جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اندیشۀ عارفان مسلمان، تبدّل صفاتی انسان، یک انگارۀ کلیدی است که محور تبیین بنیادی‌ترین مباحث تصوف، ازجمله چیستی انسان و کیفیت سلوک او به شمار می‌رود. پیش از هجویری، مفهوم انسان، بارها، به‌صورت برزخ نامتعینی، میان حیوان و فرشته، تعریف شده است که در این میان، انسان، با فنای صفات بشری، از حد حیوانی فاصله می‌گیرد و به ساحت فرشتگانی نزدیک می‌شود. با‌این‌حال، همگرایی دو مفهوم انسان و فرشته، به‌مرور و در روند یک سیر تاریخی تکوین می‌پذیرد‌. در این تکوین تاریخی، هجویری نقطه عطف مهمی به شمار می‌رود که انگارۀ تبدّل صفاتی انسان به فرشته را برای نخستین بار، در قالب یک ساختار منسجم نظری، صورت‌بندی می‌نماید. در آثار صوفیان، داستان قرآنی یوسف (ع) و زنان مصر، مکرراً، به‌مثابه بستری روایی، در جهت تبیین مسئلۀ تبدیل صفات بشری به کار رفته است. پژوهش حاضر، با هدف نمایان ساختن یک سیر تحول تاریخی از انگارۀ تبدّل صفاتی انسان به فرشته، به تحلیل و مقایسۀ تاریخی روایت مذکور، در آثار صوفیان پیش و پس از هجویری، پرداخته است. همچنین، این پژوهش، بر آرای هجویری، به‌عنوان یک نقطۀ گذار مهم در تحول تاریخی این انگاره، تأکید دارد.

محمدحسین شهریار، شاعر پرآوازه ایران‌زمین و جبران خلیل جبران، شاعر و نویسنده سرشناس لبنانی، در دنیای معاصر بیشتر به نحله ادبی رمانتیسم منتسب‌اند. اما با وجود این، در برهه‌ای از زندگی، گرایش عارفانه در آثارشان رنگ بیشتری به خود می‌گیرد. علی‌رغم این‌که شهریار، مسلمان و جبران معتقد به آیین مسیحیت بود اما در آثارشان مفاهیم، نمادها و اصطلاحات عرفانی مشترکِ درخورتأملی به چشم می‌خورد. این پژوهش بر آن است تا نگرش‌ها و تمایلات عارفانه این دو ادیب و شاعر فرهیخته را در به‌کاربردن برخی مفاهیم، اصطلاحات و تعابیر عرفانی مشترک، چون عشق حقیقی و مجازی، وحدت وجود، مناجات عارفانه، مقام تسلیم و رضا، محبت، شهود، تسبیح و ثنا و همچنین کاربست برخی نمادهای عرفانی مشترک نظیرِ شب و روز، آتش و پروانه، می و شراب، صبح و شب و نور به‌صورت تطبیقی موردبحث و بررسی قرار دهد.