جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی سبک روایتگری در منابع تاریخی از بایسته­ترین نکات در تاریخ­نگاری است­ که موجب شناخت بخش­های سازنده یک اثر نظیر دیدگاه، ساختار زبانی، تکنیک­های روایی و پرداخت هنری می­شود. تحلیل سبک روایتگری در برخی از آثار تاریخی دوره قاجار نیز می­تواند به درک تاریخ­نگری مورخان قاجار یاری رساند، زیرا نویسندگان آن آثار به­­مثابه راوی، با به­کارگیری عناصر روایی ویژه، ضمن بیان رخ­دادهای تاریخی کارکرد نهاد قدرت را به­تصویر کشیده­اند. پژوهش حاضربا روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که ویژگی­های روایت­پردازانه اکسیرالتواریخ نوشته علیقلی میرزااعتضادالسلطنه در جهت نمایش تأثیرات متقابل شرایط اجتماعی- سیاسی و شخصیت­های تاریخی، تا چه اندازه این اثر را در بین آثار تاریخ­نگارانه دوره قاجار متمایز ساخته­است؟ با توجه به ضرورت بررسی عناصر درون­متنی و عوامل مرتبط با خاستگاه و شرایط اجتماعی راوی، تبیین روایتگری نویسنده نشان می­دهد که روایت­پردازی او با رویکرد روایت خطی به تاریخ، برخاسته از فضای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی عصر خود از یک­سو و ساختار اجتماعی و نحوه ادراک تاریخی مؤلف از سویی دیگر بوده­است. هم­چنین، ساختار روایت با استفاده از زبان گزارشگرانه و زیباشناختی به­گونه­ای شکل گرفته که با رمزگشایی روایت­های اثر، می­توان به تأثیر قدرت بر زبان روایت تاریخی در عصر قاجار پی برد.

جنگ­ها از عوامل مؤثر بر ایجاد یا تغییر مسیرهای تجاری­اند. در عهد شاه­عباس اول صفوی (حک. 996- 1038ﻫ)، جنگ با عثمانی، اوزبکان و پرتغالی­ها عاملی تأثیرگذار بر پراکندگی بازرگانان بود. این جنگ­ها باعث شد که مسیر تجاری شمال به جنوب ایران اهمیت بیشتری پیدا کند و بازرگانان نیز در شهرهایی اجتماع کنند که در این مسیر قرار داشت. در این پژوهش به روش مطالعه کتابخانه­ای و شیوه توصیفی تحلیلی، به­دنبال پاسخ به این پرسش­ایم که جنگ­های مرزی شاه­عباس صفوی چه تأثیراتی بر پراکندگی بازرگانان در ایران عصر صفویه داشته­است؟ یافته پژوهش نشان می­دهد که این جنگ­ها سبب شد تا مسیرهای تجاری تغییر کند و بیشترین تمرکز بر مسیر شمالی-جنوبی قلمرو صفویه باشد و بازرگانان متناسب با این تغییر مسیر، دچار پراکندگی منظمی در شهرهایی شوند که در کنار این مسیر قرار داشت.

درباره علم «اوفاق» متون بسیاری در دنیای اسلام نگاشته شده‌است. این کتاب‌ها به نوعی دارای دو بخش محاسبات ریاضی و خواص مربعات‌اند که همین بخش اخیر، آن‌ها را شبیه به طلسم کرده و در شمار علوم غریبه جای داده‌است. اوفاق در طبقه‌بندی‌های کهن‌تر علوم جایی در دانش ریاضی ندارد و در برخی دسته‌بندی‌های جدیدتر ذیل علم اعداد در ریاضیات آمده‌است. منشأ آن هرجا باشد، تدوین و گسترش آن در جهان اسلام صورت گرفته‌است. جز در رساله‌های مستقل، عمدتا در متون چنددانشی بدان توجه شده و مربع سه‌درسه، در متون دیگر هم، بارها تکرار شده‌است؛ زیرا آن را سبب آسانی زاییدن می‌دانستند. «سیف اسفرنگی»، شاعر سده هفتم، بارها با وفق و ترسیم آن بر نگین انگشتری مضمون ساخته و به وفق صدتایی بر درفش کاوه اشاره کرده‌است که در رساله‌های وفق نیز به‌ندرت دیده می‌شود، اما در آثار دیگر بیشتر به ذکر مربع سه‌تایی بسنده شده‌است.

در قرآن برای رویارویی با گروه­های محارب، سه واژه قتال، جهاد و فتح به­کار گرفته شده­است. در منابع تاریخی از ورود مسلمانان به ایران با عنوان فتح یاد شده­است که معنایی وسیع­تر از آن دو دیگر دارد. در قرآن از فتح به معنای گشایش، نه تنها گشایش در فتح سرزمین­ها، بلکه فتح قلوب یاد می­شود. پژوهش حاضر در صدد است با بررسی متون تاریخی قرون اولیه اسلامی (قرن سوم و ششم هجری) ماهیت فتح را به­عنوان جنگی دینی با شاخصه­های اخلاقی و عادلانه ارزیابی کند. برای دست­یابی به تبیین و تحلیل واقع­بینانه­تر، نظریه جنگ­های عادلانه به عنوان الگوی جنگ­های ایدئولوژیکی مبنایی برای سنجش عادلانه­بودن فتح ایران قرار گرفته و بر آن اساس فتح در سه مقوله مشروعیت، رفتار عادلانه در حین جنگ، و رعایت عدالت پس از جنگ، بررسی شده­است. نتایج به­دست­آمده نشان می­دهد در فتح ایران، هدف جنگیدن در راه خدا با اهداف دنیاطلبانه و اقتصادی همراه شد؛ در بسیاری از موارد بر آن غالب آمد؛ فرماندهان و سپاهیان از وظایف و تعهدات دینی و رفتار اخلاقی عدول کردند؛ رفتار با مردم مغلوب ناعادلانه بود و قراردادهایی اغلب یک­جانبه منعقد گردید و در­نهایت، اهداف قرآنی در زمینه فتح نه تنها محقق نشد، بلکه عاملان فتح با اهداف و رفتار غیراسلامی و انسانی آن را به بی­راهه کشیدند.