، محتوا و به‌طورکلي، فقدان الگوي تدوين خط‌مشي رسانه‌اي رنج مي‌برد. انتظار اين است که اهل نظر در طراحي و تدوين چنين الگويي يا پيشنهاد مباني دستيابي بدان، مساعي خويش را به‌کار بندند. در راستاي تحقق اين هدف، نگارندگان با بهره‌گيري از روش توصيفي‌ـ تحليلي به مطالعة منابع اسلامي و قوانين افغانستان پرداخته و با توجه به گفتمان‌هاي غالب اين کشور و فرصت‌ها و محدوديت‌هاي ساختاري آن، الگويي را براي تأمين اين هدف استخراج كرده‌اند. الگويي که از يک ‌سو متضمن آموزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي متعالي اسلام به‌عنوان محور وحدت جامعه است و از سوي ديگر، حقوق، منافع و انتظارات مخاطبان چندفرهنگي، به‌عنوان کنشگران فعال در آن ملحوظ شده است.

اين مقاله درصدد است روش مطالعة انسان اجتماعي در اسلام را با در نظرداشت سه ساحت علمي جامعه‌شناسي، فلسفي و تفسيري پيشنهاد کند. موضوع انسان اجتماعي سياق جامعه‌شناختي دارد و پاسخ به پرسش چيستي انسان، کاوش فلسفي را مي‌طلبد و بازخواني آن از منظر اسلامي، ملاحظات قرآني و روايي را ناگزير مي‌نمايد. «روش تأويل مفهومي» که هم ريشة فلسفي دارد و هم کاربرد قرآني و هم پيشينة جامعه‌شناختي، براي مطالعة انسان اجتماعي پيشنهاد شده است. روش تأويل مفهومي، دو گام اساسي دارد: پالايش و استنباط. در گام پالايش، پيش‌فرض‌ها، مسلمات ناصواب و مبادي ناقص رويکردهاي فلسفي و جامعه‌شناختي موجود ارزيابي مي‌گردد و در گام استنباط، برداشت اسلامي از انسان استخراج مي‌شود.